Một thời, Thế Tôn trú tại Savatthi, dạy các Tỷ kheo: “Này các Tỷ kheo, có ba hạng người này xuất hiện ở đời. Thế nào là ba?”
Câu hỏi này của Đức Phật mở ra một bài học sâu sắc về thái độ học Phật, về cách thức mà chúng ta tiếp nhận và ứng dụng giáo pháp vào cuộc sống. Qua sự so sánh thông minh, Phật đã giúp chúng ta nhận thức rõ ràng: chỉ riêng việc đi nghe pháp là chưa đủ, mà còn cần phải có tâm lực thích hợp để những lời dạy có thể thực sự thấm sâu và mang lại tác dụng giải thoát.
Ba Hạng Người Nghe Pháp Có Tâm Thức Khác Nhau
Hạng Người Thứ Nhất: Tâm Trí Bị Ngược
Hạng người đầu tiên là những ai thường xuyên đi nghe pháp, nhưng khi nghe bài thuyết giảng, họ không có tác ý đến đoạn đầu, đoạn giữa và đoạn cuối của giáo pháp. Khi đứng dạy xong, họ cũng không chú tâm nhận thức được ý nghĩa đầu, giữa hay cuối của bài pháp.
Đức Phật dùng một ví dụ rất sinh động: “Như một cái ghế bị úp ngược, nước chứa trong ghế sẽ chảy ra, không dùng lại được gì.” Hình ảnh này phản ánh tình trạng của những người có “tâm trí ngược”: dù có cơ hội tiếp nhận giáo pháp, nhưng vì thái độ không chính tâm, chủ định không lắng nghe, họ không thể giữ được chút gì từ những lời Phật dạy. Pháp đến, rồi từ từ tiêu tan trong tâm thức, không để lại dấu vết gì cả.
Hạng ngÆ°á»i nghe pháp nhÆ° nÆ°á»›c Ä'ổ lá môn
Hạng Người Thứ Hai: Tâm Trí Hẹp Hòi
Hạng người thứ hai có lập trường khác. Họ có tác ý đến bài thuyết giảng: nghe được đoạn đầu, đoạn giữa, đoạn cuối. Tuy nhiên, khi đứng dạy xong, họ lại không có tác ý ghi nhớ và suy tư thêm về giáo pháp vừa nghe.
Đức Phật so sánh: “Như trên bàn đất mưa một người đặt những hạt đậu, hạt gạo. Khi người đó đứng dạy lên, khiến tất cả những thứ đó rơi vãi xuống.” Mặc dù nhân tố giáo pháp đã được tiếp nhận ban đầu, nhưng vì không được gìn giữ, không được suy tư chiêm nghiệm, nên chúng tan biến như những hạt gạo rơi đất. Đây là hạng người hiểu biết giáo pháp còn rất khiêm nhượng.
Hạng Người Thứ Ba: Tâm Trí Rộng Lớn
Hạng người thứ ba là những ai nghe pháp và có tác ý đến đoạn đầu, đoạn giữa, đoạn cuối của bài thuyết giảng. Khi đứng dạy xong, họ vẫn tiếp tục ghi nhớ, suy tư, chiêm nghiệm về giáo pháp vừa nghe.
Đức Phật dùng ví dụ tương phản: “Như một cái ghế dựng đúng, nước chứa trong ghế được giữ lại, không có chảy đi.” Nước – tức giáo pháp – được lưu giữ trong tâm thức, thấm sâu từng ngày. Đây là hạng người được Phật khen ngợi, vì họ có khả năng tiếp nhận, ghi nhớ và vận dụng giáo pháp vào cuộc sống thường nhật.
Ý Nghĩa Sâu Sắc Của Việc Nghe Pháp Đúng Cách
Trong Phật giáo, nghe pháp được xem là một trong những phương thức tu tập trí tuệ (văn tuệ). Nhờ nghe pháp mà chúng ta có cơ hội am hiểu giáo lý, trực nhận ra nhiều vấn đề, rồi từ đó có thể chuyển hóa được các tật xấu, những khổ đau. Tuy nhiên, trong số khá nhiều người tham dự nghe pháp tại các đạo tràng, giảng đường, không phải ai cũng hội đủ căn lực để nhận thức trọn vẹn về nội dung giáo pháp.
Hạng người thứ nhất nghe pháp chỉ để “gieo duyên”, không tập trung, không nắm bắt được giáo nghĩa, và tất nhiên là họ không thể suy tư, chiêm nghiệm về lời Phật dạy để áp dụng trong cuộc sống thường ngày. Phật dạy về hạng người này như cái ghế úp ngược – nước (pháp) không thể lưu giữ được.
Hạng người thứ hai mau quên. Khi nghe pháp có tập trung, họ hiểu được giáo pháp, nhưng nghe xong là thôi, chẳng lưu tâm nghiên ngẫm tiếp. Dù nghe pháp nhiều lần, sự hiểu biết về giáo pháp vẫn rất khiêm nhượng. Giáo pháp được tiếp nhận nhưng không được lưu giữ lâu dài, như những hạt gạo rơi rơi vãi.
Hạng người thứ ba nghe pháp được khen ngợi của Phật, vì sau khi nghe, hiểu được rồi, họ thường xuyên nhớ nghĩ, tư duy, chiêm nghiệm về những gì đã được nghe. Nhờ vậy, giáo pháp luôn thấm nhuận trong cuộc sống, ứng xử của họ. Và hẳn nhiên hạng người này tu tập có chuyển hóa, đạt được an vui, giải thoát.
Hướng Dẫn Tu Tập Thực Hành
Vì thế, những người con Phật luôn tự rèn nhắc mình để hướng đến là hạng người nghe pháp với trí tuệ rộng lớn: nghe, hiểu, ghi nhớ, chiêm nghiệm và thực hành. Đây là con đường học Phật thực sự mang lại kết quả.
Khi tham dự nghe pháp, chúng ta nên có tâm lực tiếp nhận toàn bộ giáo pháp từ đầu đến cuối, không được bồn chồn, tách rời. Sau khi nghe xong, nên dành thời gian suy tư, ghi nhớ những bài học chính, rồi tìm cách ứng dụng vào từng hoàn cảnh cụ thể của cuộc sống. Nhờ cách tu tập như thế, giáo pháp sẽ thực sự trở thành ánh sáng dẫn đường, giúp chúng ta vượt qua những khó khăn, bệnh khổ, tiến tới sự giác ngộ.
Kinh này nhắc nhở chúng ta rằng, để học Phật có hiệu quả, không chỉ đủ việc nghe pháp một lần, mà còn phải có thái độ lắng nghe đúng cách, ghi nhớ những điều vừa tiếp nhận, và coi trọng việc thực hành áp dụng. Chỉ có như thế, từng người mới có thể biến pháp thành tuệ, tuệ thành hành động, hành động thành giải thoát.
Tài liệu tham khảo:
(Đại Tạng Kinh Việt Nam, Tăng Chi Bộ I, chương 3, phẩm Người, phần Lớn ngược [lược], VNCPHVN ấn hành, 1996, tr.231)
