Dạy con không chỉ là việc truyền tải kiến thức khoa học, toán học hay văn học. Dạy con phải bắt đầu từ hành động của chính chúng ta – cách chúng ta sống, cách chúng ta đối xử với gia đình, cách chúng ta làm việc, và cách chúng ta giao tiếp với những người xung quanh. Đây chính là lõi của việc thực hành Phật pháp trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt là khi chúng ta có trách nhiệm nuôi dạy những thế hệ sau.
Lòng từ ái (metta) – một trong những đức tính cốt lõi trong Phật giáo – không được học từ sách vở hay những bài giảng lý thuyết. Nó được truyền tải qua hành động, qua cách sống của những người xung quanh chúng ta, đặc biệt là cha mẹ và thầy cô giáo. Khi chúng ta thực hành Phật pháp một cách chân thật trong cuộc sống, những đứa trẻ sẽ tự nhiên tiếp thu những giá trị đó mà không cần lời nói nhiều.
Sự Mâu Thuẫn Giữa Lời Nói Và Hành Động
Một trong những thách thức lớn nhất trong giáo dục hiện đại là sự mâu thuẫn giữa những gì chúng ta nói với những gì chúng ta làm. Hãy tưởng tượng bạn dạy con mình về lòng từ ái, nhưng khi con gặp khó khăn hay người khác làm tổn thương con, bạn lại phản ứng bằng sự tức giận, oán hận hay yêu cầu trả thù. Thông điệp mà con nhận được sẽ không phải từ những lời nói của bạn, mà từ hành động thực tế của bạn.
Cha mẹ dạy con bằng tấm gương hành động, không chỉ lời nói trong gia đình
Lịch sử cho chúng ta những bài học đau xót về hậu quả của việc dạy con oán hận mà không dạy các em cách giải quyết xung đột bằng đối thoại. Ví dụ như tình hình ở Yugoslavia năm xưa, nơi mà tội lỗi và oán hận được truyền tải từ thế hệ này sang thế hệ khác. Những đứa trẻ được dạy để căm ghét, và khi lớn lên, chúng lại dạy con mình cách làm việc tương tự. Trong vòng lặp này, sự thù ghét và bạo lực không bao giờ kết thúc, và những vết sẹo tâm lý từ quá khứ tiếp tục tàn phá các thế hệ hiện tại.
Cách mà chúng ta phản ứng khi bị tổn thương sẽ quyết định cách mà con chúng ta cách xử lý những tình huống tương tự. Nếu chúng ta không xử lý được những cảm xúc tức giận, giận dữ, hay phẫn uất trong lòng mình, chúng ta sẽ dạy con mình rằng cách giải quyết xung đột là khép miệng, tích tụ mặc cảm hoặc tìm cách trả thù. Đây không phải là cách dạy con sống một cuộc sống hạnh phúc, mà là cách truyền tải đau khổ sang thế hệ tiếp theo.
Chăm Sóc Chính Mình Để Chăm Sóc Con
Vì lý do này, việc xử lý những cảm xúc tiêu cực trong tâm mình – oán hận, giận dữ, phẫn uất, và hung hăng – trở nên vô cùng quan trọng. Đây không chỉ là để tìm kiếm sự an bình nơi tâm mình, mà còn để con chúng ta không phải chịu đựng những tác hại của những cảm xúc áy. Vì bạn yêu thương con mình, tự yêu thương chính mình cũng là một hành động từ ái – một cách nói rằng bạn muốn sự hạnh phúc cho chính bạn và cho tất cả những người trong gia đình.
Khi chúng ta thực hành tự yêu thương bằng cách phát triển một trái tim từ bi, chúng ta không chỉ giúp ích cho chính mình mà còn tạo ra một môi trường tích cực xung quanh con chúng ta. Một cha mẹ có trái tim thanh tịnh và từ ái sẽ tự nhiên truyền tải những giá trị đó cho con mình mà không cần giải thích.
Mỗi lần chúng ta chọn đối xử với gia đình bằng lòng từ ái thay vì oán hận, chúng ta đang đặt nền tảng cho một thế hệ con em có khả năng xây dựng các mối quan hệ hạnh phúc và lành mạnh hơn.
