Trong cuộc sống của một Phật tử, những lúc khó khăn nhất thường là khi tử thần đến gõ cửa. Lúc lâm chung – giai đoạn cuối cùng của đời người – là thời điểm vô cùng quan trọng để tiếp cận chánh pháp. Đó là lý do vì sao trong các gia đình Phật tử, khi có thành viên bị bệnh nặng cần được hộ niệm lúc lâm chung, gia đình sẽ liên hệ với ban Hộ Niệm tại chùa để cầu xin sự hỗ trợ. Một vị tỳ kheo trong ban Hộ Niệm sẽ đến thăm bệnh nhân để xác định tình trạng sức khỏe và quyết định thời điểm cần thiết phải có sự hộ niệm, nhằm giúp người sắp lìa đời giữ vững tâm niệm, nhất tâm tưởng niệm Phật A-Di-Đà.
Vai Trò Sâu Sắc của Ban Hộ Niệm
Trong Phật học, ban hộ niệm còn được gọi là đoàn niệm Phật sức chung hay đoàn liên hữu trợ niệm. Chữ Hán “Sức” có nghĩa là làm cho nghiêm chỉnh, đẹp đẽ hơn; chữ “Chung” có nghĩa là chót hết, cuối cùng, diễn tả sự chấm dứt đời sống. Từ “Trợ” nghĩa là giúp đỡ như cứu trợ, viện trợ. Sức chung hay trợ niệm đều mang nội dung tương tự như hộ niệm – là sự giúp đỡ tâm linh lúc sinh mạng diễn ra giai đoạn quan trọng này.
Tầm quan trọng của việc cần thiết có sự hộ niệm được hiểu rõ qua những khía cạnh sau: Vào lúc lâm chung, tâm thức bệnh nhân rơi vào tình trạng thấp tối nhất. Hình giáp ráo khó giữ được chính niệm như lúc khỏe mạnh bình thường. Tâm thức thường bị những vọng niệm làm chao đảo – có niệm tham thì chìm vào ngạ quỷ, có niệm sân thì đưa xuống địa ngục, có niệm si thì trở thành súc sanh cảm ứng những rằng buộc thế tục như ấu độc, thương nhớ thì trở lại cõi trần ai uế trước. Chỉ có giữ được chính niệm vững chắc, rõ ràng mới có đủ điều kiện được vãng sanh về cõi Tây Phương Tịnh Độ.
Ngưới thanh học quan tâm đến căn tứ nghiệp được tạo tác trong thời gian lâm chung của bệnh nhân rất ngắn ngủi so với toàn thể đời sống con người ở thế gian. Tuy thế, những tác tình sinh ra lúc này lại có tầm quan trọng sâu sắc, bởi vì đây là lúc tâm thức của con người sắp chuyển tiếp rất tinh thần, rất ngoại thoại. Tất cả những gì được tiếp nhận lúc này đều ăn sâu vào tâm thức như dấu ấn không thể phai mờ.
Hai Nguồn Sức Mạnh Trong Quá Trình Chuyển Thế
Đường nằng chuyển nghiệp, hay còn gọi là tiến trình chuyển thế, gồm có hai nguồn lực dung thông nhau:
Tha lực từ bên ngoài: Đây là sức mạnh từ bên ngoài hình giáp gia hộ cho người tu đạo. Nguồn trợ lực này xuất phát từ chỉ dẫn của Phật A-Di-Đà, Quan Thế Âm Bồ-tát, Đại Thế Chí Bồ-tát ban ân cứu độ chúng sanh trong cõi Ta-bà Uế độ. Khi người sắp chuyển thế tiếp nhận sự hộ niệm từ ban hộ niệm liên tục niệm Phật, chính niệm Phật ấy như một sợi dây vàng nối liền tâm người bệnh với tâm từ bi của Phật A-Di-Đà, giúp người bệnh không bị lạc lối trong bóng tối của vô minh.
Tự lực hay Nội lực: Còn gọi là nội lực ở chính ngay từ thân của hình giáp đã công phu tinh tấn hành trì đạo pháp trong cuộc sống hàng ngày. Đây là những công德tích được tích lũy từ những lần niệm Phật, những lần nghe Phật pháp, những lần tu tập giới luật mà người tu đã thực hành suốt cuộc đời.
Tuy nhiên, ngay lúc hình giáp bị bệnh ở thời điểm lâm chung, tự lực này đã suy giảm vì tâm thức vô động chao đảo, hoang mang lo sợ, không còn giữ vững được chính niệm. Chính vì vậy, sự hộ niệm lúc lâm chung từ ban hộ niệm trở thành một dạng tha lực quý giá, giúp hình giáp vượt qua khó khăn, không xa rời chính niệm, nhất tâm niệm Phật để có thể hoàn thành được sứ mệnh chuẩn bị cho cuộc hành trình chuyển tiếp thiêng liêng.
