Sống bình an thì chết sẽ bình an. Đây không phải lời hứa hẹn vô căn cứ mà là chân lý mà Phật giáo nhắc nhở tất cả những người tu học. Cuộc sống hiện tại của chúng ta như một nền tảng vững chắc cho những ngày tháng còn lại, và cách chúng ta sống sẽ quyết định cách chúng ta chết. Sinh thời sống trong tham, sân, si nhiều lắm thì tâm tưởng sẽ bất an, máy móc của cuộc đời không yên ổn. Nhưng nếu ai đã biết và thực sự sống lành thì cơ thể an tâm tự nhiên. Những người tu học không nên chỉ mong cầu chết cũng an mà hãy bắt đầu từ việc sống lành từ hôm nay.
Lý Giải Khái Niệm Chết Không Bứt Rứt
Bứt rứt là cảm giác khó chịu, không yên trong người. Cả thân lẫn tâm đều không thoải mái, bất an, lo lắng đến giây phút cuối cùng. Đây là trạng thái tâm thần mà Phật pháp muốn chúng ta tránh, không chỉ lúc sống mà còn cả lúc chết. Khi con người bị chi phối bởi tham, sân, si, cả cuộc đời lẫn cái chết đều trở nên khó chịu, bất ổn. Ngược lại, nếu tu tập đúng pháp, thân tâm sẽ được an tĩnh, từ đó cái chết sẽ đến một cách tự nhiên, không gắng gỏi hay sợ hãi.
Trong cuộc đối thoại giữa các Tỳ kheo và Tôn giả A-na-luật-đà, Phật giáo trình bày rõ ràng: người nào có trí kiến chắt chát trong Thánh lý và đạt đến Thánh đai giới thì sẽ chết không bứt rứt, máy móc không bứt rứt. Ở đây, “Thánh đai giới” không phải chỉ những quy tắc phẩm hạnh bề ngoài, mà là sự tuân thủ chặt chẽ các giới luật cao thượng của người tu học, kết hợp với hiểu biết sâu sắc về lẽ thật của Phật pháp.
Vai Trò Của Tri Kiến Chắt Chát Trong Thánh Lý
Tri kiến chắt chát về Thánh lý là nền tảng để con người tu học đạt được cái chết an lành. Đây không phải là những kiến thức lý thuyết mà là sự thấy rõ, hiểu rõ từ trong sâu thẳm của con người. Kiến thức này giúp người tu tập nhận rõ bản chất khổ đau, nguyên nhân của khổ, cách thoát khổ và con đường dẫn đến giải thoát. Khi một người thấu triệt được các lẽ thật này, họ sẽ tự giác sống lành, từ bỏ những hành vi gây bất lợi cho mình và người khác.
Sự thấy biết Đúng đắn này (tri kiến chắt chát, chính tri kiến) kết hợp với việc yêu mến giới luật cao thượng của những bậc Thánh sẽ tạo ra một lớp bảo vệ vô hình nhưng mạnh mẽ. Bảo vệ này không phải bảo vệ thân thể khỏi bệnh tật hay chết chóc, mà là bảo vệ tâm thần khỏi sự sợ hãi, hối tiếc, bất an lúc cái chết đến gần. Người tu học sẽ biết rõ rằng mình đã sống đúng pháp, không có gì hối tiếc hay sợ sệt. Vì thế, cái chết sẽ đến một cách tự nhiên, không bứt rứt, không khôn kiếp, tâm thần yên bình.
Tu Tập Tứ Vô Lượng Tâm Để Đạt An Lạc
Ngoài việc tu tập giới luật, Phật pháp còn chỉ ra một phương pháp tu tập đặc biệt quan trọng để đạt được cái chết không bứt rứt. Đó là tu tập Tứ vô lượng tâm – tứ Divine Abodes: Tâm từ, tâm bi, tâm hỷ và tâm xả. Những ai tu tập bốn điều này đến mức độ thâm sâu sẽ có được cảm giác rộng lớn, không kết, không oán, không nhũn, không tranh, rất sâu xa, rất lớn lao, vô lượng, khéo tu tập, biến mãn tất cả thế gian, thành tựu an trụ.
Tâm từ – yêu thương vô điều kiện, mong muốn tất cả mọi người được hạnh phúc – là nền tảng. Khi tâm từ phát triển, người tu học sẽ bớt đi những thù ghét, ganh tị trong lòng. Tâm bi – sự thương cảm, mong muốn tất cả mọi người thoát khỏi khổ đau – giúp người tu học kết nối sâu sắc với nỗi khổ của mọi sinh linh. Tâm hỷ – vui mừng khi thấy người khác hạnh phúc, thắng lợi – tránh cho tâm những cảm xúc ghen tị, thèm muốn. Tâm xả – sự bình tĩnh, công bằng, cân bằng – giúp tâm không bị lôi cuốn bởi những sự kiện bên ngoài.
Bốn tâm vô lượng là nền tảng tu tập để đạt cái chết an lành
Những người tu tập Tứ vô lượng tâm với tâm thường xuyên ổn định, lâu dài sẽ tạo ra một trạng thái tâm thần rất đặc biệt. Đó là trạng thái mà tâm không còn gắng gỏi, không còn sợ hãi, không còn những ước muốn cuống quỳ. Lúc cái chết đến, tâm đã quen với sự an tĩnh này, tự nhiên sẽ nhẹ nhàng chuyển tiếp, không bứt rứt, không bất an, máy móc cũng trở nên yên tĩnh.
