Trong hành trình tìm kiếm giải thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử, Phật giáo chỉ ra một chân lý sâu sắc: phiền não không phải là thứ vĩnh viễn ám phủ tâm hồn chúng ta. Thật ra, có những phương pháp cụ thể, được Đức Phật dạy từ hai nghìn năm trước, giúp chúng ta đoạn trừ những phiền não này một cách triệt để. Một trong những bộ kinh quý báu nhất của Phật giáo—Kinh Trung A-hàm—đã ghi lại bảy cách để chúng ta tự giải phóng mình khỏi tất cả những phiền não quấy rầy tâm tính. Phương pháp này không phải là lý thuyết trống rỗng, mà là hành pháp thực tiễn, được kiểm chứng qua hàng ngàn năm tu tập của các bậc thánh hiền.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá chi tiết bảy phương pháp đoạn trừ lậu hoặc mà Phật dạy, đặc biệt là phương pháp đầu tiên—đoạn trừ do kiến (tức là sâu sắc hiểu biết). Đây là nền tảng quan trọng nhất trong hành trình tu tập của mỗi Phật tử, bởi vì khi tâm trí sáng suốt, tất cả những khổ đau tự nhiên tan biến như sương khô dưới ánh mặt trời.
Bảy Phương Pháp Đoạn Trừ Lậu Hoặc Theo Lời Phật Dạy
Trong Kinh Trung A-hàm, Đức Phật nói với các đệ tử rằng có bảy pháp đoạn trừ lậu hoặc, phiền não. Năm cơ bản là: (1) Lậu được đoạn do kiến, (2) do hạnh, (3) do ly, (4) do dụng, (5) do nhân. Ba phương pháp khác nữa là (6) do trừ và (7) do tư duy.
Những phương pháp này không phải được Phật tùy tiện phát biểu, mà là sự tổng kết những con đường tu tập có thể giúp chúng ta thoát khỏi ba độc tâm (tham, sân, si) và những ràng buộc của lậu hoặc. Lậu hoặc ở đây không chỉ là những lỗi lầm nhỏ lẻ, mà là những dòng chảy âm thầm trong tiềm thức chúng ta—những thói quen sâu kín khiến chúng ta lặp lại những hành động gây khổ đau, sinh ra những điều kiện để tiếp tục luân hồi.
Bảy phương pháp tu tập trong Phật giáo để đoạn trừ phiền não lậu hoặc
Khi nói đến những phương pháp này, Phật không phải chỉ dạy lý thuyết trừu tượng. Thay vào đó, Ngài dạy những điều rất thiết thực: làm thế nào để nhận biết phiền não, làm thế nào để chuyển hóa nó, và làm thế nào để tâm tính chúng ta trở nên thanh tịnh, an lạc. Mỗi phương pháp đều có sự liên kết chặt chẽ với nhau, tạo thành một hệ thống hoàn chỉnh giúp người tu tập bước từng bước lên con đường giác ngộ.
Lậu Được Đoạn Do Kiến—Nền Tảng Của Mọi Tu Tập
Phương pháp đầu tiên và quan trọng nhất là đoạn trừ lậu hoặc do kiến, tức là đoạn trừ thông qua sự hiểu biết chính xác về thực tại. Đây là gì?
Kiến trong Phật học không phải chỉ là những ý kiến cá nhân, mà là sâu sắc hiểu biết—một cách nhìn nhận thực tại phù hợp với chân lý. Khi chúng ta nói “đoạn trừ do kiến”, có nghĩa là thông qua việc hiểu rõ về tự tính giả của các hiện tượng, ta sẽ tự động từ bỏ những phiền não.
Người chưa có cơ hội nghe Chánh Pháp, chưa gặp bậc chân tri thức, chưa được chỉ dẫn theo Chánh Pháp, chưa hiểu biết về các Thánh Pháp—người ấy sẽ suy nghĩ tầy bậy: “Tôi có đã bị tổn tật không? Tôi không bị tổn tại sao? Vì sao tôi lại bị tổn tật như vậy? Tôi sẽ ra sao trong tương lai? Tôi có sẽ ra sao trong tương lai không?”
