Khi nhắc tới Quán Thế Âm Bồ Tát, chúng ta không chỉ tưởng niệm đến một hình tượng duy nhất, mà là vô số thân ứng hóa của vị Bồ Tát vĩ đại này. Theo Phật giáo Bắc Tông, Quán Thế Âm Bồ Tát có 33 thân ứng hóa khác nhau, mỗi thân ứng đều mang ý nghĩa sâu sắc và phù hợp với nhu cầu cứu độ của từng loại chúng sinh. Đây chính là biểu hiện của vô lượng từ bi và linh hoạt trong phương tiện độ sinh của vị Bồ Tát—người luôn lắng nghe tiếng khổ của chúng sinh khắp ba cõi.
Quán Thế Âm Bồ Tát và Ý Nghĩa Thân Ứng Hóa
Quán Thế Âm Bồ Tát có tên tiếng Phạn là Avalokiteśvara, còn gọi trong tiếng Hán là Quán Tự Tại, Quán Thế Tự Tại, Quán Thế Âm Tự Tại, Quán Thế Tự, Khuy Âm, Hiện Âm Thanh hay Quán Âm. Cái tên này thể hiện rõ đặc tính của vị Bồ Tát—người có khả năng quán sát toàn bộ thế giới và lắng nghe mọi tiếng khổ nàng của chúng sinh.
Nói đến Quán Thế Âm Bồ Tát là nói đến vị Thị Vô Ưu giả—người hiện thân sự không sợ hãi. Vị Bồ Tát có đại nguyện cứu nạn cho chúng sinh, là người lắng nghe nội khổ của muôn loài. Trong pháp môn Phật giáo, thân ứng hóa của Quán Thế Âm Bồ Tát không phải là những thay đổi ngẫu nhiên, mà là những hình tướng xác định, mỗi thân ứng mang một ý nghĩa giáo pháp riêng biệt, giúp các chúng sinh trên con đường tu tập và giải thoát.
Bồ Tát Quán Thế Âm diễu hành giữa cảnh biển xanh để cứu độ chúng sinh
Các Thân Ứng Hóa Chính Của Quán Thế Âm Bồ Tát
Theo pháp môn Phật giáo, những 33 thân ứng hóa của Quán Thế Âm Bồ Tát lần lượt xuất hiện để phù hợp với từng hoàn cảnh cần cứu độ. Mỗi thân ứng đều có hình tướng độc đáo, tên gọi riêng, và mục đích giáo pháp khác nhau.
Dương Liễu Quán Âm còn có tên gọi khác là Dược Vương Quán Âm, vị này tượng trưng cho sức chữa lành từ bi. Bồn nguyện của Dương Liễu Quán Âm là giải thoát những chúng sinh khỏi bệnh khổ, vì chúng sinh thân nhiều khổ nạn nên vị này cảm nhận được nỗi cơn cúu. Dương liễu mềm mại biểu trưng cho đức tưởng ôn hòa nhân nhục của Quán Thế Âm Bồ Tát. Thân mặc y màu trắng ngàn, hình tướng của vị này biểu hiện sức kỳ nguyện phước đức phía sau mỗi liền mạng chữa lành.
Long Đầu Quán Âm là Quán Thế Âm Bồ Tát ngồi trên lưng rồng. Rồng là vua trong các loài thú để biểu thị cho uy lực của Quán Thế Âm Bồ Tát. Long Vương đem mây mưa sâm chập chiếu diều khắp trời đất, thẩm nhuận muôn vật, tất cả đều tán thần uy lực của Long Vương. Vị này hiện thân ngồi kết giả trên mình rồng thuyết pháp cho chúng sinh, biểu thị sức mạnh của pháp giáo trong việc độ thoát chúng sinh.
Trí Kinh Quán Âm hay Thanh Văn Quán Âm, vị này xuất hiện để dạy những ai muốn nghe Phật thuyết pháp được khai ngộ và xuất gia. Pháp Hoa kinh nêu: “người đương dùng thân Thanh Văn được độ thoát, Ngài liền hiện thân Thanh Văn mà vì đó nói pháp”. Hình tượng của vị này biểu hiện sự an tưởng và sáng suốt trong tâm trí người học.
