Khi đạt tới tâm hoàn toàn an trụ trong thiền định, người tu hành đương sứ có thể chứng đắc năm pháp thần thông: Thiên Nhãn Thông (thanh tịnh mắt thiên nhân), Thiên Nhĩ Thông (tai thiên nhân), Tức Mạng Thông (biết kiếp sống quá khứ), Tha Tâm Thông (biết tâm người khác), và Thần Túc Thông (thần thông biến hóa). Những pháp này không phải là mục đích cuối cùng, mà là chứng tích của sự tiến bộ tâm linh trên con đường tu tập.
Cũng nên tưởng niệm rằng các thần thông đó là điều thiết yếu cho việc thành tựu Thánh quả. Tuy nhiên, chúng chỉ là công cụ phụ trợ cho sự tu học, chứ không phải mục tiêu cao nhất. Con đường duy nhất dẫn tới Niết Bàn là con đường Trung Đạo của Phật – Bát Chánh Đạo.
Bát Chánh Đạo – Nền Tảng Của Sự Giải Thoát
Làm thế nào để đạt tới cảnh giới Niết Bàn (Nibbāna)? Con đường thực hành duy nhất là tuân theo Bát Chánh Đạo gồm: Chánh Kiến, Chánh Tư Duy, Chánh Ngữ, Chánh Mạng, Chánh Nghiệp, Chánh Tinh Tấn, Chánh Niệm, và Chánh Định. Con đường này tạo nên Giới, Định và Huệ – ba trụ cột của sự tu tập Phật đạo. Đức Phật lược tóm con đường Trung Đạo của Ngài trong bài kệ dưới đây:
“Chớ làm những điều ác,
Nên làm việc lành
Giữ tâm ý trong sạch
Ấy, lời chỉ Phật dạy”.
Những nguyên tắc sơ đẳng này là cơ sở vững chắc cho mọi người đang bước trên con đường tu tập. Vi phạm các điều này có nghĩa là tạo ra những chướng duyên trên đường đạo, gây trở ngại cho sự tiến tu của mình. Thế trái lại, các giới điều này tạo sự vững chắc và tiến bộ thuận lợi trên bước đường tu tập.
Đạo tràng tu hành với không gian thiền định yên bình
Giới Luật – Bước Đầu Tiên Dẫn Tới Niết Bàn
Giới là bước đầu tiên dẫn tới Niết Bàn. Khi người tu hành giữ gìn lời nói và hành động có thể tiến xa hơn trong việc kiểm soát lục căn của mình. Không sát hại và gây thương tổn đến bất cứ chúng sinh nào, chúng ta nên có lòng từ bi thương xót tất cả, ngay đối với những sinh vật bé nhỏ nhất đang bò dưới chân mình.
Không trộm cắp, hành giả nên chính trực và thành thật trong mọi việc cơ cở. Giữ gìn không tà hạn, điều là làm con người mất phẩm giá, hành giả nên trong sạch. Không nói dối, hành giả nên chân thực. Ngăn ngừa sự uống rượu nguy hại, khiến tâm trí xao lãng, hành giả nên tiết độ và chuyên tâm.
Những nguyên tắc sơ đẳng của sự tu hành Đạo Đức được trên là điều thiết yếu cho người đang đi trên con đường dẫn đến Niết Bàn. Vi phạm các điều này có nghĩa là tạo ra những chướng duyên trên đường đạo mà chúng sẽ gây trở ngại cho sự tiến tu của hành giả. Thế trái lại, các giới điều này là tạo sự vững chắc và tiến bộ thuận lợi trên bước đường tu tập.
Hành giả, khi giữ gìn lời nói và hành động có thể tiến xa hơn trong việc kiểm soát lục căn của mình. Khi hành giả tiến bộ từ từ và vững chắc trong việc kiểm chế được lời nói, hành động và lục căn, nghiệp lực của hành giả tinh tấn này thúc đẩy đương sứ tự bỏ những dục lạc của thế gian và chấp nhận đời sống tu hành.
Rồi hành giả sẽ nghĩ như thế này:
“Đời sống tại gia là sặc huyết của tranh chấp,
Đầy dẫy những công việc vật vã và nhu cầu.
Nhưng cuộc sống của người xuất gia,
Là giải thoát và cao cả như bầu trời mênh mông”.
Tấm gương tâm tư sạch sẽ trong thiền định
Định – Sự An Trụ Của Tâm Thức
Với tâm an trụ vào một điểm, bây giờ giống như một tấm gương đã lau chùi, hành giả có thể quan sát thế giới để nhận thấy chân tướng của vạn vật. Chúng ta không nên nghĩ rằng phải hướng cuộc đời mình trở thành một tu sĩ (Tỳ Kheo), hoặc sống ẩn dật mới có thể chứng đắc Niết Bàn. Đời sống của Tỳ Kheo hẳn nhiên giúp rất nhiều cho sự tiến bộ tinh thần, nhưng người cơ sở vẫn có thể trở thành một vị A La Hán. Sau khi đạt tới tầng Thánh thứ ba, hành giả cơ sở sẽ sống độc thân.
