Theo kinh sách Phật giáo, từ 10 tuổi, La Hậu La, con trai duy nhất của Đức Phật Đã được Ngài trực tiếp dạy dỏ. Câu chuyện về cách Đức Phật giáo dục con trai không chỉ mang tính lịch sử mà còn chứa đựng những nguyên tắc giáo dục sâu sắc, áp dụng được cho bất kỳ cha mẹ nào muốn nuôi dạy con trở thành người có đức hạnh, định lực và tuệ giác. Qua ba hướng dạy chính—đạo đức, thiền định và tuệ giác—Đức Phật đã để lại cho chúng ta bài học quý báu về cách dạy dỏ từ lòng thương yêu thực sự.
Dạy Con Về Lòng Chính Trực Qua Ví Dụ Cụ Thể
Bài học đầu tiên mà Đức Phật dạy cho La Hậu La là về lòng chính trực (integrity)—nền tảng của đạo đức. Khi La Hậu La mới tám tuổi, đã có lần nói dối. Bài Kinh Giáo Giới La Hậu La (Trung Bộ Kinh, 61) kể rằng sau khi tắm thiền xong, Đức Phật đến tìm con. La Hậu La lấy ghế mời cha ngồi, rồi mang đến một thau nước cho cha rửa chân, theo phong tục thời ấy. Sau khi rửa chân xong, Đức Phật hỏi: “Này, La Hậu La, con có thấy chút nước còn lại trong cái thau này không?”
“Dạ, con có thấy,” La Hậu La thưa.
“Đời của một người tu cũng chỉ đáng bằng một chút nước này thôi, nếu như người đó cố tính nói dối,” Đức Phật dạy.
Đức Phật dạy con qua ví dụ thau nước minh họa về đạo đức và lòng chính trực
Rồi Đức Phật hạ thau nước và nói: “Đời của một người tu sẽ trở nên đảo lộn như vậy nếu như người đó cố tính nói dối.” Để nhấn mạnh thêm, Ngài lật ngửa cái thau trở lại. Đây không phải là cách phạt hay quở trách mà là phương pháp giáo dục thông qua hình ảnh cụ thể mà trẻ em có thể hiểu được. Cuối cùng, Đức Phật nói: “Đời của một người tu cũng trở nên trống rỗng như cái thau này nếu như người đó cố tính nói dối.”
Sau đó, Đức Phật dạy con một bài học quan trọng: “Đối với một người cố tính nói dối, không có một tội lỗi xấu xa nào mà người đó không thể làm. Vì vậy, La Hậu La, con hãy tập đừng bao giờ nói dối, cho dù đó là một lời nói đùa.”
Phương Pháp Giáo Dục Dựa Trên Tự Suy Xét
Điều đặc biệt là Đức Phật không dừng lại ở việc dạy con thẳng thắn mà còn hướng dẫn La Hậu La cách suy xét hành động của mình trước khi thực hiện. Đức Phật dạy: “Trong khi chuẩn bị làm điều chi bằng thân, khẩu, ý, con phải quán chiếu: hành động này có gây tổn hại cho mình hoặc cho kẻ khác không. Nếu, sau khi suy xét, con thấy rằng hành động đó sẽ có hại, thì con hãy đừng làm. Còn nếu con thấy rằng hành động đó có ích lợi cho con và cho kẻ khác, thì con hãy làm.”
Phương pháp này khác hẳn cách dạy trẻ bằng những quy tắc tuyệt đối về đúng và sai. Thay vào đó, Đức Phật giúp con phát triển “tự tri”—khả năng tự nhận biết hành động nào có lợi và hành động nào có hại. Cách tiếp cận này giáo dục đứa trẻ không phải tuân theo lệnh một cách máy móc, mà phát triển lòng tự trách và lòng tự biết xấu hổ khi làm điều sai trái.
Thiền Định: Phương Pháp Xây Dựng Tâm Lực Trong Tuổi Trẻ
Khi La Hậu La được mười tuổi, Đức Phật bắt đầu dạy con phương pháp thiền định. Bài Kinh Giáo Giới La Hậu La (Trung Bộ Kinh, 62) kể rằng khi hai cha con đang đi thiền hành trong rừng sâu, La Hậu La chợt thấy hình dáng xinh đẹp của mình và bị lôi cuốn bởi tự ái. Đức Phật nhận ra điều này và dạy con: “Nhìn bằng con mắt của tuệ giác, cái thân này không phải là tôi (me), không phải là của tôi (mine), không phải là tự ngã của tôi (myself).”
