Sư Ông Lâng Mai
Nếu chúng ta không có mặt thì chúng ta để cho ngôi nhà bốn lãnh vực ấy tan hoang. Cái thân của chúng ta sẽ yếu đuối, cái thể của chúng ta sẽ đầy những khổ đau, cái tâm của chúng ta rối ren, và những pháp của ta đều là phiền não. Đó là sự thực khiến nhiều người tự hỏi: làm sao để tâm ta luôn giữ được sự tỉnh thức, sự chủ quyền trên chính cuộc sống của mình?
Trong tâm ta, trong ký ức ta, có một hình ảnh đã được gieo vào từ 20 năm về trước. Bây giờ hình ảnh đó hiện trở lại, và hai trường hợp có thể xảy ra. Thứ nhất là chúng ta có thể bị cái hình cũ lỗi kéo vào một cuộc phiêu lưu, và chúng ta sống lại thế giới của quá khứ. Trong trường hợp này chúng ta đi vào thất niệm. Đó là nhớ nhưng không phải là nhớ trong chính niệm. Một hình ảnh có thể áp dụn chúng ta trở về quá khứ, hay lôi cuốn chúng ta phiêu lưu tới một tương lai chưa hề xảy ra, để mơ tưởng, để phập phồn, lo âu, sợ hãi, và chúng ta quên lãng, không có mặt trong giây phút hiện tại nữa. Đó là thất niệm.
Trái lại nếu hình ảnh đó từ tiềm thức hay vô thức (trong tầng thức) phát hiện ra mà chúng ta biết mỉm cười nhận diện, ta nói: “Ậ, chào ngươi, ngươi đã trở lại rồi”. Trong trường hợp này chúng ta vẫn còn an trú trong hiện tại. Chúng ta đã khiến việc nhớ lại hình ảnh quá khứ trở thành một biến cố xảy ra trong hiện tại. Có chính niệm, ta không cần phải xua đuổi hình ảnh đó. Nó không kéo ta được về quá khứ, nó không dẫn ta phiêu lưu tới tương lai. Trường hợp này là có chính niệm.
Chính Niệm Là Gì?
Chính niệm tức là tâm ta giữ được chủ quyền, và thất niệm là đánh mất chủ quyền. Có thể nói rằng chính niệm giúp cho ta vẫn còn là ta, có mặt trong cuộc đời để tiếp xúc với sự sống chân thật. Nếu không có chính niệm thì ta không còn là ta nữa. Chúng ta hãy tưởng tượng có một ngôi nhà không chủ, ngôi nhà đó sẽ tan hoang. Con người ta gồm có bốn phần: thân, thể, tâm và pháp.
Nếu chúng ta không có mặt thì chúng ta để cho ngôi nhà bốn lãnh vực ấy tan hoang. Cái thân của chúng ta sẽ yếu đuối, cái thể của chúng ta sẽ đầy những khổ đau, cái tâm của chúng ta rối ren, và những pháp của ta đều là phiền não. Vì vậy, chính niệm không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà là một thực tế cần thiết cho cuộc sống của chúng ta.
Chính niệm giúp tâm ta giữ được chủ quyền trong từng khoảnh khắc của đời sống
Có chính niệm tức là tâm ta giữ được chủ quyền, và thất niệm là đánh mất chủ quyền. Chính niệm giúp cho ta vẫn còn là ta, có mặt trong cuộc đời để tiếp xúc với sự sống chân thật. Nếu không có chính niệm thì ta không còn là ta nữa. Chúng ta hay tưởng tượng có một ngôi nhà không chủ, ngôi nhà đó sẽ tan hoang. Mỗi ngươi trong chúng ta đều là chủ nhân của cuộc sống của mình, nhưng nếu chúng ta không có mặt, không có chính niệm, thì ngôi nhà ấy sẽ trở nên hoang tàn.
Ứng Dụng Chính Niệm Trong Cuộc Sống Hàng Ngày
Vì vậy cho nên khi chúng ta có mặt thì căn nhà của ta hay khu vườn của ta mới trở nên một căn nhà hay một khu vườn tươi mát có thể đem lại an lạc. Người Việt Nam hay nói vắng như chùa Ba Đạo. Chắc hẳn chùa Ba Đạo là cái chùa không ai chăm sóc. Mỗi người tu cũng là một ngôi chùa. Đường để ngôi chùa ta biến thành chùa Ba Đạo. Trong khi đi, đứng, nằm, ngồi; trong cảm thọ vui, buồn, giận, ghét; trong khi ăn, uống, cười, nói ta phải có chính niệm.