Những suy nghĩ này dẫn đến việc người ấy hoài nghi về bản thân mình, hỏi thăm bản chất của mình: “Thân tôi là gì? Nó như thế nào? Những chúng sanh này từ đâu đến, và sẽ đi về đâu?” Khi tâm trí chưa sáng suốt, sẽ nảy sinh ra ba mươi ba kiến sai lầm về bản ngã—một số cho rằng “quả thực có bản ngã”, một số cho rằng “quả thực không có bản ngã”, một số cho rằng “bản ngã thậm chí còn tồn tại vĩnh viễn”, và những kiến chấp khác nữa. Tất cả những kiến này đều khiến tâm chúng ta bị thôi miên, lạc lối trong mê muội.
Đối lập với sự mê muội đó là sáng suốt. Khi một người được nghe Chánh Pháp, gặp bậc chân tri thức, được dạy dỗ theo Chánh Pháp, hiểu biết về Tứ Thánh Đế (Khổ, Tập, Diệt, Đạo), tâm người ấy sẽ dần dần sáng tỏ. Người ấy sẽ hiểu rõ tự tính giả của các hiện tượng—rằng mọi sự vật đều vô thường sinh diệt, do duyên sinh như những bảng tượng ảo ảnh không có cái thực tại nào là chắc chắn.
Với sự hiểu biết sâu sắc này, ba kiến sai lầm cơ bản sẽ bị triệt tiêu:
- Kiến bản ngã: Thấy rõ rằng cái gọi là “tôi” chỉ là tập hợp của năm uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành, thức) liên tục thay đổi, không có cái tôi cố định nào cả.
- Kiến vĩnh cửu: Nhận thức được tất cả mọi thứ đều vô thường, khiến bạn không còn si mê vào những thứ tạm bợ.
- Kiến tuyệt đối: Không còn xem bất kỳ điều gì là tuyệt đối tốt hoặc tuyệt đối xấu, vì mọi thứ đều có mặt tích cực và tiêu cực phụ thuộc vào ngữ cảnh và tâm trí.
Tham Ái Và Chấp Thủ Tự Ngã—Cội Nguồn Của Khổ Đau
Một trong những kiến chấp sâu kín nhất của con người là tham ái và chấp thủ tự ngã. Chúng ta tin rằng có một “cái tôi” thực tại, lâu dài, độc lập—và chúng ta muốn bảo vệ nó, làm cho nó hạnh phúc. Từ kiến chấp sai lầm này nảy sinh ra:
- Tham ái: Khao khát chiếm đoạt những gì ta yêu thích
- Sân hận: Tức giận, chống đối những gì ta ghét bỏ
- Si mê: Không hiểu rõ bản chất thực tại
Tham ái và chấp thủ tự ngã càng mạnh mẽ, phiền não càng lớn, và khổ đau càng chặt chõ. Ngược lại, khi chúng ta hiểu rõ tính chất vô ngã và vô thường của mọi hiện tượng, tham ái tự động suy yếu, chấp thủ tự động lỏng lẻo, và phiền não từng bước tan biến.
Hiểu biết về tính vô ngã giúp xuyên giảm phiền não theo Phật giáo
Đây chính là lý do tại sao kiến (hiểu biết chính xác) được xem là phương pháp đầu tiên và nền tảng nhất để đoạn trừ lậu hoặc. Không có hiểu biết đúng đắn, tất cả những nỗ lực tu tập khác sẽ thiếu đi phương hướng rõ ràng. Nhưng khi hiểu biết sáng suốt đã phát sinh, tất cả những phương pháp tu tập khác sẽ trở nên có ý nghĩa thực sự.
Mười Tám Kiến Sai Lầm Về Bản Ngã Và Cách Xuyên Phá
Phật học chỉ ra rằng con người thường mắc phải ba mươi ba kiến sai lầm về bản ngã. Những kiến này tùy theo cách phân loại mà có thể gom lại thành mười tám kiến cơ bản. Dưới đây là những ví dụ tiêu biểu:
Nhóm kiến về quá khứ:
- “Tôi từ trước đã tồn tại”
- “Tôi từ trước không tồn tại”
- “Tôi từ trước tồn tại một phần, không tồn tại một phần”
Nhóm kiến về tương lai:
- “Tôi sẽ tồn tại vĩnh viễn”
- “Tôi sẽ không còn tồn tại”
- “Tôi sẽ tồn tại rồi lại không tồn tại”
Nhóm kiến về hiện tại:
- “Bản ngã là vật chất”
- “Bản ngã là cảm giác”
- “Bản ngã là ý thức”
Để xuyên phá những kiến sai lầm này, Phật dạy ta phải liên tục quán sát tự tính giả của năm uẩn. Khi ta luôn ghi nhớ rằng sắc (vật chất), thọ (cảm giác), tưởng (nhận thức), hành (ý chí), thức (ý thức) đều là do duyên sinh, không có cái thực tại cố định nào, thì những kiến chấp sẽ dần dần suy yếu.