Bồ Tát Quán Thế Âm hiện ra giữa ánh sáng thiêm liêu để dạy những chúng sinh khao khát học pháp
Viên Quang Quán Âm là Quán Thế Âm Bồ Tát lòng từ ái viên mãn, biểu trưng bằng ánh quang minh quanh thân. “Sáng thanh tịnh không nhơ, huệ nhật phá các tội, hay tiêu tai khói lửa, khắp soi sáng thế gian”. Thân Ngài được cảm thấy qua đoạn kinh này, hiện tưởng thuyết pháp.
Du Hỷ Quán Âm là Quán Thế Âm Bồ Tát giáo hóa chúng sinh viên thông vô ngại, không câu nệ vào thời gian và nơi chốn, biểu hiện tưởng du hỷ tự tại. Thân màu hồng, vị này ngoảnh mặt chăm chú nhìn chúng sinh.
Bạch Y Quán Âm hay Bạch Y Quán Tự Tại Mẫu, toàn thân Ngài mặc y trắng, ngồi kết giả trên hoa sen trắng, đầu đội khăn, tay trái cầm hoa sen, tay phải kết dự nguyện ấn. Màu trắng biểu ý Thanh Tịnh và Tâm Bồ Đề, xưa nay mọi người lễ bái Ngài để cầu tiêu tai, trường thọ.
Liên Ngựa Quán Âm là Quán Thế Âm Bồ Tát ứng hiện tựa ngựa trên lá sen. Ngài hiện thân Tiểu Vương trong phẩm Phổ Môn, để thí dụ cho thân Tiểu Vương tôn quý ngồi trên lá sen. Quán Thế Âm Bồ Tát ngồi kết giả hiệp chương, đầu đội mão hoa, hiện tưởng từ bi như hòa, cơ đeo anh lạc, mặc thiên y, bi nhãn nhìn chúng sinh.
Những Thân Ứng Hóa Chuyên Biệt Của Vị Bồ Tát Vĩ Đại
Lang Kiến Quán Âm hay Phi Bộc Quán Âm, biểu trưng cho phương tiện linh hoạt. Nước là vật mềm mại nhất nhưng có thể đối trị sự cứng chắc của đá, tưởng giọt nước có thể xuyên thủng đá. Sức nước suối từ trên cao chảy xuống rất lớn, tuy nhiên cũng có thể chảy thành sâu rộng. Quán Thế Âm Bồ Tát ngồi nhìn dòng nước thác, nhưng tâm tứ Ngài như tinh thần của dòng nước.
Thí Dược Quán Âm ngoài việc trị bệnh khổ của chúng sinh về thân và tâm, Quán Thế Âm Bồ Tát còn ban bổ cho chúng sinh lương dược. Bài kệ trong phẩm Phổ Môn ghi rằng: “Quán Âm bác Tịnh Thắng, nơi khổ nào nạn chết, hay vì là nương cây”. Hình tượng Quán Thế Âm Bồ Tát nhìn hoa sen cảm thương chúng sinh nhiều bệnh khổ.
Ngũ Lam Quán Âm là Quán Thế Âm tay cầm gióng cá và nhánh lá. Do Ngài thấy con sông không có cầu, người qua sông rất dễ ngã xuống. Vì vậy Ngài hóa thân thành một mẹ nữ bán cá, nhưng có điều kiện rằng ai có nhiều tiền nêm vào trong gióng cá thì sẽ cưới làm chồng, nếu nêm không trúng thì phải bỏ ra khoản tiền để xây cầu, kết quả không có ai nêm trúng. Những người không nêm trúng đều phải mang tiền đến, tiền chất thành đống che khuất không còn nhìn thấy Ngài, khi nhìn lại thì mọi người thấy Ngài hóa thân đứng trên sông.
