Đây là một câu hỏi mà nhiều Phật tử gặp phải trong cuộc sống hàng ngày. Khi yêu thích trồng cây, nuôi dưỡng cuộc sống xanh quanh mình, chúng ta không thể tránh khỏi những câu hỏi về đạo đức Phật giáo. Liệu chúng ta có nên tiếp tục trồng cây, bỏ thức ăn cho chim, những loài vật yêu thích, khi điều này có thể gây ra các tổn thương không mong muốn cho cuộc sống nhân ái mà chúng ta đang xây dựng?
Tâm Từ Bi Làm Nền Tảng
Trước tiên, Phật giáo luôn kính trọng và tôn vinh tâm từ bi – tâm yêu thương tất cả chúng sanh. Tâm thương yêu các loài vật là một đức tính rất quý báu, chỉ hiện hữu và phát triển mạnh ở những người có tâm tử tế, lấy niềm vui của người khác làm niềm vui của mình. Lịch sử Phật giáo ghi nhận rằng trước khi thành Phật, Đức Phật đã trải qua vô lượng kiếp sanh tử. Trong nhiều kiếp, Ngài là các loài vật như sư tử, voi, khỉ, nai, và hàng ngàn sinh linh khác.
Các kinh điển thuật về những mối liên hệ sâu sắc giữa Đức Phật và các đệ tử của Ngài. Trong đó có câu chuyện của tôn giả Xá-lợi-phát và tôn giả Mục-kiền-liên, những vị này từ kiếp trước đã có những mối liên hệ nhân quả với nhau. Những tổn thương hay phiền toái mà họ gây ra cho nhau trong quá khứ vẫn còn được mang vào kiếp này. Đức Phật không bao giờ hạ thấp tâm từ bi của bất kỳ Phật tử nào, bất kể họ là người hay những loài vật mà họ yêu thương.
Thiên nhiên tươi xanh là biểu tượng của sự sống và từ bi trong Phật giáo
Nguyên Tắc Không Sát Sanh Trong Giáo Pháp
Giới luật Phật giáo quy định rất rõ ràng về giới không sát sanh. Đối với các vị xuất gia, giới này được áp dụng một cách tuyệt đối. Không được phép tự giết hại bất kỳ sinh linh nào, từ những loài vật lớn cho đến những con trùng nhỏ nhất. Thậm chí, Đức Phật cũng khuyên các vị ni-kheo phải có tâm thương xót khi uống nước, vì trong nước có vô số các loài sinh vật vi khuẩn không thể nhìn thấy.
Tuy nhiên, đối với những Phật tử cư sĩ, giới sát sanh được áp dụng linh hoạt hơn một chút. Vì môi trường sống của một Phật tử tại gia khác với môi trường của hàng xuất gia, nên phạm vi đạo đức cũng có sự khác biệt. Không sát sanh ở đây được hiểu là không giết hại các loài vật lớn như heo, bò, chó, ngựa, và cố gắng tránh sát hại các loài vật nhỏ khác trong khả năng của mình. Điều quan trọng là tinh thần của việc tuân giữ giới luật.
Trong nhiều tài liệu Phật giáo, giới sát sanh được phân chia thành nhiều cấp độ khác nhau. Có năm cấp độ xác định tội nặng nhẹ dựa trên nhiều yếu tố, chứ không phải chỉ dựa trên hành động hay kết quả. Một trong những yếu tố quan trọng nhất là “tác ý” hay “chủ ý”, tiếng Pali là “Cetanā”. Một hành động mới được gọi là Nghiệp khi nó có “tác ý” này. Nếu không có tác ý, nó trở thành vô ký, tức là không có tội, không có phước.
Giới sát sanh được áp dụng khác nhau tùy theo hoàn cảnh của mỗi Phật tử
Chủ Ý Làm Tiêu Chuẩn Đạo Đức
Một trong những câu chuyện điển hình trong Phật giáo là “Con Rồng Sát Cha”, được ghi lại trong các kinh điển và dịch bởi các học giả Phật giáo. Câu chuyện này là một ví dụ tuyệt vời về cách xác định tội lỗi dựa trên chủ ý chứ không phải dựa trên tương. Tiêu chuẩn này cho thấy rằng hành động hay lời nói xuất phát từ chủ ý tốt vẫn có thể không được coi là hoàn toàn đúng đắn. Tuy nhiên, chủ ý là nền tảng để đánh giá liệu một hành động có phải là hành vi xấu hay không.