Đưa Từ Ái Vào Nhà Trường
Ngoài gia đình, nhà trường đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc nuôi dạy tâm hồn trẻ em. Trước khi xuất gia thành Tỳ Kheo Ni, tôi đã làm giáo viên, và từ kinh nghiệm đó, tôi hiểu rõ rằng điều quan trọng nhất không phải là truyền tải nhiều thông tin cho học sinh. Điều quan trọng thực sự là dạy trẻ em làm thế nào để trở thành những con người hiền lành, có lòng từ bi, và biết cách giải quyết xung đột một cách xây dựng với những người khác.
Chúng ta đã bỏ ra rất nhiều thời gian, tiền bạc và công sức để dạy trẻ em những môn học trong trường: khoa học, toán học, văn học, địa lý, hóa học, và tin tức. Nhưng bao giờ chúng ta bỏ ra thời gian để dạy trẻ em làm thế nào để trở thành những con người hiền lành? Chúng ta có những chương trình nào về rèn luyện tâm tính, về cách xử lý những cảm xúc tiêu cực, hay về cách giải quyết những bất đồng với những người khác không? Tôi tin rằng đây là những bài học quan trọng hơn nhiều so với các bộ môn học tập trong trường.
Tại sao lại như thế? Bởi vì một trẻ em có thể có rất nhiều kiến thức, nhưng nếu nó lớn lên thành một con người vô lương tâm, nóng giận, hay tham lam, thì cuộc sống của nó sẽ không bao giờ thực sự hạnh phúc. Một con người hiền lành, từ bi, và biết cách đối xử tốt với người khác sẽ sống một cuộc sống ý nghĩa hơn, dù rằng có thể không kiếm được nhiều tiền.
Nhiều phụ huynh mong muốn con mình có một tương lai tốt đẹp, và họ nghĩ rằng điều đó có nghĩa là con họ cần kiếm được rất nhiều tiền. Họ dạy con cách học tập và kỹ thuật để con có thể có được một công việc tốt và kiếm được nhiều tiền – như thể tiền bạc là chìa khóa duy nhất của hạnh phúc. Nhưng khi những người sắp qua đời được hỏi về những điều họ tiếc nuối nhất, bạn sẽ hiếm khi nghe họ nói: “Tôi tiếc rằng tôi không kiếm được nhiều tiền” hoặc “Tôi tiếc rằng tôi không có một chiếc xe hơi lớn.” Thay vào đó, họ thường tiếc rằng họ không duy trì được những mối quan hệ tốt với gia đình, không sống một cuộc sống có ý nghĩa, không trở thành những con người thực sự từ bi. Nếu bạn muốn con mình có một tương lai thực sự hạnh phúc, hãy dạy con các cách để sống một cuộc sống có ý nghĩa, làm thế nào để trở thành một con người lương thiện, và làm thế nào để đóng góp tích cực cho xã hội.
Dạy Trẻ Chia Sẻ Với Người Khác
Là cha mẹ, chúng ta cần phải là tấm gương cho điều này. Hãy tưởng tượng con mình về nhà và nói: “Bố mẹ ơi, con muốn có một chiếc quần Jean mới, con muốn có thứ này, con muốn có thứ kia. Chúng tôi có thể mua cho con được không?” Bạn nói với con: “Những thứ này không làm cho con hạnh phúc. Con không cần chúng. Con chẳng hạnh phúc gì khi cứ theo hình thức mua sắm của những hãng nổi tiếng.” Nhưng rồi bạn lại ra ngoài và mua mọi thứ mà người khác cũng có, dù rằng bạn đã đầy nhà những thứ mà bạn không còn sử dụng. Trong trường hợp này, điều mà bạn đang nói và điều mà bạn đang làm đang hoàn toàn trái ngược với nhau.
Bạn bảo con mình chia sẻ với những đứa trẻ khác, nhưng bạn lại không giúp đỡ tự nguyện cho những người nghèo hoặc những người cần giúp đỡ. Để dạy con mình về lòng từ ái, một cách đơn giản là hãy cho đi những thứ mà bạn đã không sử dụng được mấy mùa rồi. Nếu suốt bốn mùa đã trôi qua mà bạn không sử dụng những thứ gì đó, thì khả năng là vào mùa tới bạn cũng sẽ không sử dụng chúng. Thực sự, việc cho đi những thứ đó sẽ mang lại lợi ích cho chính bạn, cho con mình, và cho những người khác.
