“Căn tu” không phải là một cái gì đó kỳ bí khó hiểu để người ta phải quá bông bay về hình tưởng của nó. Căn ở đây chính là căn nghiệp. Nghiệp thì có nghiệp thiện và bất thiện. Nghiệp thiện gieo trồng thì cho ra kết quả tốt. Nghiệp ác gieo trồng thì cho ra hậu quả xấu. Để bước vào con đường tu học Phật pháp một cách đúng đắn, chúng ta cần hiểu rõ khái niệm “căn tu” này—căn cơ tu tập của mỗi người từ đâu mà có, tại sao người này lại có duyên tu học còn người kia thì không.
Căn Tu Chính Là Căn Nghiệp
Có vị Tăng già từng được hỏi: “Thưa Thầy, con nghe nói muốn đi tu thì phải có căn tu, mà con thì không biết ‘căn tu’ là gì, mong Thầy giải đáp?” Vị Tăng già đã trả lời: “Vâng, thưa bạn, căn tu không phải là một cái gì đó kỳ bí khó hiểu để người ta phải quá bông bay về hình tưởng của nó. Căn ở đây chính là căn nghiệp.”
Để hiểu sâu hơn về vấn đề này, chúng ta cần tìm hiểu bản chất của nghiệp. Trong giáo lý Phật pháp, nghiệp được chia thành hai loại chính: nghiệp thiện và bất thiện. Khi chúng ta tạo ra những hành động, lời nói, hay tư tưởng tốt đẹp, chúng chính là những hạt giống thiện nghiệp được gieo vào tâm thức. Ngược lại, những hành động xấu, lời nói độc ác, hay ý tưởng tiêu cực chính là những hạt giống bất thiện nghiệp. Theo luật nhân quả vũ trụ mà Phật dạy, điều gì ta gieo thì đó sẽ là điều ta gặt lại.
Có mười tâm quả tái sinh trong cõi dục. Nếu tái sinh bằng tâm quả thiện, thì tâm quả thiện có hai loại: thiện ly tham và thiện tram. Tâm thiện ly tham có hai nhân (vô tham và vô sân), tâm thiện tram có ba nhân (vô tham, vô sân và vô si). Người có tâm thiện ly tham là người tốt, có kiến thức nhưng không có xu hướng trí tuệ tâm linh, còn người thiện tram thì có xu hướng trí tuệ tâm linh.
Trí Tuệ Tâm Linh Và Căn Cơ Tu Tập
Trí tuệ tâm linh khác trí tuệ thế gian. Bởi vậy người nào dù có kiến thức thế gian uyên bác nhưng nếu trong đời hình ác nghiệp thì vẫn thuộc số hữu si, đồng hành với vô minh, không có trí tuệ tâm linh. Viện đi tu hướng thiện là kết quả xuất phát từ nhân thiện tram đã gieo trồng trong nhiều đời vì trước, nên nhìn vào người xuất gia họ cho rằng có căn tu.
Tuy nhiên, căn nghiệp của mỗi người mỗi khác, bởi mỗi người đến với kiếp này đều mang theo những kết quả và hậu quả, do đó mà phước báo khác nhau, căn cơ trình độ khác nhau, tập khí khác nhau. Rất khó để chúng ta biết cụ thể kiếp trước chúng ta là người như thế nào, nhưng cứ theo nhân quả mà suy xét tự mình, ít nhiều chúng ta cũng thấy bóng dáng căn nghiệp tiền kiếp của mình.
Một vị Phật tử ngồi thiền tập định tại chùa để tu tập phát triển tâm linh
Nhân Quả Và Sự Xuất Hiện Của Căn Tu
Như Phật dạy: “Muốn biết nhân quả khứ thì xem quả hiện tại, muốn biết quả vị lai thì xem nhân hiện tại.” Tất cả những gì chúng ta đã và đang gieo trồng nơi thân (hành động), nơi khẩu (lời nói) nơi ý (ý thức, suy nghĩ) đều như một tấm gương phản chiếu. Nhìn vào thói quen của thân khẩu ý, nhìn vào lối sống ứng xử của mình để thấy tập khí thiện ác nhiều đời đang trôi chảy không ngừng từng giây từng phút.
Tập khí là tất cả mọi hình vi thiện ác, chúng đều được sao lưu và cất giữ trong tầng thức (A lại da thức), và mỗi kiếp sống là một thước phim trình chiếu những gì đã được sao lưu áy. Ở đó, nghiệp cảm chính là sự tác động cho các sao lưu áy xuất hiện.
Có câu chuyện về một vị tôn giả đã chứng đắc đạo quả rồi, nhưng không hiểu sao khi đi đường có vẻ thiếu kiểm soát, họ thấy vật gì cản đường thì không tránh sang mà cứ thích tung mình nhảy qua. Mọi người tỏ ra hoài nghi vì sao đã đắc quả rồi mà còn đi đường thô thao như vậy. Đức Phật soi chiếu kiếp quá khứ của tôn giả kia và biết rằng vị này đã trải qua 500 kiếp là khệ, và tập khí nhảy nhót áy cho đến kiếp này vẫn còn.
