Câu hỏi về việc hiến xác và nội tạng sau khi mất đi là một vấn đề mang tính tâm linh và đạo đức sâu sắc trong Phật giáo. Đây không chỉ là một quyết định y tế, mà còn liên quan đến niềm tin, giáo lý và hành động thiện nguyện của mỗi cá nhân. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi khoa học phát triển và nhu cầu cứu chữa bệnh ngày càng tăng, câu hỏi này trở nên ngày càng cấp thiết đối với những người theo đạo Phật và những người muốn hiểu sâu hơn về giáo lý.
Một sinh viên y khoa chia sẻ rằng: “Con là một sinh viên y khoa và hàng ngày thường học các môn giải phẫu trên xác những người đã mất. Con rất tri ân những người đã hiến xác cho khoa học giúp cho chúng con được học hỏi và hiểu rõ hơn về các bệnh lý, cơ thể con người. Về cá nhân, con cũng đã tình nguyện khi mất đi sẽ hiến xác cho các trường y khoa cũng như nội tạng cho những ai cần để hy vọng đáp đón tri ân cuộc sống đã giúp con có nhiều thứ đồng thời cũng mong những nội tạng cơ thể của con có thể giúp ích được cho ai đó.”
Tuy nhiên, sau khi tiếp cận Phật pháp, vị sinh viên này gặp phải những thắc mắc. Nhiều bài viết khuyến cáo rằng không nên hiến xác cho y khoa hoặc hiến nội tạng khi vừa qua đời vì “thần thức chưa rời khỏi cơ thể sẽ dễ bị đưa lạc, uống phí cả một đời tu hành.” Điều này khiến người đó rất hoang mang vì cho rằng dù sao cũng đã chết, thì thân xác hay nội tạng giúp được cho ai là điều tốt hơn là tiêu hoặc chôn vào đất lành chẳng có ích gì.
Giáo Lý Phật Giáo Về Cơ Thể Và Nhân Đạo
Trong Phật giáo, có một nguyên tắc cơ bản là nhân đạo và từ bi. Từ bi không chỉ dành cho những người còn sống, mà còn thể hiện ở những hành động cao đẹp sau khi chúng ta ra đi. Giáo lý nhấn mạnh rằng thân xác chỉ là một lớp vỏ ngoài, một chiếc áo của tâm thức. Khi tâm thức rời khỏi cơ thể, cái áo ấy không còn giá trị gì đối với linh hồn.
Cuộc sống trên hành tinh này bao giờ cũng có sự chuyển hóa, chuyển hóa hằng ngày, hằng giờ, hằng tâm niệm sát na, mỗi lúc mỗi khi lại thêm hơn và mỗi kế sẽ thành của. Các nhà tâm linh, những người làm tôn giáo thấy rõ và luôn cải cách tôn giáo cho phù hợp với môi trường sống con người, trong đó có việc “hiến xác sau khi chết”. Tại các trung tâm nghiên cứu khoa học, trường y, bệnh viện trên khắp thế giới ngày nay đều khao khát được đón nhận những “người bạt tử” như vậy.
Nhân vật tu sĩ Phật giáo tập trung quán tưởng trong thiền định với ánh sáng tâm linh
Lợi Ích Khoa Học Của Hiến Xác Và Nội Tạng
Vừa mới ra đi thì các bộ phận tốt là lúc tức khắc được ghép cho người bệnh có nhu cầu, mang lại đời sống gần như bình thường cho họ. Trong vài ba năm thì hình hài liên tục được mổ xẻ, nghiên cứu mang lại những hiểu biết về chữa trị, phòng ngừa nan bệnh. Với hình hài để nghiên cứu, đơn vị thu nhận sẽ ướp xác với formaldehyde chích vào mạch máu để các mô bào được cắt giữ, tránh hư rửa. Đó là lý do thân xác phải toàn vẹn để có thể tâm niệm ướp giữ.
Đôi khi xác cũng được cắt giữ bằng cách ướp với chất nhựa dẻo plastic. Thủ tục hiến xác cũng giản dị. Một văn bản ngỏ ý muốn hiến, ký tên bên dưới với 2 người trường thành là làm chứng, gửi tới cơ quan nghiên cứu mà mình muốn tặng dự. Người hiến tặng cũng ở tuổi thành niên hợp pháp.
Ý nguyện cần được đơn vị thu nhận đồng ý tùy theo tiêu chuẩn riêng của họ và tùy theo mỗi quốc gia. Chẳng hạn có nơi từ chối nếu người háo tâm có tiền sử bệnh truyền nhiễm như viêm gan các loại, HIV, lao, phong nặng, thương tích trầm trọng, chấy đuôi, quá mập phì, đói ăn, cơ thể bắt đầu rửa hủy, đã có ý định quyền sinh… Có cơ quan chỉ nhận thân xác toàn vẹn, không hư rửa, chưa bị mổ khám nghiệm tử thi, không bị lấy đi một bộ phận để cấy ghép trị bệnh, ngoại trừ giác mạc của mắt.
