Là một Phật tử siêng năng, vừa phải đảm đương trách nhiệm gia đình, vừa sâu sắc trong tu tập, bạn có thể cảm thấy áp lực giữa hai cuộc sống này. Câu hỏi “Làm sao để cân bằng công việc gia đình và tu học Phật pháp?” là nỗi lo lắng chung của nhiều người phát tâm. Đây không phải là bài toán không có lời giải, mà đó là một quá trình tu tập thực tế, cần sự hiểu biết về giáo lý Phật đà và tính linh hoạt trong thực hành.
Thực tế, Phật pháp không phải để thoát khỏi cuộc sống mà là để sống trọn vẹn trong cuộc sống đó. Đức Phật Thích Ca đã dạy rằng việc tu hành có thể diễn ra ở bất cứ nơi đâu, bất cứ lúc nào, miễn là tâm được định tĩnh và chánh niệm được giữ vững. Vậy làm sao để một người Phật tử lập gia đình có thể thực hành Phật pháp một cách hiệu quả trong khi vẫn hoàn thành nhiệm vụ với gia đình? Câu trả lời nằm ở sự hiểu rõ về các phương pháp tu tập phù hợp với hoàn cảnh sống của mỗi người.
Hai Phương Pháp Tu Tập Chính Cho Phật Tử Tại Gia
1. Thiền Quán – Con Đường Thanh Tịnh Cho Những Ai Có Điều Kiện
Thiền là yên lặng, quán là quán chiếu, xem xét sự vật sự việc một cách thật sâu sắc. Người tu thiền quán cần tạo điều kiện cho thân-khẩu-ý hoạt động chuẩn mực, để tâm được định tĩnh, không bị xáo trộn bởi những cảm dục bên ngoài. Thiền quán là phương pháp tu tập hướng tới giải thoát khỏi những ràng buộc của thế gian, mong muốn đạt tới những cảnh giới Phật pháp cao siêu.
Phương pháp thiền quán thường được khuyến khích cho những bậc thượng căn—những người có căn cơ tốt, tu hành lâu năm, có thời gian thanh tịnh, và ít bị phiền toái bởi các vấn đề thế tục. Những vị này thường tổn thất lương lũy, chuyên tâm vào sâu sắc, tránh né những cám dục vật chất. Họ sống trong những nơi thanh tịnh, tham chiếu các phương pháp như quán mộng mị huyền, quán không sinh không diệt, hay quán chỉ là tên gọi giả dối.
Kết quả của thiền quán là trí tuệ sáng tỏ. Những người thực hành thiền quán sâu sắc sẽ thấy được bản chất thật sự của tất cả mọi hiện tượng—tính vô thường, khổ, vô ngã. Cảm giác khi đạt định thiền là sự bình an vượt xa những cảm xúc thông thường, là hạnh phúc thường tại của những ai sáng suốt. Khi tuệ minh sát được đạt tới, người tu có thể xuyên suốt thấu hiểu tất cả những thứ vô thường, khổ, vô ngã trong đó tìm được con đường mơ mộng của sự giác ngộ.
2. Quán Niệm – Con Đường Tu Tập Phù Hợp Cho Phật Tử Bình Thường
Theo kinh nghiệm tâm linh và truyền thống tu tập, quán niệm được xem là dùng niệm tưởng này để diệt niệm tưởng khác, dùng niệm tưởng này để định chiếu niệm tưởng khác. Phương pháp niệm Phật danh hiệu “Nam Mô A Di Đà Phật” hoặc niệm Bồ Tát là để muốn giữ chánh niệm, đạt tới chánh niệm thiện thuộc (chính là niệm) dẫn đến chánh định (thiền). Quán niệm là phương pháp dễ tu, dễ chứng, dành cho chúng sinh trong cõi ta này—những bậc lõi căn thường căn, thượng căn, trung căn và hạ căn đều có thể niệm tưởng Phật, không niệm tưởng những pham tục tính, từ đó những thực tính luân luân được thiện xứ.