Nhờ đương vững chắc trên nền tảng của giới luật, hành giả bắt đầu thực hành trình độ cao hơn gọi là Định – nhanh kiểm soát và tu sửa tâm mình, giai đoạn thứ nhì của con đường Thánh Đạo. Định là sự giữ tâm an trụ vào một điểm. Đó là sự hướng cho tâm tập trung vào một đề mục, hoàn toàn không suy nghĩ đến việc gì khác.
Có nhiều đề mục tham thiền khác nhau, tùy theo tâm tính của mỗi cá nhân. Sổ tức quán (Đếm hơi thở) là phần mô dễ nhất để giúp cho tâm Định. Tứ từ quán rất lợi ích vì nó tạo cho tâm hành giả có an lạc và hạnh phúc.
Sau khi quan sát tâm trạng đề mục tham thiền, hành giả nên chọn một nơi thích hợp nhất với tâm tính của mình. Khi nơi chọn đã được thỏa đáng chọn lựa, hành giả nỗ lực kiên nhẫn tập trung từ tưởng cho đến khi đương sứ hoàn toàn say mê và thích thú vào điều ấy, nghĩa là tâm trí của hành giả không còn giữ lại bất cứ ý tưởng nào khác. Lúc ấy tâm của hành giả có thể tạm thời bị quanh phá bởi các thứ phiền não nào (ngũ cái) nhưng cuối cùng, khi hành giả đạt tới tâm nhập Định, sẽ cảm thấy niềm hỷ lạc vô biên trong Thiền Định, thế hưởng sự vắng lặng và thanh tịnh của tâm an trụ.
Thiền sư tu hành trong chùa tịnh xứ
Huệ Minh – Sáng Suốt Của Trí Tuệ
Hành giả khi đạt tới tâm hoàn toàn an trụ, đương sứ có thể chứng đắc năm pháp Thần Thông: Thiên Nhãn Thông, Thiên Nhĩ Thông, Túc Mạng Thông, Tha Tâm Thông, và Thần Túc Thông. Và cũng đương nên tưởng niệm cho rằng các thần thông đó là điều thiết yếu cho việc thành tựu Thánh quả.
Mặc dù tâm hành giả lúc ấy đã thanh tịnh, nhưng vẫn còn tiềm ẩn nơi đương sứ khuynh hướng ham thích lạc thú, vì nhờ thiền định, những dục vọng tạm thời lắng dịu. Tuy nhiên, vào lúc bất ngờ nào đó, chúng có thể hiện khởi trở lại nơi tâm của hành giả.
Cả hai Giới và Định đều hữu ích trong sự đoạn diệt những chướng duyên trên đường Thánh Đạo, nhưng duy nhất chỉ có Tuệ Minh Sát mới giúp hành giả nhìn sự vật đúng như thật và sau cuối đạt tới mục đích tối thượng bằng cách hoàn toàn diệt trừ mọi ái dục nhờ vào Định. Đây là tầng Thánh thứ ba và cuối cùng của con đường dẫn đến Niết Bàn.
Với tâm an trụ vào một điểm, bây giờ giống như một tấm gương đã lau chùi, hành giả có thể quan sát thế giới để nhận thấy chân tướng của vạn vật. Bất luận hướng nhìn vào nơi nào, hành giả đều thấy ba đặc tính Pháp ấn – Vô Thường, Khổ và Vô Ngã hiện lên nổi bật và rõ ràng. Hành giả nhận thức rằng kiếp sống là luôn luôn biến đổi và mỗi sự vật đều vô thường. Dù là ở cõi trời hay thế gian, hành giả không tìm thấy được hạnh phúc thực sự, vì mỗi hình thức của dục lạc là khởi đầu cho sự khổ đau. Do đó, cái gì vô thường là phải chịu đau khổ và ở nơi nào sự biến đổi và khổ đau chiếm ưu thế thì không thể có linh hồn vĩnh viễn trường tồn.
Đấu tranh vượt qua tâm thức trong tu hành
Ba Phiền Não – Chướng Ngại Cuối Cùng Trên Con Đường
Phật Giáo chỉ bỏ hiệu quả của sự cầu nguyện, tế lễ và khuyên con người đừng nương tựa vào điều gì khác ngoài sự tinh tấn nỗ lực của chính mình để giải thoát. Trong ba Phiền Não cần diệt trừ, chúng ta có Thân Kiến (niềm tin sai lầm vào cái “tôi” trong cơ thể), Nghi (hoài nghi), và Giới Cấm Thụ Kiến (những hạn chế không cần thiết).
Trong ba Pháp ấn này, hành giả chọn cái nào thích hợp nhất và chuyên tâm khai triển Tuệ Giác theo chiều hướng đặc biệt ấy cho đến một ngày rực rỡ huy hoàng, ngày mà hành giả chứng đắc Niết Bàn và lần đầu tiên trong cuộc sống của mình đã đoạn diệt được ba Phiền Não: Thân Kiến, Nghi và Giới Cấm Thụ Kiến.
