Ngày Đại Lễ Phật Đản PL.2561 – DL.2017, đồng thời là Lễ Vesak, là dịp để chúng ta tưởng niệm ba sự kiện vĩ đại trong đạo Phật: Phật Đản sinh, Phật thành Đạo và Phật nhập Nirvaan. Là con cháu của Đức Phật, chúng ta nên dành thời gian để tôn nhớ lại bài giảng đầu tiên của Ngài sau khi thành Đạo – một bài giảng mang ý nghĩa sâu sắc về con đường tu tập hướng tới giải thoát.
Bài giảng này, được gọi là Chuyển Pháp Luân, là lần đầu tiên Đức Phật truyền dạy giáo pháp khi mới thành Đạo. Nội dung không phải là kết quả của suy luận triết học, mà là thành quả của sự thực chứng trực tiếp. Chính vì vậy, bài giảng này mang một tính chính thống và sâu sắc mà không có gì so sánh được trong các tôn giáo khác.
Năm Vị Đạo Sĩ Tại Vườn Lộc Uyển
Tại vườn Lộc Uyển, nơi cảnh tượng yên tĩnh với những cánh rừng thơ mộng, năm vị đạo sĩ đang thực tập theo phương pháp khổ hạnh khu tu. Những người này từng là bạn tu của Đức Phật trước khi Ngài thành Đạo. Khi gặp được Đức Phật, họ cảm thấy phát sinh niệm tin tưởng, vì trong ánh mắt và vẻ bình an của Ngài, họ thấy có điều gì đó hoàn toàn khác biệt so với các tu sĩ khác.
Đức Phật khi gặp năm vị đạo sĩ đã nói lên lời dạy đầu tiên của Ngài với tâm tình rất trang nghiêm: “Tôi đã tìm ra được đạo lớn, tôi sẽ chỉ dạy cho các bạn. Các bạn là những vị sa môn đầu tiên trên đời được nghe giáo pháp mầu nhiệm mà tôi đã tìm ra. Giáo pháp này không phải là kết quả của suy luận. Giáo pháp này là hoa trái của thực chứng. Các vị hãy đem hết lòng xót thương mà nghe một cách nghiêm chỉnh.”
Năm vị đạo sĩ, với ánh mắt ngoan ngoãn, chắp tay lại. Kondanna, đứng đầu nhóm, nói thay mặt các bạn: “Xin sa môn Gotama đem hết lòng xót thương mà dạy cho chúng tôi.”
Đức Phật giảng pháp tại vườn Lộc Uyển dưới cây Bodhi, với năm vị đạo sĩ đang lắng nghe một cách trang nghiêm
Con Đường Trung Đạo
Đức Phật bắt đầu bài giảng với sự trang trọng và rõ ràng: “Các vị sa môn, tôi sẽ chỉ cho các bạn thấy có hai thái cực mà người tu đạo nên tránh. Một là lao mình vào khoái lạc nhục thể, hai là hành hạ thân xác cho hao mòn. Cả hai con đường đều dẫn tới sự phá sản của thân tâm. Con đường mà tôi đã tìm ra là con đường trung đạo, trách được hai thái cực đó và có thể đem đến trí tuệ, giải thoát và an lạc.”
Tầm quan trọng của bài dạy này nằm ở chỗ rằng Đức Phật không khuyến khích những hành động cực đoan. Nhiều người bước vào con đường tu tập thường rơi vào cám dỗ hoặc đầu hàng cho những cơn thèm khát, hoặc lại cực đoan khác, tự hành hạ bản thân mong tìm kiếm giác ngộ. Nhưng Đức Phật dạy rằng con đường thực sự là con đường cân bằng giữa hai cực điểm.
Con đường Phật dạy là con đường Bát Chính Đạo (Tám Sự Chính Đắc), gồm có: chính kiến, chính tư duy, chính ngôn ngữ, chính hành động, chính sinh kế, chính chuyên cần, chính niệm lực và chính định lực. Đức Phật nói: “Tôi đã theo con đường Bát Chính Đạo này và đã thực hiện được trí tuệ, giải thoát và an lạc.”
Chính niệm là cơ sở nền tảng của Bát Chính Đạo. Khi tu sĩ có chính niệm, tức là sống có ý thức, họ sẽ phát triển định lực, và từ đó phát sinh trí tuệ. Trí tuệ này có khả năng giải thoát người tu khỏi những xiềng xích của khổ đau, và mang lại an vui chân chính.
Bốn Sự Thật Thánh Thiêng
Đức Phật tiếp tục giảng dạy về Bốn Sự Thật Cao Quý – Tứ Diệu Đế, nền tảng của toàn bộ giáo pháp Phật giáo: “Các vị sa môn, có bốn sự thật mà người tu pháp phải công nhân. Đó là sự tồn tại của khổ đau, nguyên nhân của khổ đau, sự chấm dứt khổ đau, và con đường dẫn tới sự chấm dứt khổ đau.”
Sự Thật Thứ Nhất – Khổ Đế: Đức Phật giảng: “Sinh, già, bệnh và chết là khổ; buồn, giận, ghen tức, lo lắng, sợ hãi và tuyệt vọng là khổ; chia cách người thân yêu là khổ, chung đụng với người ghét bỏ là khổ; tham đắm và kết vào năm uẩn là khổ.” Sự thật này không phải là sự đen tối hay bi quan, mà là sự công nhân thực tế về tính chất của cuộc sống con người.
