Năm 1973, khi Cư Sỹ Chính Trí Mai Thờ Truyền từ giã cuộc đời này, miền Nam mất đi một trong những nhân sĩ xuất sắc nhất trong công cuộc truyền bá Phật pháp và phát triển Phật giáo. Đó không chỉ là một sự mất mát cá nhân, mà còn là một khoảng trống lớn trong lịch sử Phật giáo Việt Nam. Những đóng góp không ngừng của ông cho Phật pháp, từ việc xây dựng những công trình tâm linh đến phát triển nền tảng giáo dục Phật học, đã tạo nên một di sản vẫn còn sáng rực cho đến ngày nay.
Con Đường Từ Văn Chính Sang Tu Tập Phật Pháp
Trước khi bước vào con đường tu học Phật pháp, Cư Sỹ Chính Trí Mai Thờ Truyền đã xây dựng một sự nghiệp chính trị ấn tượng. Ông sinh ngày 01/04/1905 tại làng Long Mỹ, tỉnh Bến Tre, trong một gia đình trung lưu. Từ nhỏ, ông được theo học tại trường Sơ học Pháp – Việt Bến Tre, sau đó tiếp tục tại Trung học Mỹ Tho và Chasseloup Laubat Saigon. Năm 1924, ông thi đậu Thứ kỳ Hành chính và được bổ đi làm việc tại Sài Gòn, Hà Tiên, Chợ Lớn. Trong suốt những năm làm công chức, ông được biết đến như một người trực trắc, công minh, bất khuất trước những áp lực từ quyền thế.
Những năm tháng công vụ kéo dài, từ khi ông giữ chức Quận trưởng Thốt Nốt (Long Xuyên) vào năm 1945, qua các vị trí Chính vấn phòng, Phó tỉnh trưởng Sa Đéc, và cuối cùng vào hưu năm 1960. Nhưng công cuộc chính trị chỉ là một phần của hành trình. Tâm hồn ông vẫn nơi đó, tìm kiếm một cái gì đó sâu sắc hơn, một chân lý vượt qua những chạm chước thế tục.
Cư Sỹ Chính Trí Mai Thờ Truyền – nhà sáng lập Hội Phật Học Nam Việt
Gặp Gỡ Tâm Linh Và Sự Quy Ngộ Với Phật Pháp
Điểm ngoặt trong cuộc đời Cư Sỹ Chính Trí đến khi ông còn đang công tác tại Sa Đéc. Những năm tháng làm việc khắp các tỉnh miền Tây, ông đã dành thời gian để tìm hiểu về Phật giáo, Nho giáo và các triết lý tôn giáo khác. Ông đã tham vấn nhiều vị danh nhân học giả ở khắp nơi, nhưng chưa có ai thật sự giúp ông thỏa nguyện. Cho đến khi ông gặp được Hòa thượng Thích Hành Trụ, thế danh Lê Phước Bình, một giảng sư tài ba tại chùa Long An.
Tại đây, Cư Sỹ Chính Trí thực sự quy ngộ cảm phục trước đức độ và trí tuệ của vị danh tăng. Ông khi ấy cầu làm đệ tử của ngài, và Hòa thượng Thích Hành Trụ đặt cho ông pháp danh là Chính Trí. Từ đây, ông bắt đầu dốc lòng để khảo nâng lên những khả năng và trình độ học thức của mình để phục vụ cho Chính pháp. Sự quy ngộ này không chỉ là một lựa chọn tâm linh, mà còn là một quyết định sẽ thay đổi toàn bộ hình ảnh Phật giáo miền Nam thời kỳ đó.
Xây Dựng Hội Phật Học Nam Việt – Một Công Trình Lịch Sử
Sau khi từ hưu vào năm 1960, Cư Sỹ Chính Trí quyết định dành toàn bộ tâm sức cho công cuộc phát triển Phật pháp. Năm 1950, tại Sài Gòn, ông cùng những người đồng chí khác đã vận động thành lập Hội Phật Học Nam Việt. Ban đầu, hội đặt trụ sở tại chùa Khánh Hương, sau đó chuyển đến chùa Phước Hòa, và cuối cùng ông cùng hội đã dũng cảm xây dựng ngôi chùa lịch sử Xá Lợi, một công trình pháp vũ huy hoàng và tiêu biểu nhất cho nét văn hóa mới của Đông Tây hòa quyện.
