Sau khi chết, chúng ta còn hay mất là một vấn đề lớn trong cuộc đời. Mỗi người sẽ có câu trả lời khác nhau tùy theo niềm tin của mình. Ở đây, tôi chỉ nói theo cách nhìn của đạo Phật. Nhà Phật cho rằng chết không phải là hết. Nhưng tại sao lại như vậy?
Con người có hai phần: thân và tâm. Thân là phần vật chất, còn tâm là tri giác, tức sự hiểu biết của mỗi người. Về phần thân, ai cũng nghĩ thân này sau khi chết là hết. Thực sự thân này không nguyên vẹn một hình hài duy nhất, mà là sự kết tụ của hàng tự tế bao. Những tế bao này luôn luôn sanh diệt, đã sanh diệt thì cái gì là thật? Hôm nay có ngày mai đã mất đi, cái khác lại thế vào. Thân là một dòng sanh diệt liên tục, khi tụ lại thì còn, hết duyên thì tan đi. Tan không có nghĩa là hết, chỉ là mất đi những giả tưởng tụ hợp mà thôi.
Thí dụ khi thiêu xong một người chết thì chỉ còn tro, tất cả những cái li ti của thân vì quá tầm mắt mình, nên chúng ta cho là hết. Thực ra nó tan trở lại về trí ban đầu.
Thành Phần Cơ Bản Của Thân Người
Thân người do đất, nước, gió, lửa hợp thành. Chắc cũng như tóc, lông, răng, móng, da, thịt, gan, xương… là phần đất. Mồ hôi, máu, mủ… là nước. Hơi thở ra vào là gió. Chắc ấm là lửa. Nếu phân chia nửa thì còn rất nhiều. Khi tụ lại, tứ đại quân bình thì ta sống bình yên, tứ đại chống trái thì bệnh.
Như khi lửa mạnh hơn nước, hoặc nước mạnh hơn lửa sẽ gây nóng lạnh trong người. Khi chết, hơi thở trả vào trong bầu trời, hơi ấm tan tụ từ tụ; đất, nước cũng vậy. Cái nào trả về cái nấy, mất là mất cái giả tưởng, chứ không mất cái thật.
Bốn yếu tố cơ bản đất, nước, gió, lửa tạo thành thân thể con người
Cho nên chết không phải là hết. Sự sống và cái chết chỉ là một sự vay mượn liên tục. Vế phần tinh thần, thí như muốn đèn sáng phải bật công tắc. Khi đèn sáng, chúng ta thấy có hai phần rõ rằng: bóng đèn bên ngoài và dòng điện bên trong. Khi bóng đèn hư, ta nói hết điện, nhưng thực sự điện trở về với dòng điện, vì nó không có chỗ để phát ra ánh sáng, chứ không phải hết.
Cũng vậy, tâm chúng ta gắn vào thân, khi thân hoại thì tâm trở về với chính nó. Vì thế, nếu cho rằng chết là hết thì hơi thiếu cẩn, không thấu đáo được bản chất con người. Lại nữa, khi chết rồi chúng ta sẽ đi đâu?
Lý Do Đức Phật Đi Tu Để Tìm Kiếm Sự Thật
Ngay lúc còn nhỏ, Đức Phật đã nhiều lần trăn trở về vấn đề này, nên Ngài quyết tìm cho ra manh mối. Đức Phật đi tu vì thấc mắc những vấn đề then chốt của con người. Chúng ta quá hối hả, có mặt ở đây, loay hoay giãi đắn với nhau rồi ngã ra chết. Không biết mình từ đâu đến, không biết chết rồi đi đâu, chỉ sống như một cái máy, sử dụng hết xăng nhất rồi hư mà thôi.
Bước đầu, Đức Phật tìm tới các vị tiên hạc đạo, nhưng chưa ai giải quyết được vấn đề then chốt mà Ngài từng trăn trở. Cuối cùng, Ngài đến dưới cội bồ-đề, trải tọa cứu ngồi với quyết tâm mãnh liệt. Dù thịt nát xương tan, cũng không rời chỗ này, cho đến khi thành đạo.
Đêm thứ 49, vào canh hai, ngài chứng Túc mạng minh, thấy rõ vô số kiếp trước như như chuyện mới xảy ra hôm qua. Như vậy Ngài đã biết được chết không phải là hết, mà còn tái sanh trở lại. Đức Phật tiếp tục tọa thiền, đến canh ba, Ngài chứng Thiên nhãn minh, nhìn thấu cả không gian và thời gian, thấy được tất cả nghiệp của chúng sanh.