Khi đạt tới trình độ này, hành giả đã chứng đắc quả Tu Đà Hoàn – là người mới bước vào dòng suối dẫn đến Niết Bàn. Nếu chưa đoạn diệt được hết các Phiền Não, hành giả sẽ còn phải tái sinh tới đa là bảy lần nữa.
Do thành quả phi thường của những cố gắng, quyết tâm thực hiện bước tiến cuối cùng và tận diệt hết những Phiền Não còn lại như Tham Sắc Giới, Tham Vô Sắc Giới, Mạn, Kiến Thủ Kiến và Vô Minh để trở thành một bậc Thánh hoàn toàn – đắc quả A La Hán.
Vị A La Hán nhận thức rằng những điều gì phải làm đã làm xong, gánh nặng phiền não đã tự bỏ, tất cả những hình thức ái dục đều hoàn toàn tiêu diệt và đạo quả Niết Bàn đã viên mãn thành tựu. Bây giờ Ngài đạt tới mục tiêu định, cao hơn các cảnh trời rồi, dứt bỏ mọi tham dục phiền não và ô nhiễm của thế gian để chứng nghiêm hạnh phúc vô thường của Niết Bàn (Nibbāna) và như các vị A La Hán thời quá khứ đã biểu lộ nguồn vui qua những dòng sau đây:
“Thiền ý và trí tuệ phát sinh do cái tâm tu luyện,
Phạm hành cao quý nhất được xây dựng trên những giới điều tốt đẹp,
Điều này giúp con người trở nên thanh tịnh, chứ không phải chức vị hay giàu sang”.
Đốn ngộ với ánh sáng trí tuệ trong Niết Bàn
Phật Giáo Và Con Đường Giải Thoát Độc Lập
Phật Giáo là một hệ thống không chấp nhận Thượng Đế theo ý nghĩa Tây phương, nó phủ nhận có linh hồn nơi con người, và coi niềm tin vào sự bất biến như là điều sai lầm. Bậc thánh nhân bây giờ được khuyến khích bởi thành quả phi thường của những cố gắng, quyết tâm thực hiện bước tiến cuối cùng và tận diệt hết những Phiền Não còn lại để trở thành một bậc Thánh hoàn toàn.
Phật Giáo, trong sự tinh khiết nguyên thủy của nó, không nhắc đến lời phát nguyện của sự phục tông; và không bao giờ mong cầu sự cứu giúp từ bàn tay của những người thế gian; nhưng nó đã bình trường nhanh chóng kỳ diệu đến cùng khắp thế giới và đang còn là một tôn giáo có ưu thế đối với phần lớn nhân loại.
Như nhà khoa học T.H. Huxley đã bày tỏ: “Phật Giáo là một hệ thống không chấp nhận Thượng Đế theo ý nghĩa tây phương, nó phủ nhận có linh hồn nơi con người, và coi niềm tin vào sự bất biến như là điều sai lầm. Phật Giáo chỉ bỏ hiệu quả của sự cầu nguyện, tế lễ và khuyên con người đừng nương tựa vào điều gì khác ngoài sự tinh tấn nỗ lực của chính mình để giải thoát. Phật Giáo, trong sự tinh khiết nguyên thủy của nó, không nhắc đến lời phát nguyện của sự phục tông; và không bao giờ mong cầu sự cứu giúp từ bàn tay của những người thế gian; nhưng nó đã bình trường nhanh chóng kỳ diệu đến cùng khắp thế giới và đang còn là một tôn giáo có ưu thế đối với phần lớn nhân loại.”
Kết Luận: Con Đường Tự Giải Thoát Qua Sáu Độ Ba La Mật
Con đường dẫn đến Niết Bàn là con đường của sự tự giải thoát thông qua Sáu Độ Ba La Mật: Bố Thí (Generosity), Giới (Virtue), Nhẫn (Patience), Tinh Tấn (Effort), Thiền (Concentration), và Tuệ (Wisdom). Đây không phải là con đường của sự nương tựa vào bất kỳ sức lực siêu nhiên nào, mà là con đường của sự thực hành và rèn luyện tâm mình.
Bằng cách tuân theo Bát Chánh Đạo, tu tập Giới, Định và Huệ, con người có thể từng bước tiến tới Niết Bàn. Đây là con đường mà bất kỳ ai, bất kể xuất gia hay tại gia, đều có thể đi theo. Sự tu tập không phụ thuộc vào vị trí xã hội hay tôn giáo, mà hoàn toàn dựa vào nỗ lực tự thân và sự kiên trì trong thực hành.
Khi hiểu rõ con đường này, Phật tử Việt Nam có thể tự tin rằng Niết Bàn không phải là thứ gì xa vời, mà là mục tiêu có thể đạt được thông qua sự tu tập đúng pháp. Đây chính là sức mạnh và vẻ đẹp của Phật giáo – giáo lý vô cùng thực tế và khả thi đối với tất cả con người muốn giải thoát khổ đau và đạt tới hạnh phúc vô thường.
