Tất cả chúng ta đều sống trên thế giới này với một thực tế không thể chối cãi: đã sinh ra thì phải chết. Đây không phải là lời nói bi quan hay khuyên nhủ buồn bã, mà là sự thật mà bất cứ người Phật tử nào cũng cần phải hiểu rõ. Theo giáo lý Phật giáo, việc nhớ về cái chết – hay “maranasati” trong Pali – không phải để con người sống trong nỗi sợ hãi, mà để chúng ta có thể sống có ý nghĩa hơn, tu tập bền bỉ hơn, và tích tụ công đức để chuẩn bị cho quá trình luân hồi tiếp theo. Mỗi ngày, mỗi giờ, mỗi phút chúng ta sống trên đây đều là cơ hội để rút gần lại với cái chết, để nhận lấy sự thật vô thường của cuộc sống.
Sự Thật Vô Thường Trong Từng Khoảnh Khắc
Nghe nói về cái chết có vẻ như gây nên những cảm xúc buồn bã, nhưng nếu chúng ta là những người hiểu rõ Phật pháp, chúng ta sẽ không rơi vào vực thẳm của buồn bã. Phật giáo dạy rằng “thân này chết nhưng tâm không chết”, điều này mang lại ý nghĩa sâu sắc. Thân thể là một kỳ hạn tạm thời, những thứ mà chúng ta sử dụng để tu tập và tích tụ nghiệp. Hiện tại, chúng ta đâu có thời gian để lãng phí trong những cảm xúc hơn thua, giận dữ hay ganh ghét với nhau?
Khi chúng ta bận tâm với những xích mích nhỏ nhặt, chúng ta quên mất rằng cuộc sống của mỗi người sẽ kết thúc. Và khi nó kết thúc, tất cả những gì chúng ta đã giành giật, những gì chúng ta đã sợ mất đi, sẽ trở thành vô nghĩa. Giống như những bong bóng nước tạm thời trên không trung, chúng ta không thể nắm giữ được bất cứ điều gì. Khi bong bóng vỡ, mọi thứ đều tan biến.
Những bong bóng nước tạm thời giống như các hiện tượng vô thường trong cuộc sống
Chúng ta cũng vậy. Khi còn mê muộn, chúng ta cũng hơn thua giành giật, tưởng rằng mình có thể nắm giữ được điều gì đó, nhưng thực tế thì mọi thứ đều vỡ vụn. Nhiều khi chúng ta chịu khổ nhọc để kiếm được danh vọng, để giữ vị thế trong xã hội, nhưng những thứ đó nắm trong tay rồi cũng tan biến, có khi còn chưa nắm được đã mất rồi.
Sinh Tử Luân Hồi Và Bài Học Tu Tập
Nếu chúng ta không tìm cách tranh đua tạo nên đau khổ cho nhau, thì ít nhất chúng ta không gây thêm nghiệp ác. Thay vào đó, tại sao chúng ta không sống tốt với nhau, chia sẻ với nhau, nhắc nhở lẫn nhau? Chúng ta có thể cùng nhau rời khỏi cõi đau khổ này một cách nhẹ nhàng, không phải bằng cách tạo thêm khổ đau cho nhau. Làm khổ thêm cho nhau thì đâu có ý nghĩa gì?
Con người sống mà không thấy được chân lý vô thường cho nên mới đối xử với nhau như vậy. Họ cứ xung đột, ganh ghét, nhân danh những thứ mà sẽ biến mất rồi. Nhưng khi chúng ta đã ở trong cộng đồng Phật tử, khi chúng ta tìm hiểu được những chân lý của Phật giáo, chúng ta nên hành động khác đi ngay từ bây giờ. Chúng ta nên tu tập sống tốt với nhau, bởi vì mỗi một lần chúng ta sống tốt, mỗi lần chúng ta nói những lời tốt, mỗi lần chúng ta giúp đỡ nhau, đó là những bước đi không thoát được khỏi vòng sinh tử mà ít nhất cũng góp phần tu tập cho một cuộc sống tốt hơn trong tương lai.
Kẻ nửa là cũng đâu có thời gian nhiều để phung phí vào những trò giải trí, vào những cái vui giả tạo không có ý nghĩa. Đâu có thời gian để tìm kiếm những khoái lạc tạm bợ, chỉ để sau đó mang lấy nỗi khổ lâu dài vô tận. Nếu bạn là người trí tuệ, là người biết tự thương mình, thì bạn không nên hành động như vậy, mà phải dừng lại suy nghĩ.
Cái Chết Trong Cuộc Sống Hiện Tại
Có lẽ nói rằng chúng ta sống để đón nhận cái chết còn hơi xa, nhưng nếu nói kỹ hơn thì phải nói rằng cái chết nó ở ngay trong cái sống của chúng ta, không phải ở đâu mà phải đón nhận nó. Sinh và tử không phải là hai biến cố tách rời nhau. Một Thiền sư Thái Lan đã nhắc nhở tất cả người học Phật:
“Người hiểu biết phải ý thức rõ ràng rằng mặc dù các pháp trên thế gian không có bản thể trường cửu. Bởi vậy, người hiểu biết thì không vui hay buồn, vì họ không bị cuốn trôi theo các pháp thế gian luôn luôn biến đổi này. Trở nên vui là sinh, trở nên buồn là tử. Chết rồi lại sinh ra, và sinh ra rồi lại chết nữa. Sống và chết trong từng phút giây là sự luân hồi luôn luôn bất tận của vòng sinh tử.”