Quy Trình Và Điều Kiện Hiến Xác
Người hiến được cấp một thẻ ghi nhận hiến xác để luôn luôn mang theo mình, phòng khi cần khẩn cấp. Tại Hoa Kỳ, hiến bộ phận có thể thực hiện tại nơi thi bằng lái xe và sẽ được ghi chú trên bằng này. Trong thời gian nghiên cứu, hình hài sẽ được cơ quan thụ hưởng bảo tồn trang trọng, đảm bảo chân giá trị của người hiến tặng cũng như tôn trọng quá tặng mà người cho đã trao cho.
Sau nghiên cứu, hình hài sẽ được hỏa thiêu. Được đưa về cho thân nhân mai táng nếu họ muốn hoặc sẽ được bệnh viện long trọng rải trên biển cả hoặc trong lòng đất. Cát bụi trở về cát bụi.
Người cho không được hưởng một hiện kim hiện vật nào. Đó là quy luật của chính quyền, để tránh mua bán hoặc kẻ bắt lưỡng đào mở trộm xác. Bệnh viện chi trả phí tổn chuyên trở hình hài tới bệnh viện, nếu không quá xa.
Góc Nhìn Phật Giáo Về Hiến Xác Và Hiến Nội Tạng
Đối với Phật giáo, mặc dù có truyền thống giáo hóa, chuẩn bị thật kỹ cho người sắp lâm chung hay lâm chung, nhưng việc hiến xác để nghiên cứu, hiến tạng để cứu sống cho chúng sanh thì các tu sĩ vẫn phát tâm thực hiện không phải bị vi phạm tội lỗi nào cả. Ban Bí mật chính niệm không được vãng sanh Tây phương Cực Lạc vì công cuộc hiến xác, nhưng bạn đã làm một hạ hàng nguyện Bồ tát lợi tha cứu chúng sanh, tại sao lại không thực hiện?
Ghi nhận nhiều giai thoại về những người được các thầy thuốc chứng tử nhưng sau đó đã sống lại – khi đang được ướp xác hoặc sau vài ngày nằm trong quan tài. Các chuyện kể về những người bị chôn sống (với giả thiết rằng xác không được ướp trước khi chôn) đã tạo tiền đề cho ít nhất là một nhà sáng chế trong thế kỷ 20 thiết kế ra một hệ thống báo động tự trong quan tài. Với các lý do trên xem ra có phần phản lại với việc hiến xác rất chuẩn mực “chứ không phải không có lý do”.
Chùa Phật giáo yên tĩnh với kiến trúc truyền thống trong cảnh tạo cảm giác an lành
Lịch Sử Hiến Máu Và Hiến Xác Trong Y Học
Ở tây bạn cầu, người xưa chỉ có làm việc hiến máu, năm 1492 kêu gọi hiến máu cứu Đức Giáo Hoàng Innocent VIII bị một cơn đột quỵ tại thành phố Rome, nhưng đến năm 1818 Bác sĩ Blundell, người Anh đã thành công việc lấy máu của người chồng truyền cho người vợ bị mất máu nhiều trong khi sanh sản. Việc hiến máu được duy trì và thành công đến hôm nay.
Tại Việt Nam việc hiến máu là bình thường, việc hiến xác dù đã có thăm dò ý kiến nhiều người, hiệu quả ít. Năm 1996, phong trào hiến xác cho khoa học mới bắt đầu thực hiện với sự phát động của Giáo sư Nguyễn Quang Quyền ở trường Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh. Việc hiến tạng, hiến tuỷ, hiến thận… còn ở tận chân trời xa vượt ở đầu độ nơi Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc; riêng tại Việt Nam theo Bác sĩ Nguyễn Tiến Quyết, Bệnh viện Việt Đức, Bệnh viện Chợ Rẫy thì trong 2.500 người chết trong năm được đề nghị hiến tạng để cứu sống cho người khác, nhưng thân nhân vẫn không đồng ý! Cho đến năm 2010, hơn 1.000 người chết, chỉ có 9 người được thân nhân chấp nhận hiến tạng cho người khác.
Thống Kê Và Nhận Thức Xã Hội Về Hiến Xác
Theo số liệu nghiên cứu của ngành y học thông qua phiếu điều tra về vấn đề: “Hiến xác nhân đạo, hiến bộ phận cơ thể người, hiến mô tạng” để phục vụ khoa học và nghiên cứu tại Việt Nam: Trong tổng số 492 người được hỏi “Có nên hiến xác nhân đạo, hiến bộ phận cơ thể người, hiến mô tạng… để phục vụ cho ngành y học và nghiên cứu hay không? Đồng thời đây chính là một việc có giá trị nhân đạo – nhân văn sâu sắc với một tâm lòng và nghĩa cử cao đẹp đặc biệt hy sinh vì đồng loại, góp phần thúc đẩy ngành y học nước nhà phát triển. Thì đã thu được kết quả sau đây: Có 315 người (chiếm 64,02%) “Đồng ý”, có tới 134 người (chiếm 27,27%) “Không đồng ý”, và có 43 người (Chiếm 8,73%) “Không có ý kiến”.