Độc Vương Quán Âm trong phẩm Phổ Môn chép rằng: “người đương dùng thân Phạm Vương đương độ thoát, Ngài liền hiện thân Phạm Vương mà vì đó nói pháp”. Phạm Vương là chủ cõi trời sắc giới, công đức rất lớn, nên còn gọi là Độc Vương. Hình tượng thông thường trong nhân gian là đầu đội bảo quan, ngồi kết giả, tay phải cầm nhành lá, tay trái để trên đầu gõi.
Bồ Tát Quán Thế Âm hiện thân Phạm Vương để dạy bảo giáo lý Phật pháp
Thủy Nguyệt Quán Âm tức là Thủy Cát Tưởng Quán Tháy Âm Bồ Tát trong Thai Tạng Mạn trà la, mặt hiệu của Ngài là Nhuận Sanh Kim Cang, Quán Thế Âm Bồ Tát một tâm quán thủy tưởng, nhập thủy định. Vì vậy hình tướng của Ngài ngồi kết giả trên hoa sen nội trong đại hải, tay trái cầm hoa sen, tay phải kết thị vô ưu ấn, trong lòng bàn tay chảy xuống một dòng nước có hình mặt trăng nên gọi là Thủy Nguyệt Quán Âm.
Nhất Diệp Quán Âm nếu bị nước lớn cuốn trôi, xưng danh hiệu Quán Thế Âm Bồ Tát, liền được đến chỗ cạn. Có thể thấy hình tượng Quán Thế Âm Bồ Tát hiện trên nước. Ngài ngồi trên hoa sen nội trên mặt nước, ngắm nhìn nước tâm suy nghĩ sâu sắc đến những nơi tối tăm không ánh sáng (địa ngục).
Thanh Cảnh Quán Âm có các vị thần muốn tìm lấy Cam Lộ nên khuấy đông như hải, nhưng phát hiện trong biển có lẽ thuộc độc, Quán Thế Âm Bồ Tát vì sợ thuộc độc hại chúng sinh, mới phát tâm đại từ bi uống hết lẽ thuộc độc, vì vậy mà cơ Ngài biến thành màu xanh. Hình tượng đặc trưng của Ngài là tay trái cầm hoa sen, lòng bàn tay phải hướng lên trên, ngồi kết giả trên bờ đá.
Uy Độc Quán Âm Quán Thế Âm Bồ Tát có đầy đủ uy độc để chiết phục và hộ trì chúng sinh. Trong phẩm Phổ Môn có đoạn: “người đương dùng thân Thiên Đại Tưởng Quân đương độ thoát, Ngài liền hiện thân Thiên Đại Tưởng Quân mà vì đó thuyết pháp”. Thiên Đại Tưởng Quân có đầy đủ uy độc nên được gọi là Uy Độc Quán Âm. Hình tượng của Ngài là tay trái cầm kim cang xứ biểu hiện uy thế để chiết phục tâm cang cứng của chúng sinh, tay phải cầm hoa sen ngồi trên bờ đá.
Sự Linh Hoạt Trong Giáo Pháp Cứu Độ
Các thân ứng hóa còn lại của Quán Thế Âm Bồ Tát tiếp tục thể hiện vô lượng phương tiện của vị Bồ Tát. Diên Mạng Quán Âm là hình tượng Quán Thế Âm Bồ Tát bảo hộ thụ mạng chúng sinh, với đầu bảo quan, mặc thiên y, anh lạc trang nghiêm, hai mươi cánh tay để dìu dắt và cứu hộ chúng sinh. Chứng Bảo Quán Âm biểu hiện tưởng an ổn, ngồi trên bờ đá quán sát mọi đường tính của đại hải.
Vô Ưu Quán Âm hiện thân người con gái, tưởng mão từ bi, mặc y trắng, hai tay hiệp chương cầm hoa sen xanh; quanh thân có hào quang thanh tịnh, đầu búi tóc. Trước ngực đeo anh lạc ngồi trên bờ đá ngắm nhìn chúng sinh, hành nguyện của Ngài xua tan những hiểm nạn trên biển làm cho tất cả đìu định tâm không còn tai ương.