Những vị A-la-hán có tâm niệm vô ký hoàn toàn, nghĩa là họ làm mà không hỗ trợ tâm gì cả, thậm chí cả tâm thiện cũng không có. Đây là tâm điều dưỡng của một vị A-la-hán, nó vượt thoát khỏi nhân quả. Tuy nhiên, phần lớn chúng ta chưa thể đạt đến trạng thái này. Dù cố vô tình hay trung lập như thế nào, trong tâm của chúng ta vẫn có những khuynh hướng thiện hay ác tiềm ẩn mà chúng ta không phát hiện ra.
Những tâm niệm ác thường có những lý luận rất khôn ngoan. Nếu chúng ta không có một đời sống nội tâm tháo vát và vững chắc, thì dễ bị những tâm niệm này lạc dẫn dưới nhiều cách ngụy biện khác nhau. Do vậy, chúng ta cần luôn quán sát tâm mình một cách cẩn thận.
Cân Bằng Giữa Trồng Cây và Bảo Vệ Sự Sống
Đối với tình trường cụ thể của Phật tử – trồng cây, chăm sóc vườn rau và bỏ thức ăn cho chim – chúng ta cần xem xét những khía cạnh khác nhau. Trồng cây là một hành động rất quý báu trong Phật giáo. Nó không chỉ đóng góp vào việc làm đẹp cho môi trường xung quanh, mà còn giúp thanh lọc không khí cho toàn bộ hành tinh. Hiện nay, tình trạng phá cây, đốt rừng đang ảnh hưởng đến mọi sinh trái đất rất lớn. Hiện tượng “hiệu ứng nhà kính” đang là một trong những mối đe dọa lớn nhất của loài người.
Tuy nhiên, khi trồng cây và chăm sóc vườn rau, chúng ta không thể tránh khỏi việc tiếp xúc với các loài côn trùng và sâu bệnh. Vào mùa mưa vào, nhiều loại côn trùng và ốc sên sinh sôi, chúng bắt đầu phá hoại những cây mà chúng ta trồng. Đây là một thách thức lớn đối với bất kỳ Phật tử nào muốn giữ giới sát sanh.
Giải pháp theo tinh thần Phật giáo là phải bắt những côn trùng này bằng một tâm niệm đặc biệt. Vì chúng ta không thể làm khác được, nên chúng ta bắt những côn trùng này với tâm hiểu sáth rằng: chúng ta đang bảo vệ cây mình trồng, chứ không phải vì căm ghét hay muốn tiêu diệt chúng. Sau khi bắt, thay vì giết chúng một cách tức tưởi hay với tâm căm ghét, chúng ta nên cách xử lý chúng một cách nhân ái nhất có thể. Có thể là thả chúng sang nơi khác, hoặc nếu thật sự không còn cách nào, thì phải thực hiện hành động đó với tâm từ bi, chứ không phải tâm sát hại.
Lịch Sử Phật Giáo Về Cách Xử Lý Tội Lỗi
Trong Luật Tạng của Phật giáo, có ghi lại rất nhiều câu chuyện liên quan đến cách đánh giá đạo đức và cách xử lý các tình huống phức tạp. Một ví dụ điển hình là câu chuyện của Tỳ-kheo-ni Liên Hoa Sắc (Uppalavannā). Vì bị ảnh hưởng của nghiệp “thanh sắc” trong nhiều kiếp trước, Tỳ-kheo-ni Liên Hoa Sắc đến kiếp này vẫn phải trả nghiệp “bị cưỡng bức”. Tuy đã xuất gia và thành quả A-la-hán, nhưng cô vẫn phải đối mặt với những thử thách này.