Hành giả tinh chuyên thiền định hiện tại cũng như tương lai sẽ được chánh niệm định chỉ sẽ thấy Phật và thành Phật. Trong Kinh Quán Vô Lượng Thọ, Phật dạy 16 phương pháp quán niệm, quán niệm y báo là những chỗ ở thanh tịnh, tức là thế giới Cực Lạc. Quán niệm chánh báo là quán người thanh tịnh, tức là Đức Phật; quán để mục nước, lửa; quán để mục chỗ Bồ Tát và noi theo gương hành cách các ngài. Quán để mục chiếc phẩm liên hoa để kiểm soát quá trình tu chứng đến đâu, bậc nào, chánh niệm sống trong thế giới đó.
Nhà vua Tần Bá Sa La, triều viên nước Ma Kiết Đà thời Phật trú thế, được Đức Phật truyền đạt pháp tu niệm Phật, tưởng Phật. Niệm Phật là niệm sự thanh tịnh, sự thanh tịnh được gọi là Phật. Từ an lạc thu hẹp những cách biệt vọng tưởng điên đảo bằng cách nương tựa lực Phật, sống trong thế giới Phật, thân và tâm hòa miện nhập nhập nơi thế giới khổ đau biến thành thế giới Phật. Cho đến khi Thái tử A Xà Thế soạn ngôi nhà vua và nhốt nhà vua vào ngục thâm dùng nhiều sự hành hạ dành cho nhà vua. Lúc bấy giờ nhà vua tỉnh thức tưởng Phật, niệm Phật, hướng về thế giới Phật mà cảm thọ an lạc, siêu sinh Phật quốc. (Kinh Quán Vô Lượng Thọ)
Quán niệm là pháp Phật ban
Mười sáu phương pháp quán ấn cần chuột trau
Thiền tịnh Phật pháp muôn màu
Chọn một phương pháp thiện duyên đông căn chuyên
Ba Cách Tiếp Cận Tu Tập Trong Đời Sống Thực Tế
Tập Tu – Thực Hành Nhiều Phương Pháp Một Cách Linh Hoạt
Tập pháp hay tập tu là việc thực hành được nhiều phương pháp tu tập mà không bị ràng buộc bởi một phương pháp cụ thể nào. Đây là cách tu hành linh hoạt, có thể thích ứng với hoàn cảnh sống thay đổi của mỗi người. Một Phật tử lập gia đình có thể thực hành theo phương pháp nào cũng được, miễn là khi tiếp nhận cần phải chuyên tâm trọn chiếu, giữ giản dị để bên vững mà tu hành một phương pháp duy nhất thì cũng chứng đắc như những người xưa tu chứng.
Không nên hôm nay tu pháp này (thiền) mai tu pháp kia (tịnh), tiếm pháp linh (mắt) chạy theo ảo ảnh, tôn vinh người này là Phật, người kia là trời, giả danh là người xuất thế. Khi người tu hành tinh tấn lặm, ngày ngày thường vào chùa tưởng kinh bái sáng, thấy ai làm việc gì cũng hưởng ứng làm theo. Thêm vào một bệnh khác nữa là hôm nay chạy theo Thầy này, mai chạy theo Thầy kia; tiếm chuột hẻ danh, hành nguyện này là làm chùa xong thì tiếp tục làm theo hành nguyện khác (gọi là Bồ Tát đa hành); khiến cho phước trí khó căn. Đường về gốc đã tu chứng thì gọi chung chung người đó là tu tập pháp.
Pháp tu linh hoạt giữa công việc hàng ngày của Phật tử lập gia đình
Do đó, người Phật tử phát tâm tu theo phương pháp ban đầu, giai đoạn công phu, giai đoạn sau cuối dù ở giữa chúng thường vẫn phát nguyện tu một phương pháp, hành một phương pháp, tinh chuyên một phương pháp thì dù người đó còn ở trong thế gian, còn là pham phu, sự tỉnh thức tuy chưa cao, chưa có sự giác ngộ nhiều, khi chuyển pháp chúng sinh trong khắp mười phương hỗ trợ cho tai qua nạn khoê, mỗi người quy phục.