Chùa Xá Lợi trở thành trụ sở chính của Hội Phật Học Nam Việt kể từ năm 1958. Ông giữ chức Tổng thư kỳ khi hội mới thành lập và là Hội trưởng từ 1955 cho đến ngày ông mất. Dưới sự lãnh đạo của Cư Sỹ Chính Trí, hội đã mở ra những lớp Phật học phổ thông do những vị cao tăng nổi tiếng như Chư Thượng tọa Thiền Hòa, Trí Hữu, Thiền Hoa, Quảng Minh diễn giảng. Ông cũng tích cực tham gia soạn và giảng dạy một số tiết mục cho học viên. Hàng tuần, tại chùa Xá Lợi, ông tổ chức các thời thuyết pháp cho đại chúng với sự tham gia của những vị cao tăng nổi tiếng trong nước lẫn nước ngoài.
Chùa Xá Lợi – công trình biểu tượng của Phật giáo miền Nam thời đó
Tạp Chí Từ Quang – Đóa Hoa Nở Ở Những Con Đường Tâm Linh
Một trong những đóng góp to lớn nhất của Cư Sỹ Chính Trí là thành lập và quản lý tạp chí Từ Quang. Đây là một biểu hiện của nỗ lực không ngừng để phổ biến Phật học tới mọi tầng lớp xã hội. Suốt gần 24 năm liên tục (1951-1975), tạp chí Từ Quang đã đóng góp không nhỏ cho công việc phổ biến Phật học ở Sài Gòn và các tỉnh khác. Ông là chủ nhiệm kiêm chủ bút của tạp chí, và những bài viết của ông trên Từ Quang được biết đến với lối hành văn nhẹ nhàng, bóng bẩy và sâu sắc, với trình độ thâm hiểu nghĩa lý sâu xa của kinh điển.
Những bài viết của ông đã được độc giả hoan nghênh rộng rãi, tạo cơ duyên cho nhiều người đến với đạo Phật. Qua những trang giấy của Từ Quang, Cư Sỹ Chính Trí đã khai mở những cánh cửa mới của Phật học cho những trái tim đang tìm kiếm. Tạp chí này chính là kênh truyền tải chính của những giáo pháp sâu sắc, những bài viết học thuật lẫn những tâm sự thiết thực về tu tập.
Phát Triển Hệ Thống Phật Học Cơ Sở Khắp Miền Nam
Dưới sự lãnh đạo của Cư Sỹ Chính Trí, Hội Phật Học Nam Việt đã thành lập trên 40 tỉnh hội và chi hội Phật học khắp miền Nam. Đây không chỉ là những con số thống kê, mà còn là một mạng lưới sống động, nơi những Phật tử từ khắp nơi có thể đến để học tập, trao đổi và chia sẻ đạo pháp. Mỗi tỉnh hội, mỗi chi hội đều là một ngôi nhà tinh thần, nơi mà giáo pháp được truyền bá với sự chân thành và sâu sắc.
Công trình này đã giúp cho Phật học không chỉ dành cho những người tu hành hay những vị tăng sĩ, mà còn mở rộng cho cộng đồng Phật tử phổ thông, các cơ sở gia đình, các tổ chức xã hội. Bằng cách này, Cư Sỹ Chính Trí đã thực hiện một trong những bài toán khó nhất của Phật pháp hiện đại – làm cho giáo lý trở nên gần gũi, dễ tiếp cận, và có ứng dụng thực tiễn trong cuộc sống hàng ngày.