Đức Phật ngồi thiền dưới cây bồ-đề, chứng đạo trong đêm rằm tháng Tư
Ngài thấy rõ chúng sanh theo nghiệp sanh trong lục đạo luân hồi, như người đứng trên lầu cao nhìn xuống ngã tư đường thấy kẻ đi qua, người đi lại. Nghiệp lực tuy không nhìn thấy nhưng có sức mạnh dẫn chúng sanh đi trong lục đạo luân hồi.
Ví như hai cực nam chắm để gần sẽ hút lại với nhau, dù chúng ta không nhìn thấy lực hút đó, nhưng rõ rằng giữa chúng có một từ trường. Thí hào Nguyễn Du nói:
“Đã mang lấy nghiệp vào thân, Cũng đương trách lấn trời gần trời xa.”
Nghĩa là tạo nhân khổ thì nghiệp dẫn đi vào chỗ khổ, sao lại trách trời trách đất. Người thế gian không biết tại sao khổ, cứ cho là tại trời đất. Chúng ta thấy có những người sanh ra trong gia đình quan chức giàu có được coi như vương như ngọc. Những người sanh ra trong gia đình nghèo khổ thì xã hội coi như rơm như rạ, là do ta không làm chủ được nghiệp, nên bị nó lôi đi.
Nghiệp Lực Quyết Định Hướng Đi Sau Cái Chết
Khi ta làm hoài một việc sẽ thành thói quen gọi là nghiệp. Đến lúc chết, nghiệp chi phối lại mình. Nếu còn trong vòng sanh tử thì đi trong lục đạo luân hồi đưa ngục, ngạ quỷ, súc sanh. Tạo nghiệp là nhơ thì đi trong ba đường còn lại.
Si mê tức là không phân biệt thiện ác, tội phước, tà chính. Chúng ta tự xét lại mình đang đi đường là nh hay đường dữ? Tạo nghiệp là nh sẽ đi đường là nh, tạo nghiệp ác sẽ đi đường ác. Chúng ta đời này được làm người thông minh sáng suốt là do đời trước tu tạo nghiệp là nh. Cho nên, nếu làm những điều xấu dã thì sẽ bị dẫn xuống ba đường xấu, không biết chừng nào mới trở lên.
Như con mèo muốn làm là nh cũng không được, vì mèo thích ăn thịt chuột nên cứ sát sanh hoài. Tạo nghiệp liên tục như vậy thì không thể sanh lên những cái trên, chỉ đi xuống mà thôi. Cho nên lại tiếp tục bị nghiệp dẫn đi trong lục đạo luân hồi.
Tu là dừng nghiệp ác, là làm nghiệp là nh. Nghiệp tự thân, miệng, ý mà phát sinh. Thân làm là nh, miệng nói lời là nh, ý nghĩ những điều tốt là tạo nghiệp là nh. Chúng ta muốn đi đường sáng, phải dè dặt ngửa đón việc ác, siêng làm các việc là nh.
Những hành động tốt lành tạo nên nghiệp là nh dẫn đến con đường sáng
Chúng sanh tạo nghiệp nên bị nó dẫn đi, chứ không phải trời đất ban thưởng hay trừng phạt. Là chủ nhân tạo nghiệp thì chúng ta cũng có quyền chọn lấy con đường tốt hay xấu để đi, không ai xúi giục mình được. Nếu rơi vào hoàn cảnh khó khăn, nghèo khổ là do chính mình đã tạo, đừng than trời trách đất gì cả.
Chết không phải là hết mà tiếp tục đi. Nhưng đi đâu thì mỗi người phải tự biết, không ai có thể trả lời thay. Đời này ta sống thế nào thì đời sau sẽ nhận kết quả đó.
Tài Liệu Tham Khảo Kinh Điển
Bài viết trên dựa trên các giáo lý cơ bản trong Phật giáo Theravada và Mahayana, đặc biệt là:
- Lý thuyết về Tứ Diệu Đế (Bốn Sự Thật Cao Quý)
- Lý thuyết về Nhân Quả – Nghiệp Báo
- Lý thuyết về Lục Đạo Luân Hồi (Sáu Cõi Tái Sinh)
- Các Kinh Điển Phật Giáo về Sanh Tử Luân Hồi
Những giáo lý này giúp người Phật tử Việt Nam hiểu rõ hơn về bản chất của cuộc sống và cái chết, từ đó có động lực tu tập để vượt thoát khỏi vòng luân hồi sanh tử.