Khi gặp phải sự cưỡng bức, tâm của Tỳ-kheo-ni Liên Hoa Sắc hoàn toàn không có lòi bực dọc hay chối cái. Khi những vị Tỳ-kheo-ni khác thưa với Đức Phật về sự việc này, Đức Phật xác nhận rằng Tỳ-kheo-ni Liên Hoa Sắc hoàn toàn vô tội, không có phá huỷ phạm hạnh của cô. Đây là một minh chứng rõ ràng cho thấy rằng tội lỗi không phải luôn luôn dựa trên hành động bên ngoài, mà dựa chính yếu trên tâm niệm bên trong.
Quán sát tâm là chìa khóa để hiểu rõ bản chất của đạo đức Phật giáo
Hạt Giống Thương Yêu Cần Được Chăm Bón
Trở lại vấn đề của Phật tử, Thầy muốn nhấn mạnh rằng lòng thương yêu các loài vật là một đức tính quý báu. Lòng thương yêu này phải được tiếp tục xây dựng, phát triển, và nuôi dưỡng trong tâm của chúng ta. Đó là những hạt giống rất tốt mà chúng ta cần phải tưới tắm, vun xúc, chăm bón thêm nữa trong mảnh đất tâm của mình.
Lòng từ bi không phải là một khái niệm trừu tượng. Nó là một cảm xúc sâu sắc mà từ đó phát sinh những hành động thiện lành. Khi lòng từ bi trở thành bản chất của chúng ta, chúng ta sẽ tự động tìm cách sống sao cho tổn thương được giảm đi tối thiểu, và bạn sẽ cảm thấy niềm vui thực sự từ việc chăm sóc cuộc sống.
Tiếp Tục Con Đường Tu Tập
Phật tử nên tiếp tục trồng cây, bỏ thức ăn cho chim, và nuôi dưỡng những loài vật yêu thích. Nhưng hãy làm điều này với sự nhận thức rõ ràng về những thách thức mà bạn sẽ gặp phải. Khi có sâu bệnh phá hoại vườn rau, hãy xử lý tình huống này với tâm từ bi, không phải tâm căm ghét. Hãy luôn ghi nhớ rằng những loài vật mà chúng ta gặp có thể là những người thân yêu hay bạn bè của chúng ta trong những kiếp sinh trước.
Phật giáo không yêu cầu chúng ta phải hoàn hảo ngay lập tức. Nó chỉ yêu cầu chúng ta phải cố gắng, phải luôn quán sát tâm mình, và phải không ngừng phát triển lòng từ bi. Những thách thức mà chúng ta gặp là những cơ hội để tu tập, để làm cho tâm mình trở nên mạnh mẽ hơn, và để hiểu rõ hơn về bản chất của đạo đức Phật giáo.
Lời Kết
Trồng cây và bỏ thức ăn cho chim không phải là những hành động có lỗi. Chúng là những biểu hiện của lòng từ bi mà Đức Phật luôn khuyến khích. Hãy tiếp tục làm những điều này, nhưng hãy làm với sự hiểu biết rõ ràng về tinh thần đạo đức Phật giáo. Hãy cố gắng tu tập, cố gắng phát triển lòng từ bi, và hãy ghi nhớ rằng mỗi hành động của chúng ta đều có ảnh hưởng đến cuộc sống của những sinh linh khác.
Hãy luôn nỗ lực để trở thành một con người tốt hơn, một Phật tử chân chính. Đó là con đường tu tập mà Đức Phật đã chỉ dạy, và đó cũng là con đường duy nhất dẫn đến sự giác ngộ và giải thoát khỏi những khổ đau của cuộc sống.
Tài Liệu Tham Khảo
- Kinh Pali: Sutta Nipata, Jataka Tales (các câu chuyện tiền thân của Đức Phật)
- Luật Tạng Phật giáo: Vinaya Pitaka
- Các bộ Kinh: Samyutta Nikaya, Digha Nikaya
- Giáo lý Phật giáo Nam Tông: Commentaries on Buddhist Ethics
- Truyền thống Phật giáo Đại Thừa: Bodhisattva Precepts (Bồ-tát giới)