Những Tác Phẩm Phật Học – Phẩm Chất Của Một Bậc Nhân Văn Uyên Thâm
Với học lực uyên thâm và sự thông hiểu sâu sắc của giáo lý Phật pháp, Cư Sỹ Chính Trí đã dành nhiều thời gian để dịch và trưởng tác các tác phẩm có giá trị to lớn về Phật học. Những công trình này không chỉ là những bản dịch thuần túy, mà còn là những sáng tạo mang tính phát triển và cải tiến giáo pháp theo tinh thần Phật học hiện đại. Một số tác phẩm tiêu biểu bao gồm:
- Tâm và Tính (xuất bản năm 1950 bởi Nhà Xuất bản Độc Tuệ – Hà Nội)
- Ý Nghĩa Niệt Bàn (1962)
- Một Đời Sống Vị Tha (1962)
- Tâm Kinh Việt Giải (1962)
- Le Bouddhisme au Viet Nam (1962) – một công trình viết bằng tiếng Pháp giới thiệu Phật giáo Việt Nam
- Pháp Hoa Huyền Nghĩa (1964)
- Địa Tạng Mật Nghĩa (1965)
Ngoài ra, ông còn để lại một số tác phẩm chưa xuất bản nhưng có giá trị lịch sử to lớn như Truyền Tâm Pháp Yếu, Tây Du Ký, Hộ Vân Lão Hòa Thương, Kinh Vô Lượng Thọ, Mười Lăm Ngày Ở Nhật, Vòng Quanh Thế Giới Phật Giáo, Đạo Đời, và nhiều công trình học thuật khác.
Tác phẩm Phật học của Cư Sỹ Chính Trí – di sản trí tuệ vô giá
Vai Trò Tích Cực Trong Phong Trào Chấn Hưng Phật Giáo Việt Nam
Trong những năm tháng sôi động của phong trào chấn hưng Phật giáo miền Nam, Cư Sỹ Chính Trí đã là một tấm gương sáng của sự tận tâm và dũng cảm. Năm 1952, để làm đơn bẩy thức đẩy cho phong trào chấn hưng Phật giáo tại miền Nam, ông và Hội Phật Học Nam Việt đã tạo nên một sự kiện Phật sự vô cùng quan trọng, gây được tiếng vang khắp toàn quốc. Đó là lễ rước ngọc Xá Lợi tại Sài Gòn vào ngày 13/09/1952. Ngọc Xá Lợi này được mang từ Japan khi phái đoàn Phật giáo Tích Lan đi dự Đại hội Phật giáo Thế giới kỳ II tại Tokyo.
Sự kiện này không chỉ là một lễ tôn giáo đơn thuần, mà còn là một biểu hiện của sự thức tỉnh tâm linh của cộng đồng Phật tử. Cuộc rước ngọc Xá Lợi đã được tổng động viên, từ các vị tăng ni, Phật tử, đông bảo tỷnh phố cùng các tỉnh lân cận tham dự. Đây là một dấu mốc quan trọng trong lịch sử Phật giáo Việt Nam, đánh dấu sự vực dậy của Phật pháp và sự chuyên tâm của những nhân sĩ như Cư Sỹ Chính Trí.
Trong giai đoạn đấu tranh năm 1963, được coi là pháp nạn lớn, ông giữ nhiệm vụ Tổng thư kỳ Ủy ban Liên phái Bảo vệ Phật giáo, đòi hỏi chính quyền Ngô Đình Diệm thực hiện bình đẳng tôn giáo. Ông và Hội Phật Học Nam Việt đồng ý để ủy ban đặt trụ sở trung ương tại chùa Xá Lợi. Khi chính quyền cho quân đội và cảnh sát đánh phá, phong tỏa chùa, bắt bớ các tăng ni Phật tử, ông cũng chịu chung số phận. Chùa Xá Lợi trở thành địa điểm lịch sử trong cuộc đấu tranh kiên cường đầm máu của Phật giáo để chống chế độ độc tài kỳ thị tôn giáo.
Các Chức Vụ Lãnh Đạo Trong Phát Triển Giáo Dục Phật Học
Năm 1964, Cư Sỹ Chính Trí tham gia Ủy ban soạn thảo Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống Nhất và được bầu làm Phó Viện trưởng Viện Hóa Đạo. Mặc dù chỉ giữ chức vụ này một thời gian ngắn vì bất đồng ý kiến về mặt tổ chức, ông đã quay trở lại hoạt động cho Hội Phật Học Nam Việt trong cương vị Hội trưởng.