Sau đó, Đức Phật hướng dẫn La Hậu La một quy trình thiền quán sâu sắc gồm 16 giai đoạn, chia thành ba phần: a) tĩnh tâm và thân; b) định tâm để nhận biết thân tâm và phát triển tuệ giác; và c) buông xả. Ngài dạy con: “Con phải thiền như Đất vậy: Đất không cảm thấy phiền vì bất cứ một thứ gì đó lên đó. Vì vậy, nếu con tập thiền giống như Đất, con sẽ không có cảm giác vui thích hay không vui thích về bất cứ một điều gì. Hãy tập thiền như nước, như lửa, như gió, và như không gian.”
Phương pháp này không phải dạy trẻ em “không được có cảm xúc” mà là giúp các em phát triển khả năng không bị cảm xúc làm chi phối. Tôi nhận thấy khi dạy thiền cho thiếu niên, khả năng thiền của các em nhảy bậc vào khoảng 13-14 tuổi. Có nhiều em có thể nhập thiền rất sâu, tuy rằng các em không duy trì được trạng thái này lâu lắm. Trong thế giới ngày nay với nhiều áp lực tâm lý, thiền định chính là công cụ mạnh mẽ giúp thanh niên tìm được sự an yên bên trong.
Tuệ Giác: Giải Thoát Từ Chấp Nhận Sai Lầm
Trong bài pháp thứ ba và cuối cùng, Đức Phật hướng dẫn La Hậu La trả lời một loạt những câu hỏi về tuệ giác giải thoát (Trung Bộ Kinh, 147). La Hậu La đã dành trọn thời niên thiếu của mình cho con đường đạt đến giác ngộ; trong một đoạn kinh, Ngài được xem là một nhà tu gương mẫu và tinh chuyên. Khi La Hậu La trên 20 tuổi, Đức Phật nhận thấy con trai của mình đã gần đến bờ giải thoát.
Ngài đã làm một việc hết sức cảm động: Ngài đi bộ cùng với con vào sâu trong rừng. Ngồi dưới gốc một cây đại thụ giả cổi, Ngài hướng dẫn La Hậu La một cuộc pháp đàm rất kỹ về thuyết vô ngã. Đối với một người đã đạt đến trình độ tu tập cao như La Hậu La, thì những tư tưởng nằm sâu trong tiềm thức về “cái ngã” là chướng ngại cuối cùng của sự giải thoát. Nghe Đức Phật giảng, La Hậu La đã chứng đắc được tính vô ngã của vạn pháp, và đó chính là nấc thang cuối cùng giúp La Hậu La đạt đến sự giải thoát trọn vẹn.
Thuyết vô ngã của Đức Phật có thể khó hiểu. Người ta rất dễ ngộ nhận nó là một triết thuyết trừu tượng, mà không thấy được thực ra đó chính là những lời dạy rất thực tế về việc làm thế nào để tìm thấy hạnh phúc bằng cách buông bỏ hết tất cả.
Bài Học Cho Cha Mẹ Đương Đại
Từ cách Đức Phật dạy con, chúng ta học được rằng giáo dục không phải là áp đặt các quy tắc tuyệt đối, mà là giúp trẻ em phát triển những kỹ năng tự tri, tự giác và lòng từ bi. Đức Phật không dạy con bằng cách quở trách hay trừng phạt, mà bằng cách tìm thời điểm đúng lúc để dạy con một bài học dễ hiểu thông qua hình ảnh cụ thể.
Cha mẹ đương đại có thể học hỏi từ cách tiếp cận này: thay vì nói cho con biết “đúng” hoặc “sai”, hãy hướng dẫn con suy xét về lợi ích và hại ích của hành động của mình. Hãy giúp con phát triển định lực qua thiền định để con có thể đối mặt với những thử thách của cuộc sống một cách bình tĩnh. Và quan trọng nhất, hãy tạo môi trường nơi con cảm thấy an toàn, được yêu thương và tôn trọng—những điều kiện cần thiết để con có thể phát triển trở thành một người có đạo đức, định lực và tuệ giác.
Câu chuyện về La Hậu La và Đức Phật là minh chứng sống động rằng phương pháp giáo dục tốt nhất không phải dựa trên sợ hãi hay tuân phục mù quáng, mà dựa trên sự hiểu biết, từ bi và tu dưỡng nội tâm. Đó chính là những bài học vô giá mà Đức Phật để lại cho tất cả những người cha mẹ muốn nuôi dạy con bằng tâm yêu thương.