Sự Mệnh Tu Tập: Từ Sự Thấu Hiểu Đến Sự Giải Thoát
Khi ba kiến sai lầm cơ bản—kiến bản ngã, kiến vĩnh cửu, và kiến si mê—bị triệt tiêu, thì theo Phật giáo, ba kết sẽ tan rã:
- Kiến kết (kiến sai lầm về bản ngã)
- Giới kết (sợ hãi những hành động xấu)
- Nghi kết (hoài nghi, dao động tâm tư)
Người ấy sẽ không còn rơi vào những nẻo lối ác (địa ngục, ngã quỷ, súc sanh) nữa. Thay vào đó, người ấy sẽ chắc chắn tiến về phía Niết Bàn, phàng sanh bảy lần thêm vào cõi trời hoặc cõi người, rồi chứng đắc Phật quả giải thoát hoàn toàn.
Đây không phải là những lời hứa hẹn trống rỗng, mà là sự mô tả về quá trình tự nhiên xảy ra khi tâm chúng ta sáng suốt. Khi hiểu rõ bản chất thực tại, chúng ta không cần phải cố gắng “không tham lam” hay “không sân hận”—những điều này tự động xảy ra, vì tâm đã thấy rõ rằng tham sân si không có lợi ích gì.
Đặc Điểm Của Những Người Có Kiến Sai Lầm Và Những Người Có Kiến Chính Xác
Phật học phân biệt rõ ràng giữa những người chưa có hiểu biết đúng đắn và những người đã có hiểu biết sáng suốt.
Người chưa có kiến chính xác:
- Chưa bao giờ nghe Chánh Pháp hoặc nghe nhưng không thực hành
- Không gặp bậc chân tri thức để chỉ dẫn
- Tâm trí dao động giữa những kiến chấp tương phản nhau
- Liên tục bị phiền não quấy rầy, khiến tâm không bao giờ được an lạc
- Tiếp tục bị cuốn vào vòng luân hồi sinh tử
Người có kiến chính xác:
- Được nghe Chánh Pháp từ bậc chân tri thức
- Hiểu rõ Tứ Thánh Đế: Khổ, Tập, Diệt, Đạo
- Tâm trí sáng suốt, không còn dao động
- Phiền não dần dần suy yếu, tâm trở nên thanh tịnh
- Chắc chắn tiến bộ trên con đường giải thoát
Tu tập hiểu biết đúng đắn là bước ngoặt trong hành trình Phật học
Sự khác biệt này rất rõ ràng. Không phải một người nào đó bị “trừng phạt” hoặc “thưởng tấn” bởi ngoại lực, mà chính sự hiểu biết hoặc thiếu hiểu biết của chúng ta tự động quyết định cõi tái sinh của chúng ta.
Cách Thực Hành Tu Tập Đoạn Trừ Do Kiến
Để thực hành đoạn trừ lậu hoặc do kiến, Phật dạy ta cần:
1. Quán sát tự tính giả của năm uẩn:
Mỗi ngày, dành thời gian để nhìn sâu vào sắc, thọ, tưởng, hành, thức. Nhận thấy rằng chúng luôn luôn thay đổi, không có cái cố định nào. Cơ thể chúng ta mỗi ngày lão hóa, sắc lệ phai mờ. Cảm giác chúng ta thay đổi từng lúc. Nhận thức chúng ta sai lầm vô số lần. Ý chí chúng ta mơ hồ. Ý thức chúng ta giật cục, không tập trung.
2. Thường xuyên tĩnh tâm suy tư:
Không phải chỉ đọc kinh sách, mà cần thường xuyên trực tiếp quán sát những sự thật này trong tâm tính chúng ta. Khi ta luôn nhớ đến tính vô thường và vô ngã của mọi hiện tượng, ta sẽ ngập ngừng ít hơn khi tham lam, sân hận, hoặc si mê nảy sinh.