Khi Viện Đại học Văn Hạnh được thành lập, tạm đặt tại chùa Xá Lợi trong khi chờ xây xong cơ sở, Cư Sỹ Chính Trí nhận làm giáo viên cho Viện trước tiên. Sau đó, ông còn giữ chức Phó tá Viện trưởng đặc trách hành chính và tài chính, kiêm Tổng thư kỳ niên khóa 1967-1968. Những chức vụ này chứng tỏ lòng tin của cộng đồng Phật tử đối với tài năng quản lý và chuyên môn của ông trong lĩnh vực giáo dục Phật học.
Tinh Thần Tu Tập Và Sự Kế Thừa Chân Lý
Là một cư sỹ tu học chân chính, Cư Sỹ Chính Trí ăn chay trường từ ngày thứ ba quy ngũ giới, là làm Phật sự không biết mệt mỏi. Sự tận tụy này không phải là một hành động hình thức, mà là biểu hiện sâu sắc của một tâm hồn đã hoàn toàn nhuộm đắm trong Phật pháp. Mỗi ngày, ông không chỉ tu tập cho bản thân, mà còn nghĩ tới làm sao mà Phật pháp có thể lan tỏa rộng rãi hơn, có thể giúp đỡ nhiều người hơn.
Những năm cuối đời, ông vẫn tiếp tục dịch thuật và sáng tác các tác phẩm Phật học, dù sức khỏe không còn thuận lợi. Công trình Kinh Lăng Nghiêm mà ông đang viết dở vẫn là một minh chứng cho sự tận tâm không ngừng của ông đối với giáo pháp.
Kế Thừa Di Sản Phật Học
Ngày 15/04/1973, Cư Sỹ Chính Trí vẫn còn cùng các đại biểu các tỉnh của Hội Phật Học Nam Việt họp Đại hội tại chùa Xá Lợi, chia tay vào lúc 23 giờ khuya. Sáng 17/04/1973, tức Rằm tháng ba năm Quý Sửu, vào lúc 8 giờ 15 phút, ông nằm ngay thắng, từ giã cõi trần rất nhẹ nhàng, thanh thản, hương thơ 69 tuổi.
Sự ra đi của Cư Sỹ Chính Trí Mai Thờ Truyền đánh dấu sự kết thúc một thời kỳ quan trọng của Phật giáo miền Nam. Nhưng những giáo lý ông để lại, những công trình ông xây dựng, và đặc biệt là hệ thống Phật học cơ sở mà ông sáng lập vẫn tiếp tục duy trì hoạt động cho đến ngày nay, là một chứng thực rằng công cuộc phát triển Phật pháp của một bậc nhân sĩ thật sự không bao giờ chấm dứt.
Cư Sỹ Chính Trí không chỉ là một nhà lãnh đạo của một tổ chức Phật giáo, mà còn là một người thầy, một tấm gương sáng cho những thế hệ Phật tử sau này về cách sống theo giáo pháp Phật đà: với sự chân thành, tận tụy, công khai và vô tư. Trong thế giới ngày nay, khi Phật pháp vẫn cần được phổ biến rộng rãi, khi những Phật tử vẫn cần những tấm gương sáng để theo học, cuộc đời và sự nghiệp của Cư Sỹ Chính Trí Mai Thờ Truyền vẫn mãi là một nguồn cảm hứng, một lời kêu gọi mõi mệt những ai còn lại trên con đường tu học Phật pháp.
Tham khảo kinh điển:
- Kinh Pháp Hoa (Saddharmapundarika Sutra) – nhấn mạnh vào vai trò của Phật tử tại gia trong phổ biến giáo pháp
- Kinh Địa Tạng (Ksitigarbha Bodhisattva Sutra) – về sự nguyện lực và tâm chí tu tập
- Bộ Kinh Trung Bộ (Majjhima Nikaya) – những phương pháp tu tập thiết thực cho cơ sở Phật tử