Có chính niệm thì ngôi chùa chúng ta có một vị trí trì và ngôi chùa đó không thể trở thành chùa Ba Đạo. Thực hành chính niệm trong đi, đứng, nằm, ngồi là cách để chúng ta luôn giữ được sự tỉnh thức, sự an định trong mỗi hoạt động của đời sống. Đó không phải là việc khó khăn hay phức tạp. Đó là một hành trình từ từ, từng bước một để chúng ta trở về với chính mình, trở về với hiện tại.
Chính Niệm Là Chủ Quyền Của Tâm Trí
Tâm là chủ của cơ thể chúng ta. Nếu tâm không có chủ quyền thì cơ thể sẽ lệ thuộc vào những tác động từ bên ngoài, từ những dục vọng, từ những kỷ luật không lành mạnh. Chính niệm giúp tâm ta luôn là chủ nhân, luôn có khả năng lựa chọn những hành động, những lời nói, những suy nghĩ phù hợp với Chánh Pháp. Khi có chính niệm, ta không bị chi phối bởi những cảm xúc bốn động, không bị kéo lôi bởi những ham muốn vô minh.
Chính niệm giúp ta nhận diện chúng như một vị trí của tâm, chứ không phải là ta tự mình. Như vậy, chính niệm là nền tảng của sự tự do và chủ quyền của tâm trí chúng ta.
Bốn Trụ Cột Của Con Người
Con người ta gồm có bốn phần: thân, thể, tâm và pháp. Khi chúng ta không có mặt, không có chính niệm, thì:
- Thân của chúng ta sẽ yếu đuối vì nó bị bỏ rơi, bị bóp chết bởi những lo lắng, những cứng nhắc không cần thiết
- Thể của chúng ta sẽ đầy những khổ đau vì nó không được chăm sóc, không được nuôi dưỡng một cách hợp lý
- Tâm của chúng ta sẽ rối ren, bị cuốn vào trong những dòng sông của suy nghĩ vô ích, của hối tiếc, của lo âu về tương lai
- Pháp của ta đều là phiền não vì ta không thể nhận diện những điều tốt, những điều xấu một cách rõ ràng
Vì vậy, chính niệm là cách duy nhất để chúng ta có thể chăm sóc toàn bộ con người mình, để ngôi nhà bốn lãnh vực này luôn tươi tắn, luôn phục vụ cho sự tiến hóa tâm linh của chúng ta.
Kết Luận: Chính Niệm Là Dấu Hiệu Của Cuộc Sống Tỉnh Thức
Chính niệm không phải là một khái niệm Phật học cao siêu khó hiểu, mà nó là một thực tế cần thiết trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Để có chính niệm, chúng ta cần phải quay trở lại với hiện tại, với từng khoảnh khắc của cuộc sống. Chúng ta cần học cách để tâm của mình luôn tỉnh thức, luôn có mặt, luôn giữ được chủ quyền.
Hãy bắt đầu từ những việc làm nhỏ nhất: khi ăn, hãy chú ý đến từng miếng cơm; khi đi, hãy cảm nhận từng bước chân; khi nói chuyện, hãy lắng nghe thật kỹ. Đó chính là chính niệm. Đó là cách để chúng ta trở thành chủ nhân thực sự của cuộc đời mình, để ngôi chùa tâm linh của chúng ta luôn sáng sủa, luôn an vui, và luôn có khả năng tiếp xúc với sự sống chân thật.
Tài liệu tham khảo Phật học:
Chính niệm được dạy rộng rãi trong các kinh điển Phật giáo, đặc biệt là trong Kinh Tứ Niệm Xứ (Satipatthana Sutta) – một trong những bộ kinh quan trọng nhất của Phật giáo Theravada, hướng dẫn Phật tử tu tập chính niệm về thân, thọ, tâm và pháp. Sư Ông Lâng Mai, vị Thầy của truyền thống Thiền tông Việt Nam, luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của chính niệm trong cuộc sống tu tập hàng ngày, giúp Phật tử duy trì sự tỉnh thức và chủ quyền của tâm trí.
