Một thời, Đức Phật đang ngụ tại vườn Cấp Cô Độc, rừng cây Kỳ-Đà, nước Xá-vệ. Vua Ba-tư-nặc một mình ở nơi chốn yên tĩnh tự duy, tự tự hỏi: “Có ba pháp mà tất cả thế gian không yêu, không mến. Những gì là ba?…” Đó chính là dấu hiệu của một vị vua lớn, dù sống giữa vinh quang cung điện, cũng thường xuyên ghi nhớ đến những sự thật cơ bản về cuộc đời. Đây là tiền đề quan trọng để vua Ba-tư-nặc có thể nhận ra chân lý sau này.
Dù thế gian không ai yêu mến những gì như vậy, nhưng giá, bệnh, chết lại là tiền đề quan trọng cho sự nghiệp tu tập để đến chốn không giá, bệnh, chết, thoát khỏi ngục tù sinh tử tam giới.
Nhân Duyên Vua Ba-tư-nặc Tự Tỉnh Ngộ
Vua Ba-tư-nặc tuy sống trong cung điện với vô số của cải, nhưng khi yên tĩnh suy tư, vị vua này đã tự phát hiện ra ba điều mà ai cũng không muốn chạm đến: giá, bệnh, chết. Câu hỏi tự hỏi của vua chứng tỏ rằng ngay cả những vị vua quyền lực, giàu có cũng không thể thoát khỏi sự cơm cơm ghi nhớ về những nỗi khổ cơ bản này.
Khi vua Ba-tư-nặc đến gặp Đức Phật và kể lại những suy nghĩ của mình, Phật không phủ nhận mà khẳng định: “Đúng vậy, Đại Vương! Đúng vậy, Đại Vương!” Sự công nhân của Phật giáo với nhận thức của vua cho thấy ba pháp này (giá, bệnh, chết) là chân lý phổ quát của thế gian.
Vua Ba-tư-nặc suy tư về ba pháp của thế gian trong yên tĩnh
Ba Pháp Là Gì Và Tại Sao Không Ai Yêu Mến
Ba pháp không ai yêu mến chính là: giá, bệnh, chết. Đây không phải là những khái niệm trừu tượng mà là những sự kiện thực tế mà mọi sinh linh đều phải trải qua. Giá tức là sự lão hoá, sự xuống sắc theo năm tháng. Bệnh là những đau ốm, những cơn khổ thể xác. Chết là sự kết thúc cuộc sống, sự chia tay với những người thân yêu.
Những pháp này, dù không ai yêu mến, lại chính là những tiền đề quan trọng để con người uống nước biết ơn người khoét giếng. Đức Phật dạy rằng nhờ có ba pháp này mà Như Lai mới xuất hiện ở đời, tháng gian mới biết có pháp mà Phật Như Lai đã giác ngộ rồi, vì con người điên nói rồng rảng.
Để hiểu sâu hơn, ta cần nhận thức rằng ba pháp này không chỉ là những khổ não mà còn là những cơ hội giáo dục. Chúng gợi mở cho con người về tính chất vô thường của mọi sự vật hiện tượng.
Tại Sao Ba Pháp Là Cơ Sở Để Phật Xuất Hiện
Theo lời dạy của Đức Phật, nếu không có ba pháp này mà tất cả thế gian không yêu mến, thì chính Phật Như Lai cũng không xuất hiện ở đời. Điều này cho thấy ba pháp (giá, bệnh, chết) chính là nguyên nhân khiến con người phải tìm tòi, phải học tập, phải tu tập để vượt thoát khỏi những khổ đau này.
Khi con người không cảm nhận được sự khó khăn, họ sẽ yên tâm sống chìm trong mê muộn. Chính vì có giá, bệnh, chết mà con người mới cố gắng tìm đường thoát. Phật giáo hiểu rõ điều này, nên mới giảng dạy giáo lý Tứ Thánh Đế, trong đó nhấn mạnh khổ Đế – sự thật về khổ.