Đường về gốc đã Bồ Tát đạo thi thì tập tu và tịnh tu đều là hành lành cứu giúp chúng sinh, nâng độ người yếu đuối, cứu vượt kẻ độn căn khiến họ dứt mê tính, sa chân vào hộ thâm. Tu theo hành Thanh Văn thì thiền định, tưởng niệm dù cho khổ đau bao nhiêu cũng chỉ vượt qua những lưỡi biển giai đãi. Tu theo hành Bồ Tát thì hy sinh cứu giúp chúng sinh là trên hết, dù có thân thân mất mạng đi vào chín địa ngục, vào những chỗ hiểm nguy cũng phát nguyện hoài nhập động đời mà hành đạo không hề nhầm trề hay thôi chuyển để đạt mục tiêu của Chư Phật mỗi phương.
Tập tu đối với người pham phu thì nên tránh, giảm bớt những hư danh, những đường công danh lợi lộc theo thế gian; chỉ có Bồ Tát mới tự tại giữa động đời không tham nhiễm những sự uế uẩn của thế gian. Tịnh tu đối với người pham phu thì nên gần gũi hoặc hỏi giáo lý cước tác, nhất quán cùng với pháp môn tu, đơn phương tiếp nhận pháp môn tu hành phù hợp với số trường, đồng thời trung thành với pháp tu không thôi chuyển đổi thay tâm ý.
Tịnh Tu – Giữ Định Tâm Với Một Pháp Môn Duy Nhất
Người Phật tử siêng năng tu niệm tâm, tu định tâm, làm các công đức là lành với xã hội, công phu công quả thiện môn thì được khen ngợi tận thân công đức hiện tiền tăng trưởng phước được, tương lai phước báo dâỷy đầy người người tôn trọng, khi thực sinh thiên. Trên bước đường tu nếu loè làm có làm việc gì sai trái, có người cần nhắc giúp cho hồi tâm hướng thiện, thoát khỏi nạn khổ. Chỉ có điều cần nhắc quyết phát tâm tử không nên hôm nay tu theo pháp này mai tu theo pháp khác, hôm nay tu hành Thanh Văn, mai tu hành Bồ Tát trong khi mình còn ở giữa chúng thường là pham phu, sự tỉnh thức chưa cao, sự giác ngộ còn thiếu lực nên nếu chuyển pháp thì không thuyết phục được chúng mê tính, nạn tai tập, mỗi người chê bai thê đó gọi là tu tập pháp.
Người Phật tử tu đúng pháp ban đầu, giai đoạn công phu, giai đoạn sau cuối dù ở giữa chúng thường vẫn phát nguyện tu một pháp, hành một pháp, tinh chuyên một pháp thì dù người đó còn ở thế gian, còn là pham phu, sự tỉnh thức tuy chưa cao, chưa có sự giác ngộ nhiều, khi chuyển pháp chúng sinh trong khắp mười phương hỗ trợ cho tai qua nạn khoê, mỗi người quy phục.
Tịnh tu là khi một Phật tử đã chọn được một pháp môn tu tập, người đó sống theo đó một cách chuyên sâu và có định hướng. Tịnh tu trong tiếng Phật học là trạng thái tâm linh thực trụ, tương đương với “định” trong tam học (giới, định, tuệ). Người tịnh tu gắn guó hoặc hỏi giáo lý cước tác, nhất quán cùng với pháp môn tu, đơn phương tiếp nhận pháp môn tu hành phù hợp với số trường, đồng thời trung thành với pháp tu không thôi chuyển đổi thay tâm ý.
Sự tỉnh thức về Phật pháp trong cuộc sống hàng ngày
Người tịnh tu hay phát tâm làm các công đức Phật sự đều được tận thân công đức hiện tiền tăng trưởng. Việc giải thoát không phải đợi đến thời gian tu xuất gia, mà ngay từ đầu người Phật tử đã có lối diễn chuẩn tử giáo lý tức tu hành. Trên bước đường tu nếu loè làm có làm việc gì sai trái, có người cần nhắc giúp cho hồi tâm hướng thiện, thoát khỏi nạn khổ. Chỉ có điều cần nhắc quyết phát tâm tử không nên hôm nay tu theo pháp này mai tu theo pháp khác vì tâm sẽ không thể định tĩnh được.