Một tu sĩ tại chùa chiền đang thực hành thiền định để rèn luyện tâm thức
Tập Khí Và Sự Quyết Định Của Tâm
Tâm thức chúng ta là nơi lưu trữ tất cả những trải nghiệm, hành vi, và suy nghĩ từ quá khứ. Xin lưu ý, tất cả mỗi phản ứng của chúng ta đều hình thành nhân quả, kể cả chỉ là phản ứng trong ý nghĩ. Giống như khi xem phim hành động, phim võ thuật, chỉ cần khởi niệm muốn giết chặt kẻ ác, thì cũng đã gieo vào tâm mình hạt giống sát hại, không có lợi cho tiến trình tu tâm.
Thậm chí ngay cả khi phản ứng bằng lựa chọn thái độ “thôi mặc kệ, nó muốn đến đâu thì đến, nói ra cho lắm cũng chẳng giải quyết được gì”, thì cũng là một quyết định do tâm mặt mỗi, chán chường mà ra. Đây cũng là một phản ứng của tâm sân và tâm si. Cho nên ngay cả khi bàng quan giữ im lặng không có ý kiến gì hết thì cũng đã cho ra kết quả của một thái độ. Bất cứ thói quen thái độ sống nào cũng kết thành tâm quả.
Viện gặp duyên là nhân tu tập chính là các thức quả thiện từ trong quá khứ thúc đẩy mà thôi. Chúng ta có thể nhìn vào những thói quen ăn mặc ở ngủ, thậm chí đi vệ sinh, lấy gối mũi, ngoáy tai, nhúp nước miệng, xả rác để tìm “hình bóng trăng sao” của chính mình mà không cần thán phẩn thán truyền nào cả. Từ đó có thể nhìn vào bệnh tật, khiếm khuyết cơ thể để phản tỉnh về những bất toàn mà nghiệp quá khứ đã gieo trồng.
Báo Ứng Của Nghiệp Trong Thời Gian
Thế thì việc gặp duyên là nhân tu tập chính là các thức quả thiện từ trong quá khứ thúc đẩy mà thôi. Nghiệp báo nhân theo thời gian gồm: hiện báo nghiệp (có thể nhanh hay chậm nhưng nhất định sẽ xảy ra trong đời này), hậu báo nghiệp (sẽ xảy ra sau khi thân hoại mạng chung), vô hạn định báo nghiệp (bất cứ kiếp nào khi ta còn luân hồi), và vô hiệu lực báo nghiệp (khi đắc quả, chấm dứt luân hồi).
Có người thắc mắc, người xuất gia có hiểu biết thế nhưng tại sao lại phạm nhữngự tội như vậy. Thực tế đa phần chúng ta hiểu biết mưới phần nhưng chỉ thực hành được khoảng 2, 3 phần. Như thế cũng là đáng quý rồi. Tuy nhiên nếu cùng phạm một lỗi như nhau, người xuất gia thì sẽ phải lâm vào khổ cảnh hơn người bình thường. Nhưng cũng nhờ nhữngổ hiểu biết đã gieo trồng nên họ lại thoát ra khỏi khổ cảnh nhanh hơn. Vì thế đừng xem thường sự hiểu biết, vì đó là số hữu trí tuệ, không bao giờ mất đi trong nghiệp thức của mình.
Căn Tu Không Phải Là Đặc Quyền Của Người Xuất Gia
Nói tóm lại căn tu không phải “định mệnh” cao quý nào đó chỉ dành cho người xuất gia. Căn tu chính là căn nghiệp mà bất kỳ ai cũng có. Người tại gia hay xuất gia chỉ cần phát tâm tu tập thì sẽ chuyển đổi được căn nghiệp của mình. Điều quan trọng là bạn có sẵn sàng bước chân vào con đường tu học và tìm hiểu về bản chất của tâm mình hay không.
Hiểu rõ về căn tu như một loại căn nghiệp sẽ giúp chúng ta nhìn nhận quá trình tu tập một cách khách quan hơn. Thay vì chờ đợi một căn tu “thần kỳ” nào đó xuất hiện, chúng ta nên tập trung vào việc gieo trồng những nhân thiện từ bây giờ. Mỗi hành động tốt, mỗi lời nói nhân từ, mỗi tư tưởng thanh tịnh đều là những hạt giống sẽ nảy mầm thành căn tu mạnh mẽ trong tương lai. Tu tập Phật pháp không phải điều xa vời mà là một quá trình tự nhiên của sự chuyển hóa tâm linh, bắt đầu từ những quyết định và hành động hàng ngày của chúng ta.
Nguồn: Thích Thanh Tường