3. Tìm kiếm bậc chân tri thức:
Một bậc sư phụ hoặc bậc bác sĩ tâm linh thực sự có thể giúp ta nhận ra những kiến sai lầm của mình. Họ như những gương sáng, phản chiếu lại những chỗ tối ở trong tâm chúng ta.
4. Kiên trì tu tập:
Hiểu biết chính xác không nảy sinh một đêm. Nó cần được xây dựng từng bước, thông qua lặp đi lặp lại việc học, suy tư, và thiền định.
Từ Mê Muội Đến Sáng Suốt: Con Đường Chuyên Hóa
Phật giáo chỉ ra rằng tham lam và chấp thủ tự ngã càng mạnh, khổ đau càng lớn; hiểu biết sáng suốt càng sâu, khổ đau càng suy yếu. Đây không phải là một quy tắc bên ngoài áp đặt lên chúng ta, mà là một quy luật tự nhiên của tâm trí.
Khi chúng ta hiểu rõ rằng mọi hiện tượng đều do duyên sinh, vô thường sinh diệt, không có cái gì là chắc chắn hoặc lâu dài, tâm chúng ta tự động trở nên linh hoạt hơn, bớt bền rí hơn, ít vướng víu hơn vào các tài vật vô thường. Từ đó, khỏe khoắn sẽ theo, và khổ đau sẽ dần mất đi.
Đây chính là con đường tu tập mà Phật dạy—không phải là con đường gắn nhẫn, không phải là con đường ép buộc tâm, mà là con đường tự tự mở ra khi tâm sáng suốt. Khi ta hiểu rõ sự thật, ta không cần ai bắt buộc ta phải từ bỏ phiền não—nó sẽ tự động rời bỏ, như cây khô sẽ tự động rơi lá khi mùa thu đến.
Kết Luận: Bảy Phương Pháp Như Những Chiếc Chìa Khóa Mở Cửa Giải Thoát
Bảy phương pháp đoạn trừ lậu hoặc mà Phật dạy—từ kiến, hạnh, ly, dụng, nhân, trừ, đến tư duy—đều là những con đường thực tế giúp chúng ta xuyên phá được vòng luân hồi sinh tử. Nhưng trong tất cả những phương pháp này, kiến (hiểu biết sâu sắc về thực tại) là nền tảng, là chìa khóa mở ra tất cả những chiếc cửa khác.
Khi ta hiểu rõ tự tính giả, vô thường, vô ngã của mọi hiện tượng, khi ta thực sự nhận thức rằng không có cái “tôi” nào cần phải bảo vệ hay phấn đấu, khi ta thấy rõ mọi phiền não đều là sự sai lầm của tâm mê muội—lúc đó, ta sẽ bước vào giai đoạn tu tập nơi khổ đau tự động suy yếu, và an lạc tự động nảy sinh.
Đó không phải là sự kỳ diệu siêu nhiên, mà chỉ là quá trình tự nhiên của một tâm trí từng bước sáng tỏ lên. Mỗi một bước tiến trong tu tập đều đem lại một mức độ nhẹ nhõm, một mức độ an lạc. Và cuối cùng, khi hiểu biết sáng suốt hoàn toàn, khi ba kết sai lầm bị triệt tiêu—người ấy sẽ chứng đắc Niết Bàn tối thượng, sự tự do hoàn toàn khỏi vòng luân hồi.
Phật dạy: tu tập bảy phương pháp này không phải để nhận được phần thưởng từ bên ngoài, mà để chúng ta tự tự giải phóng chính mình. Sức mạnh để đoạn trừ phiền não, để chứng đắc Phật quả, nó đã ở trong chúng ta từ lâu—chỉ cần chúng ta biết cách thức gọi nó ra và sử dụng nó mà thôi.
Tài Liệu Tham Khảo Kinh Điển
(Kinh Trung A-hàm, Phẩm Bảy Pháp, Kinh Lậu Tận, số 10 [trích]
Các bậc tiền nhân tu tập theo bảy phương pháp đoạn trừ lậu hoặc này và đã thành tựu đạo quả. Hành trình của họ chứng minh rằng các pháp dạy bởi Phật là có hiệu quả, là cách thực tế dẫn đến Giải Thoát.