Tình Tu – Con Đường Tu Tập Trong Yên Tĩnh Tâm Linh
Người Phật tử siêng năng tu niệm tâm, tu định tâm, làm các công đức là lành với xã hội, công phu công quả thiện môn thì được khen ngợi tận thân công đức hiện tiền tăng trưởng phước được, tương lai phước báo dầy đầy người người tôn trọng, khi thực sinh thiên. Trên bước đường tu nếu lỡ làm có làm việc gì sai trái, có người cần nhắc giúp cho hồi tâm hướng thiện, thoát khỏi nạn khổ. Chỉ có điều cần nhắc quyết phát tâm tử không nên hôm nay tu theo pháp này mai tu theo pháp khác, hôm nay tu hành Thanh Văn, mai tu hành Bồ Tát trong khi mình còn ở giữa chúng thường là pham phu, sự tỉnh thức chưa cao, sự giác ngộ còn thiếu lực.
Người tình tu hay phát tâm làm các công đức Phật sự đều được tận thân công đức hiện tiền tăng trưởng. Tình tu là khi một Phật tử lập gia đình vừa hoàn thành trách nhiệm với gia đình, vừa giữ tâm định với pháp môn tu tập. Khác với tịnh tu là sâu sắc và tuyệt đối, tình tu là linh hoạt nhưng vẫn giữ định hướng. Người tình tu vừa sống trong thế gian mà vẫn giữ được tâm Phật, vừa lo lắng gia đình mà vẫn không quên tu tập.
Cân bằng và sự kiên định trong tu tập Phật pháp
Hiện tượng tập loạn xảy ra thì cố gắng tự giác kém chuyên, nhập tự bi quán, hạn chế dấn nhập ngoài canh, không tiếp xúc khách trần đó gọi là tình tu. Người tình tu hay phát tâm làm các công đức Phật sự đều được tận thân công đức hiện tiền tăng trưởng phước được.
Tình tu được tính từ xưa
Thiền hay niệm Phật cho vừa ý thân
Công phu công quả nhiều lần
Đường để cho một tinh thần từ bi.
Cân Bằng Phật Pháp Với Trách Nhiệm Gia Đình
Người Phật tử lập gia đình có hai loại công việc chính: công việc với gia đình và công việc tu tập. Làm sao để cân bằng cả hai? Đó là câu hỏi thiết thực của không ít Phật tử Việt Nam ngày nay.
Trước hết, người lập gia đình phải hiểu rằng chăm sóc gia đình cũng là phước tu. Đức Phật dạy rằng việc làm ăn kiếm sống, nuôi dạy con cái, chăm sóc cha mẹ và vợ chồng yêu thương là những hành động phước thiền. Do đó, khi người Phật tử thực hiện trách nhiệm gia đình với tâm niệm Phật, với sự tôn kính và lòng từ bi, đó cũng là tu hành Phật pháp.
Vậy làm sao để giữ chánh niệm khi đang chịu áp lực công việc gia đình? Một số người khuyến cáo rằng không nên quá lắng xăn lộn xộn như đó chỉ là tập tu, không chuyên tâm được. Nhưng nếu chỉ chuyên tâm thì có nghĩa là ở nhà thôi và như vậy thì người Phật tử không thể làm được các việc Phật sự khác. Xin Sư cho lời khuyên là người Phật tử nên thực hiện Phật sự cũng như tu hành như thế nào để có hiệu quả và vẫn có cơ hội được làm các công việc Phật sự và chu toàn chuyên gia đình.
Đáp: Giáo lý Phật dạy có nhiều pháp môn tu, như thiền quán, quán thân bất tịnh, quán nhân duyên, quán thứ thị khổ, quán hơi thở, quán niệm v.v… Mỗi pháp tu tùy nhân duyên mà người tu tiếp nhận và phát nguyện tu hành cho đến ngày viên mãn. Người xuất gia hay người Phật tử phát tâm tu hành phải tìm minh sư, bốn sư có căn khí và phương tiện thiện xảo chỉ dạy thật sâu sắc nên tu pháp nào cho phù hợp, tu môn nào thuận duyên trên bước đường tu thường, hay phù hợp sinh hoạt đối sống thực tại hằng ngày để hành giải khỏi không phải bỏ cuộc giữa chương, sinh loạn ý loạn trí nham chạy, vong tu pháp này pháp nọ trở thành người tu tập pháp.