Người hiểu biết là người theo dõi Phật pháp, người thấy rõ mỗi một pháp trên thế gian không có bản chất lâu dài của nó. Bởi vì điều đó, người trí không theo các pháp thế gian biến đổi mà vui buồn theo nó, mà thay đổi theo nó. Bạn không cần phải tìm sinh tử ở đâu xa, sinh tử ngay trong mỗi khoảnh khắc. Bạn không phải đợi đón nhận, mà cần nhận biết nó ngay bây giờ.
Sống Có Ý Thức Về Vô Thường
Người hiểu kỹ là thấy rõ như vậy, mà thấy vậy tức là thấy pháp, và sống được với pháp thì đúng là có chỗ sống sáng suốt và an lạc, để lúc ra đi bảo đảm có sức tự chủ, tuy chưa hoàn toàn nhưng cũng tương đối. Điều này cho thấy: đừng sợ sinh tử mà đáng sợ mà tất cả chúng ta đang vướng phải. Nhưng cũng đừng lo lắng những chuyện đâu đấy mà tái tạo ra khổ đau.
Là người học Phật, là người hiểu đạo, chúng ta đâu nên sống trôi theo dòng mê lầm của những kẻ chưa hiểu rõ, mà ít nhất cũng phải có chút tính tách quay trở lại. Nếu mỗi ngày chúng ta sinh tâm vui buồn, hay sinh tâm buông lung, hãy luôn nhắc nhở bản thân rằng “Cái Chết Đang Chờ Chúng Ta”, thì những tâm niệm đó sẽ bị dừng lại.
Cuộc sống của một Phật tử không phải là để chạy theo những hiềm hực hay những niềm vui tạm bợ. Đó là cuộc sống của sự tỉnh thức, của sự nhận biết rõ ràng về vô thường, về luân hồi, về nhân quả. Khi chúng ta có được sự tỉnh thức này, mỗi hành động, mỗi lời nói, mỗi suy nghĩ của chúng ta sẽ trở nên có ý nghĩa hơn. Chúng ta sẽ bỏ đi những điều vô ích, tập trung vào tu tập, tích tụ công đức, để khi cái chết thực sự đến, chúng ta đã sẵn sàng.
Thực Hành Nhớ Về Cái Chết Hằng Ngày
Maranasati, hay việc nhớ về cái chết, là một thực hành tu tập quan trọng trong Phật giáo. Không phải để tạo nỗi sợ hãi, mà để giúp chúng ta sống với mục đích. Hằng ngày, hãy dành thời gian để suy tư về cái chết – không phải một cách tiêu cực, mà là một cách tỉnh thức. Cái chết là sự thật, và nó có thể đến bất cứ lúc nào. Chúng ta không biết ngày hôm nay có phải lần cuối cùng chúng ta thấy mặt trời hay không.
Khi có ý thức này, chúng ta sẽ tự động từ bỏ những mục tiêu nhỏ nhặt, những xích mích vô ích. Chúng ta sẽ ưu tiên những gì thực sự quan trọng: tình cảm gia đình, đạo nghĩa, tu tập và giáo dục tâm hồn. Chúng ta sẽ nói những lời tốt, làm những việc tốt, và tu tập để chuẩn bị cho cuộc sống tiếp theo.
Kết Luận: Sẵn Sàng Cho Hành Trình Tiếp Theo
Không cần phải chờ đợi cái chết ở một nơi xa xôi nào đó. Cái chết đã ở ngay đây, trong mỗi khoảnh khắc của cuộc sống này. Sự thật vô thường này không phải là nỗi thất vọng, mà là một lời mời gọi để chúng ta sống một cách có ý thức, có trách nhiệm với chính mình và với những người xung quanh.
Là người Phật tử Việt Nam, chúng ta được hưởng lợi từ sự khôn ngoan của những đức Phật, những vị Thiền sư đã chỉ dạy cho chúng ta cách sống đúng đắn. Hãy chuẩn bị cho cái chết không phải bằng cách sợ hãi, mà bằng cách tu tập mỗi ngày. Hãy tích tụ công đức, làm việc tốt, nói lời tốt, suy nghĩ tốt. Khi cái chết thực sự đến, chúng ta sẽ ra đi với tâm an lạc, biết rằng chúng ta đã sống một cuộc đời có ý nghĩa. Đó chính là sự chuẩn bị tốt nhất mà chúng ta có thể làm cho bản thân – không phải cho cái chết đó, mà cho các cuộc sống tiếp theo sẽ tốt đẹp hơn.