Sự Quan Trọng Của Tứ Niệm Xứ Trong Sinh Hoạt Hàng Ngày
Ngoài Tứ vô lượng tâm, Phật giáo còn nhấn mạnh sự quan trọng của Tứ niệm xứ – bốn nền tảng của chánh niệm. Đó là: niệm xứ về thân, niệm xứ về thọ (cảm thụ), niệm xứ về tâm, niệm xứ về pháp. Những ai tu tập Tứ niệm xứ, tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác và trông vào hiện tại đang là sẽ có được chánh tri kiến đúng đắn về bản chất thực của cuộc sống.
Nếu chưa giác ngộ trong hiện đời sanh sẽ chết an yên. Tứ niệm xứ giúp con người ở lại hiện tại, nhận rõ bản chất khắp cơn sợ hãi, những tác động bên ngoài chỉ là những hiện tượng tạm thời. Cơ thể già nua, bệnh tật, chết chóc là những phần thuộc về tự nhiên, không gì lạ lùng hay đáng sợ cả. Khi chấp nhận được điều này, tâm sẽ yên tĩnh hơn, từ đó cái chết sẽ đến tự nhiên, không bứt rứt.
Sống An Tâm Từ Hôm Nay Để Chết An Lành Ngày Mai
Chân lý mà Phật pháp muốn nhắc nhở chúng ta là: sống bình an thì chết sẽ bình an. Đây là một sự thật hiển nhiên, không có gì bí ẩn hay khó hiểu. Sinh thời sống trong những dục vọng, ganh ghét, thù hận, những người này máy móc sẽ bất an, cuộc sống không yên ổn. Nhưng nếu ai đã biết và thực sự sống lành thì cơ thể an tâm tự nhiên. Không cần phải mong cầu chết cũng an, vì nếu sống lành, chết sẽ tự động an.
Điều quan trọng là hôm nay chúng ta bắt đầu tu tập. Hãy bắt đầu với việc giữ gìn những nguyên tắc đạo đức cơ bản – không làm hại ai cả, sống chân thật, kiên nhẫn, siêng năng và tu tập trí tuệ. Bắt đầu với Tứ niệm xứ, thực hành chánh niệm trong mỗi bước đi, mỗi hơi thở. Dần dần, tâm sẽ trở nên yên tĩnh, thanh tịnh, rõ ràng. Cuộc sống hiện tại sẽ trở nên ý nghĩa hơn, những lo lắng về cái chết sẽ từng bước tan biến.
Không cần phải chạy theo những lời hứa hẹn ở thế giới khác, vì nếu thiết lập được Tịnh độ trong tâm người hôm nay, thì lo gì Tịnh độ Tây phương không hiện tiền. Nhìn vào hiện thực của hôm nay sẽ biết được tương lai của ngày mai. Nếu hôm nay tâm an, thân thoải mái, không có hối tiếc, thì ngày mai hay khi cái chết đến, chắc chắn sẽ an lạc, không bứt rứt.
Hành Động Cụ Thể Để Tu Tập Sống An Tâm
Để bắt đầu hành trình tu tập sống an tâm, chúng ta không cần phải làm những điều quá khó khăn hay phức tạp. Đó là những hành động cụ thể, dễ thực hiện nhưng yêu cầu sự kiên trì và liên tục. Hãy bắt đầu bằng việc tu tập giới – không nói dối, không ganh ghét, không gây hại. Tu tập định – ngồi thiền mỗi ngày khoảng 20-30 phút, để tâm yên lặng, thanh tĩnh. Tu tập tuệ – suy ngẫm về những lẽ thật của Phật pháp, từ từ nhận rõ bản chất khô nạn của đời.
Hay đơn giản hơn, hãy tu Tứ vô lượng tâm bằng cách mỗi ngày dành chút thời gian để yêu thương, thương cảm, vui mừng vì hạnh phúc của người khác, và luôn giữ tâm bình tĩnh, không phán xét. Những hành động nhỏ bé này, nếu được thực hiện thường xuyên và liên tục, sẽ từng bước thay đổi tâm thần, làm cho cuộc sống trở nên an tĩnh, ý nghĩa.
Vào thời kỳ này, những ai biết tu tập giới định tuệ hay Bát Thánh Đạo, Tứ niệm xứ, Tứ vô lượng tâm thì hiện tại an trú trong Chính pháp, thân tâm hoan hỷ, khi chết an lạc, “Nay vui đời sau vui”. Đây không phải là lời khuyên hay lời hứa hẹn vô căn cứ, mà là chân lý của tự nhiên, là quy luật của nhân quả. Ai tu tập, ai sẽ thụ hưởng kết quả. Hãy bắt đầu từ hôm nay, để ngày mai hay khi cái chết đến, chúng ta có thể yên tâm, không hối tiếc.
Tài liệu tham khảo kinh điển:
- Kinh Trung A-hàm, phẩm Lẻ, kinh A-na-luật-đà [II], số 219 (lược)
- Kinh Bốn vô lượng tâm (Brahmaviharas Sutra)
- Kinh Tứ niệm xứ (Satipatthana Sutra)