Diệp Y Quán Âm Ngài hiện thân thiên nữ, đội bảo quan, trên bảo quan có hóa thân Vô Lượng Thế Phật. Quanh thân có vòng lửa, ánh sáng trong suốt khắp thân. Có bốn tay, hai tay bên phải, một tay cầm quả cát tưởng để trước ngực, một tay kết thị nguyện ấn; hai tay bên trái, một tay cầm rìu, một tay cầm sợi dây, ngồi trên hoa sen. Diệp Y Quán Âm là vị Bồ Tát của nông dân cầu nông cụ và cầu không bệnh dịch, tai nạn, trùng độc.
Lưu Ly Quán Âm tượng truyền vào thời Bắc Ngự, Tôn Kính Độc trấn giữ biên cương, ông tạo tượng Quán Thế Âm Bồ Tát để tôn thờ. Sau bị Di Địch bắt xử cực hình. Ông nằm mộng thấy thầy Sa Môn dạy pháp trì tụng một ngàn biến kinh “Diên Mạng Thập Cú Quán Âm”, lúc từ hình ông ba lần chìm nhưng không chút thương tích, nên ông được tha chết. Vì phương thự lễ bái Quán Thế Âm Bồ Tát mà đầu ông còn hiện ba vết sáo. Hình tượng Ngài cầm bình lưu ly xanh, đứng trên cánh hoa sen du hóa trên mặt nước.
Sâu Rộng Của Từ Bi Quán Thế Âm
Có trì danh Quán Thế Âm Bồ Tát đến nơi đến chốn, lòng ta sẽ trở nên thanh lương, mắt mở, mành đất tâm của ta như nước cam lộ nơi nhãn dương liễu rưới xuống. Giáo pháp của Quán Thế Âm Bồ Tát không chỉ dừng lại ở việc cứu thoát từ những khổ nạn hiển nhiên trong cõi người, mà còn hướng tới sự giải thoát tâm linh sâu sắc của từng chúng sinh.
Những 33 thân ứng hóa này chính là khẩu hiệu của vô lượng từ bi của Quán Thế Âm Bồ Tát. Mỗi thân ứng đều mang theo một giáo lý riêng, giúp các chúng sinh trên con đường tu tập hiểu rõ hơn về đạo Phật. Tùy theo hoàn cảnh, căn cơ của từng chúng sinh khác nhau mà vị Bồ Tát này hiện ra dưới những hình tượng khác nhau, nhưng mục đích cuối cùng luôn là độ thoát, là hướng dẫn các chúng sinh tới nơi an lạc.
Nhờ tu theo Đức Bồ Tát Quán Thế Âm, một câu nói, đôi khi bóng gió của người khác cũng có thể làm cho ta không yên ổn, tâm ta nóng bức như bị thiêu đốt hoặc ngược ta khó thở như bị nhấn chìm. Lửa và nước hiểm nguy của thế gian chính là những điều bất như ý mà ta gặp, người khác mang tới nhưng ta không vì thế mà bị tác động, nên không sợ hãi, yếu đuối.
Niệm đến Quán Thế Âm Bồ Tát, chúng ta được nhắc nhở rằng trên con đường tu tập, luôn có sự hỗ trợ và bảo vệ từ những vị Bồ Tát vĩ đại. Thực hành theo lời dạy của vị Bồ Tát từ bi này, chúng ta có thể dần dần vượt qua những khổ đau, tìm thấy sự an tâm và giải thoát từ thực.
Tài liệu tham khảo:
- Kinh Phổ Môn (phần về 33 thân ứng hóa của Quán Thế Âm Bồ Tát)
- Kinh Pháp Hoa – Phẩm Bồ Tát Quán Thế Âm
- Thai Tạng Mạn Trà La – Phần về Quán Thế Âm Bồ Tát