Một cách khác để dạy con mình về lòng từ ái là không mua mọi thứ mà bạn cần. Thay vì mua sắm liên tục, hãy dành tiền để tặng cho một tổ chức từ thiện hoặc cho những người đang cần. Bạn cần phải giải thích rõ ràng cho con mình rằng việc tích tụ càng nhiều đồ vật không mang lại hạnh phúc, và quan trọng hơn, hãy dạy chúng rằng chia sẻ với người khác là điều thực sự có giá trị. Tâm lý sợ hãi rằng “nếu cho đi bây giờ, thì sau này mình lại sẽ cần nó” chính là rào cản ngăn chặn chúng ta từ sự quảng đại. Nhưng khi chúng ta vượt qua nỗi sợ đó, chúng ta và con chúng ta sẽ trải nghiệm niềm vui thực sự của việc giúp đỡ người khác.
Dạy Trẻ Trách Nhiệm Với Môi Trường
Tiếp theo, chúng ta cần dạy trẻ em về trách nhiệm chăm sóc môi trường và ý thức tái chế. Chăm sóc môi trường không phải là một hoạt động tách biệt, mà là một phần của việc thực hành lòng từ ái. Nếu chúng ta tiêu thụ quá mức những đồ vật được làm để sử dụng một lần và sau đó vứt bỏ, chúng ta đang tạo ra tổn hại cho những chúng sinh khác.
Ví dụ, nếu chúng ta sử dụng quá nhiều những vật dụng dùng một lần mà không tái chế, chúng ta sẽ để lại cho những thế hệ tương lai một lượng rác thải ngày càng lớn. Tôi rất vui khi thấy có ngày càng nhiều người nhận thức được tầm quan trọng của việc tái chế và sử dụng bền vững. Đây là một phần quan trọng của việc thực hành Phật giáo, và đây là một hoạt động mà các chùa chiền và các trung tâm tu học cần phải khuyến khích một cách tích cực.
Thế hệ trẻ em ngày nay sẽ là những người chủ yếu chịu trách nhiệm cho tương lai của trái đất. Nếu chúng ta không dạy chúng về trách nhiệm với môi trường, chúng ta đang bỏ qua một cơ hội quan trọng để nuôi dạy một thế hệ lương thiện và có trách nhiệm.
Kết Luận: Từ Ái Bắt Đầu Từ Chính Bản Thân
Thực hành Phật pháp không chỉ là việc tụng kinh hay niệm Phật trong chùa chiền. Nó là cách chúng ta sống mỗi ngày, cách chúng ta đối xử với gia đình, cách chúng ta làm việc, và cách chúng ta giao tiếp với những người xung quanh. Dạy trẻ em bằng lòng từ ái có nghĩa là chúng ta trước tiên phải thực hành lòng từ ái trong chính cuộc sống của mình.
Khi chúng ta sống với những giá trị Phật giáo – từ ái, từ bi, chia sẻ, và trách nhiệm với môi trường – chúng ta sẽ tự nhiên tạo ra một ảnh hưởng tích cực đối với những người xung quanh, đặc biệt là con em của chúng ta. Những đứa trẻ sẽ không học từ những lời nói của chúng ta, mà từ hành động thực tế mỗi ngày.
Hãy nhớ rằng, mỗi quyết định nhỏ trong cuộc sống – cách chúng ta xử lý những cảm xúc, cách chúng ta chia sẻ với người khác, cách chúng ta chăm sóc môi trường – đều là những bài học mà chúng ta đang dạy cho con em. Hãy chọn trở thành một tấm gương xứng đáng để các em theo học, một người sống với lòng từ ái thực sự, và một người đóng góp tích cực cho hạnh phúc của mọi người xung quanh.
Tham Khảo:
Nội dung bài viết được dựa trên lời dạy của Ni Sư Thubten Chodron, một vị thầy ni Phật giáo Tây Tạng có tiếng trong lĩnh vực giáo dục Phật pháp. Ni Sư đã dạy rằng việc thực hành Phật pháp phải bắt đầu từ sự thay đổi trong tâm và hành động của chính chúng ta, đặc biệt là trong vai trò là cha mẹ và nhà giáo dục. Lòng từ ái không phải được học từ sách vở, mà phải được thực hành qua cuộc sống hàng ngày.