Hãy nhớ rằng trong vô lượng pháp môn tu của Phật, ngay bây giờ đối với chúng ta ở cõi ta này, Đức Đạo Nguyên Bồn Sư Thích Ca có hai pháp làm cho phù hợp với con người để tu để chứng và giải thoát sinh tử luân hồi, đó là pháp tu thiền quán và pháp quán niệm. Thiền quán thường là dành cho các bậc thượng căn, tu hành lâu năm, nghiệp dứt tính không, thường tội lui thế gian thanh tịnh, tham chiếu các pháp như mộng như huyễn, các pháp vô sinh vô diệt, các pháp chỉ là tên gọi giả danh. Quán niệm là pháp tu tu cho phù hợp với con người để tu để chứng và để lại chứng giác. Quán niệm chính báo là quán con người thanh tịnh, tức là Phật, quán để mục nước, lửa, quán để mục chỗ Bồ Tát và noi theo gương hành cách các ngài.
Lời Khuyên Để Duy Trì Tu Tập Trong Gia Đình
Người tu Phật xem tất cả pháp thế gian, xuất thế gian đều là Phật pháp. Sự tịnh tu, tập tu hay chuyên tu cũng là hành lành của Phật truyền đạt cho môn đệ. Dùng pháp tịnh tu làm bạn, tập tu làm thầy, chuyên tu giáo hóa. Người Phật tử nên chọn môi trường tu cho đúng để tiếp nhận và thực hành một cách định đặc trong thế giới Phật, giúp cho mau thành tựu đạo quả.
Như vậy, người Phật tử gặp Phật pháp, tiền Thầy truyền trao cho pháp tu nào thì tu theo pháp môn đó dù cách xa Thầy ngàn dặm vẫn không thôi chuyên, không phụ lòng Thầy tổ cho đến khi viên mãn bảo thân. Không nên hôm nay tu pháp này (thiền), mai chạy theo tu tịnh, buổi nào chạy theo tu tịnh, rồi lại nhảy qua tu thiền thì được gọi là tập tu. Riêng người Phật tử phát tiến tâm khi thực hiện các Phật sự cũng như sống chất, tịnh tại, công quả cho chùa nên chủ ý tùy theo nhu cầu mà họ niệm. Không nên làm quá tải làm mất công sức, tải sẵn và trí tuệ của mình, mỗi người chê nhiều hơn khen, như vậy dù cho bạn có làm công đức bao nhiêu cũng không ai biết được!
Tình tu được tính từ xưa
Thiền hay niệm Phật cho vừa ý thân
Công phu công quả nhiều lần
Đường để cho một tinh thần từ bi.
Kết Luận: Con Đường Riêng Của Mỗi Phật Tử
Câu hỏi về cân bằng công việc gia đình và tu tập Phật pháp không có một lời giải duy nhất. Phật pháp đã dạy rằng mỗi người có căn cơ khác nhau, hoàn cảnh sống khác nhau, nên pháp tu cũng khác nhau. Để thành công, người Phật tử lập gia đình cần tìm được một pháp môn tu tập phù hợp với hoàn cảnh sống của mình, sau đó kiên trì thực hành mà không thay đổi.
Đó là lý do tại sao Phật dạy về tập tu cho những ai còn dao động giữa nhiều pháp, và tịnh tu cho những ai muốn chuyên sâu. Thực tế, cân bằng giữa gia đình và tu tập có thể đạt được khi người Phật tử hiểu rằng làm việc lành với gia đình cũng là tu tập, và tu tập không nhất thiết phải tách rời với cuộc sống thế tục. Bằng cách giữ chánh niệm, tu một pháp duy nhất, và kiên định trong thực hành, mỗi Phật tử sẽ tìm được con đường tu hành riêng của mình, sẽ tiến gần hơn đến giải thoát mà vẫn hoàn thành trách nhiệm với gia đình và xã hội.
Hãy nhớ: tu Phật không phải để thoát khỏi cuộc sống, mà để sống trọn vẹn và có ý nghĩa hơn. Trong mỗi lựa chọn, mỗi hành động, mỗi tâm niệm, người Phật tử lập gia đình đều có thể tu được Phật pháp. Điều quan trọng là kiên định, tôn kính, và luôn nhớ đến mục tiêu cuối cùng của tu hành—giải thoát khổ đau cho chính mình và tất cả chúng sinh.
Tác giả: Thích Giác Quang
Tham Khảo Kinh Điển
- *Kinh Quán