Thế Tôn dạy quán niệm về thân như một cỗ xe. Dù quý bảo như xe của vua thì cũng đến ngày hư cũ, mục nát. Thật đúng như vậy, thân thể theo năm tháng mà suy hao, sức cũng lực kiệt. Người trí phải luôn thấy rõ giá bệnh chết xảy ra từng phút giây trong thân tâm này để nỗ lực vượt thoát khỏi khổ đau.
Quán Niệm Vô Thường, Sinh Diệt Là Chìa Khóa
Nhờ quán thấu vô thường, sinh diệt nên người đệ tử Phật nương vào Chính pháp để vượt ra khỏi giá, bệnh, chết. Vô thường là sự thật rằng tất cả mọi sự vật hiện tượng đều luôn thay đổi, không bao giờ tĩnh tại. Sinh diệt là quá trình liên tục của sự sinh ra và tiêu biến.
Khi con người hiểu rõ ba pháp này, họ sẽ có động lực tu tập. Người lười biếng vì tính kiên nhẫn yếu ớt, hình tượng tế, xấu xi, suy giá đến tín lực tán luy, người ngu tâm mê muội. Nhưng nếu ngời sống trăm tuổi, thường lo chết theo đến, giá bệnh đuổi theo nhau, dò xét liền gia hoại.
Phật dạy: “Người nào nhận Chính pháp này, luôn đến chốn an ổn.” Điều này có nghĩa là khi con người chân thành tu theo pháp, hiểu rõ ba pháp vô thường này, họ sẽ tìm được con đường dẫn đến an ổn, đến giải thoát.
Ứng Dụng Pháp Này Vào Tu Tập Hiện Tại
Ba pháp mà tất cả thế gian không yêu mến không phải để gây ra sự hoảng loạn hay bi quan. Ngược lại, đây là những lẩy bảo quý giúp ta tỉnh thức. Mỗi ngày, chúng ta có thể dành vài phút để quán chiếu: thân này có giã, bệnh, chết hay không? Tâm này có thay đổi, dễ bị ảnh hưởng hay không?
Nhờ vậy, ta sẽ giảm bớt những dục vọng vô bổ, không còn cố bám vào những thứ tạm thời. Ta sẽ tập trung vào những gì bền vững – tu tạo đạo hạnh, giữ gìn tâm thiện, phát triển trí tuệ. Đây là cách để bước dần thoát khỏi khỏ năng lực của giá, bệnh, chết.
Không ai có thể sống vĩnh viễn không tuổi tác, không bệnh tật, không chết chóc. Nhưng chúng ta có thể sống sao cho có ý nghĩa, sao cho linh hồn được nâng cao, sao cho tâm được yên tĩnh. Đó chính là lời dạy quý báu của Đức Phật qua câu chuyện về vua Ba-tư-nặc.
Tổng Kết: Cảm Ơn Ba Pháp, Tìm Đến Chính Pháp
Phật giáo không dạy ta né tránh sự thực, mà dạy ta nhìn thẳng vào sự thực để có thể vượt thoát. Giá, bệnh, chết tuy không ai yêu mến, nhưng chúng chính là những thầy giáo vĩ đại, những lời nhắc nhở liên tục rằng ta cần phải thức tỉnh, cần phải tu tập.
Vua Ba-tư-nặc đã may mắn giác ngộ được ba pháp này, từ đó mà bước vào con đường Phật pháp. Chúng ta, những người con đệ tử Phật đời nay, cũng nên học tập từ vị vua này: hãy yên tĩnh suy tư, nhìn thẳng vào ba pháp không ai yêu mến này, rồi quyết tâm bước vào Chính pháp để tìm được con đường đến an ổn, vĩnh viễn.
Như lời Phật dạy trong bài kệ: “Người nào nhận Chính pháp này, luôn đến chốn an ổn.” Điều này là lời hứa của Phật, là lối thoát dành cho những ai còn sự quí báu của sự tỉnh thức và tinh tấn trong tu hành.