Như vậy, với 3 mức độ biểu hiện: “Đồng ý”, “Không đồng ý”, “Không có ý kiến”, thì vấn đề “Hiến xác nhân đạo, hiến bộ phận cơ thể, mô tạng… để phục vụ y học và nghiên cứu tại Việt Nam” vẫn được phần lớn đại bộ phận các đối tượng, cá nhân trong xã hội ủng hộ – chiếm tới 64,02% nhận định của số người được hỏi. Con số này phản ánh sự thay đổi trong nhận thức của xã hội Việt Nam, khi ngày càng nhiều người hiểu rõ giá trị nhân văn của hành động hiến tạng.
Những Điều Cần Xem Xét Trước Khi Quyết Định Hiến Xác
Nhiên chung, việc hiến xác là do tự nguyện, bất vụ lợi đối với con người khi sanh tiền, nên rất ít có việc hiến xác cho bệnh viện để thí nghiệm, hay cứu sống cho người khác. Còn một yếu tố tâm lý là “Liệu người có can đảm hiến xác hay không?”
Một số lo lắng liên quan đến quá trình hiến xác có thể được giải thích như sau:
Về Thần Thức Và Cơ Thể: Trong Phật giáo, quá trình thần thức rời khỏi cơ thể không phải là tức thời mà là từ từ. Thường mất từ 3 đến 7 ngày (hoặc lâu hơn) để thần thức hoàn toàn rời khỏi cơ thể. Tuy nhiên, ướp xác với formaldehyde là quá trình bảo quản khoa học, không liên quan đến việc áp dụng lực hay tác động xấu đến thần thức. Thực tế, khi xác được ướp, nó chỉ là bảo tồn bộ ngoài mà thôi.
Về Ý Nguyện Và Hành Động Thiện: Trong giáo lý Phật, tâm nguyện được xem là rất quan trọng. Nếu bạn quyết định hiến xác với tâm nguyện cứu giúp người khác, góp phần vào sự phát triển của khoa học y học, thì đây là một hành động thiện nguyện cao đẹp. Lý do là vì ý nguyện của bạn là sạch sẽ, không có tham lam, sân hận hay si mê.
Về Yên Nghỉ Sau Khi Ra Đi: Nhiều người lo lắng rằng hiến xác sẽ ảnh hưởng đến yên nghỉ của người mất. Tuy nhiên, trong Phật giáo, cái gọi là “yên nghỉ” không nằm ở cơ thể vật chất mà ở trạng thái tâm thức. Nếu bạn có tâm an lành, biết rằng cơ thể của mình sẽ góp phần cứu sống người khác, thì đó là một nguồn an lành vô cùng.
Hướng Dẫn Thực Hành Cho Người Quan Tâm
Nếu bạn quyết định hiến xác, bước đầu tiên là liên hệ với các bệnh viện, trường đại học y được phép nhận hiến xác tại địa phương của bạn. Bạn cần chuẩn bị:
- Một bản tuyên bố bằng văn bản rõ ràng về ý định hiến xác
- Ký tên và xin hai người làm chứng
- Ghi rõ các thông tin cá nhân, địa chỉ liên hệ
- Nếu có, xin sự đồng ý của gia đình (dù không bắt buộc)
- Mang theo thẻ ghi nhận hiến xác mọi lúc
Bạn cũng có thể nói chuyện với các tu sĩ, thầy cô về quyết định này để họ có thể hỗ trợ tâm linh cho bạn. Đối với những người thân, bạn nên chia sẻ về quyết định và lý do của mình, để họ hiểu được giáo lý và tâm nguyện cao đẹp đứng sau hành động này.
Kết Luận
Câu hỏi “Có nên hiến xác và nội tạng khi mất đi không?” không có một câu trả lời duy nhất phù hợp với tất cả mọi người. Đó là một quyết định cá nhân, được dựa trên niềm tin, giáo lý và tâm nguyện của mỗi cá nhân.
Trong Phật giáo, những gì quan trọng là tâm nguyện của bạn. Nếu bạn quyết định hiến xác với tâm nguyện cứu giúp người khác, phát triển khoa học y học, hay góp phần chữa trị những bệnh khó, thì đó là một hành động thiện nguyện cao đẹp, hoàn toàn không vi phạm bất kỳ giáo lý nào. Ngược lại, nếu bạn cảm thấy không thoải mái với quyết định này, bạn cũng có quyền từ chối.
Điều quan trọng là bạn hiểu rõ ý nghĩa của hành động mình, cân nhắc kỹ lưỡng, và quyết định dựa trên lý trí và niềm tin của chính mình. Giáo lý Phật dạy rằng từ bi và vị tha là những giá trị cao nhất, và hành động hiến xác chính là một cách biểu hiện những giá trị này. Hãy hỏi ý kiến các thầy cô, tu sĩ, gia đình thân yêu và lắng nghe tiếng nói của lòng mình để đưa ra quyết định tốt nhất.