Sự Thật Thứ Hai – Tập Đế (Nguyên Nhân): Đức Phật dạy: “Vì ưu muội, vì không thấy và không hiểu được sự thật về bản thân và về cuộc đời, con người bị nhấn chìm trong những ngọn lửa của tham đắm, giận hận, ghen tức, sâu nao, lo lắng sợ hãi và tuyệt vọng đốt cháy hành giả.” Nguyên nhân của khổ đau không phải là do ngoại cảnh, mà chính là do sự mù quáng và vô minh của chúng ta.
Sự Thật Thứ Ba – Diệt Đế (Sự Chấm Dứt): “Đó là trí tuệ, là hiểu biết, là nhận thức được sự thật về bản thân và về cuộc đời. Trí tuệ này, cái thấy này đưa lại sự chấm dứt của mọi sâu đau và làm phát sinh nơi hành giả niềm an lạc.” Diệt Đế không phải là vô có, mà là sự hiểu biết thực sự về tự tính của các pháp.
Sự Thật Thứ Tư – Đạo Đế (Con Đường): Đức Phật giảng: “Đây là con đường Bát Chính Đạo mà tôi đã trình bày. Bản chất của Bát Chính Đạo được nuôi dưỡng bằng nếp sống tỉnh thức hàng ngày, tức là chính niệm. Chính niệm đưa tới Định và Tuệ, có năng lực giải thoát con người khỏi mọi niêm đau và đem lại mọi an vui.” Con đường này không phải là con đường trừu tượng, mà là con đường thực hành trong cuộc sống hàng ngày.
Ứng Dụng Bát Chính Đạo Trong Tu Tập
Để thực hiện được Bát Chính Đạo, người tu cần hiểu rõ từng bước. Chính kiến là việc hiểu biết Bốn Sự Thật, nhận thức rằng khổ đau tồn tại nhưng có thể vượt thoát. Chính tư duy là việc loại bỏ những suy nghĩ có hại, thay thế bằng những tư duy từ bi và trí tuệ. Chính ngôn ngữ là nói những lời chân thật, có lợi ích, tránh nói dối, nói chuyện khiêu khích hay nói lời thô bạo.
Chính hành động là thực hành năm giới – không sát sinh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối và không uống rượu. Chính sinh kế là kiếm sống bằng những nghề nghiệp chân chính, không gây hại cho người khác. Chính chuyên cần là nỗ lực không ngừng trong tu tập, loại bỏ những điều không tốt, phát triển những điều tốt. Chính niệm là sự tỉnh thức liên tục về thân, tâm, pháp và những đối tượng của tâm. Cuối cùng, chính định lực là sự tập trung đầu óc, xây dựng định lực qua thiền định.
Ý Nghĩa Của Bát Chính Đạo
Tại sao bài giảng này được gọi là “Bát Chính Đạo”? Đức Phật giải thích: “Sở dĩ gọi là chính đạo vì con đường này không phải là con đường trốn tránh đau khổ mà là con đường đối diện trực tiếp với khổ đau để diệt trừ khổ đau. Con đường Bát Chính là con đường của sự sống tỉnh thức, vì vậy chính niệm là khởi điểm.”
Khi có chính niệm, người tu sẽ có chính định, nghĩa là định lực có tác dụng đưa tới trí tuệ. Nhờ có niệm lực và định lực chân chính, thì nhận thức, tư duy, ngôn tứ, hành động, sinh kế và sự chuyên cần cũng sẽ đi vào chính đạo. Trí tuệ được phát sinh sẽ giải thoát cho người hành giả tất cả mọi rằng buộc khổ đau, và làm phát sinh nơi hành giả nguồn an lạc chân chính.
Bài giảng đầu tiên của Đức Phật không chỉ là một lý thuyết triết học, mà là một hướng dẫn thực tế cho con đường tu tập. Đây là lý do vì sao Chuyển Pháp Luân được coi là bài giảng quan trọng nhất, là sự khởi đầu của vòng Bánh Xe Pháp mà Đức Phật đã quay lên cho toàn bộ nhân loại.
Kế Thừa Và Ứng Dụng Lời Dạy
Ngày nay, khi chúng ta tưởng niệm Lễ Vesak, chúng ta không chỉ tôn nhớ các sự kiện lịch sử mà còn khẳng định quyết tâm áp dụng giáo pháp vào cuộc sống. Bài giảng đầu tiên của Đức Phật vẫn còn nguyên giá trị cho người tu học hiện đại. Dù ở bất kỳ thời đại nào, con người vẫn gặp phải khổ đau, vẫn cần phải tìm ra nguyên nhân của khổ đau, tin rằng có thể vượt thoát và áp dụng phương pháp.
Hãy dành thời gian để suy tư về Bốn Sự Thật, đặc biệt là về con đường Bát Chính Đạo. Mỗi ngày, chúng ta có cơ hội thực hành chính kiến, chính tư duy, chính ngôn ngữ, chính hành động, chính sinh kế, chính chuyên cần, chính niệm và chính định lực. Con đường tu tập không phải là con đường xa xôi mà là con đường ngay tại đây, ngay bây giờ, trong mỗi khoảnh khắc của cuộc sống.
Như vậy, lời dạy đầu tiên của Đức Phật không những là lịch sử tâm linh, mà còn là một bản đồ sáng suốt cho con đường giải thoát của chúng ta – những con cháu của Phật, những vị tu học hiện đại đang tìm kiếm con đường dẫn tới an vui và giải thoát trong cuộc sống.