Ban hộ niệm niệm Phật giúp đỡ bệnh nhân lúc lâm chung tại bệnh viện
Những Việc Cần Thực Hiện Lúc Lâm Chung
Trong gia đình Phật tử khi có thành viên lâm chung, quá trình này cần được thực hiện một cách chuẩn mực. Sau khi xác định tình trạng bệnh nhân đã đến giai đoạn lâm chung, ban hộ niệm lần lượt niệm Phật một cách liên tục cho đến khi bệnh nhân tắt thở, toàn thân đã lạnh. Đây là giai đoạn đầu trong ba giai đoạn quan trọng (sẽ nói đầy đủ ở sau). Bệnh nhân nên nhớ thế mà trừ bỏ vọng tâm, nhất tâm tưởng niệm chính pháp trong lúc vãng sanh về cõi Phật.
Chuẩn bị Trần Thiêng Liêng
Trong phòng kế bệnh nhân, cần chuẩn bị một cái bàn có đặt hình tượng Tây Phương Tam Thánh gồm Phật A-Di-Đà ở giữa, bên trái Phật là Quan Thế Âm Bồ-tát, bên phải Phật là Đại Thế Chí Bồ-tát. Hình vẽ trên giấy hay tượng bằng gỗ, kim loại hay đất đều được. Trường hợp không có đủ Tam Thánh, chỉ một hình tượng Phật A-Di-Đà cũng được.
Trên mặt bàn đặt một lư hương hay bát hương, một đôi chân đèn cây (chân nến), một bình hoa, một đĩa trái cây, một cái chuông nhỏ và một cái khánh. Những thứ này tượng trưng cho sự tôn kính và đón tiếp sự xuất hiện của Tam Bảo, tạo ra không gian thiêng liêng phù hợp để giúp tâm thức người sắp chuyển thế được khai mở.
Dặn Dò Gia Quyến
Khoá thời điểm này, gia quyến cần được giáo dục về cách cư xử đúng đắn. Khuyên gia quyến giữ không khí trang nghiêm, yên tĩnh, không cười nói lớn tiếng, đi đứng với vẫng. Mỗi động tác nên nhẹ nhàng, chấm rải. Không nên nói chuyện thế sự có thể là làm cho người bệnh quan tâm đến. Không nên nói những chuyện buồn phiền về gia cảnh, không hỏi về hậu sự của gia đình hay bất cứ điều gì có thể khơi dậy tình cảm thế tục trong tâm người bệnh.
Dù người bệnh vừa chết, gia quyến không nên khóc than vì người bệnh chỉ mới chấm dứt hơi thở nhưng thức thứ tâm tức A-lại-da thức chưa lìa thân xác. Thân nhân vẫn tiếp tục niệm Phật cho đến khi toàn thân người quá vãng đều lạnh toát, sau đó mới thực hiện những việc cần thiết như lau xác, thay áo, tấm liệm, nhập quan, khóc lóc v.v… Thời gian vẫn tiếp tục niệm Phật này thường kéo dài từ ba giờ đến tám giờ rất cần thiết nhằm mục đích giúp cho người vừa tắt hơi thở được an thuận vãng sanh về cõi Tây Phương Tịnh Độ.
Chỉ sau thời gian này A-lại-da-thức mới lìa thân xác, người đã tắt hơi thở mới không còn cảm thụ gì nữa, nghĩa là mới thực sự chết hẳn. Nếu trong khoảng thời gian ngắn ngủi này tâm thức người đã tắt hơi thở bị vọng động do phiền não nào, tình cảm thế tục thì đương sự sẽ bị đưa vào ba ác đạo – súc sanh, ngạ quỷ hay địa ngục. Sau khi toàn thân người quá vãng lạnh toát, nếu tay chân có lạnh cứng, gây khó khăn cho việc tấm liệm, nên đắp nước nóng quanh các khớp xương thì có thể chỉnh lại để dễ dàng cho ngay.
Giải thích sự kiện vừa trình bày một cách dễ hiểu hơn: Khi tắt hơi thở, tim không đập nữa, con người mới chỉ mới chết có phần thân xác nhưng cảm thụ tâm linh vẫn còn tiếp tục hoạt động vẫn hành chuyển nghiệp đương sự; chỉ khi A-lại-da-thức lìa khỏi thân xác, con người mới chết nốt phần tâm linh, linh khí vẫn hành chuyển nghiệp mới không còn hoạt động nữa.
Kết Thúc Giai Đoạn Lâm Chung
Lúc lâm chung là giai đoạn liên kết giữa thế này và thế kia, là thời khắc được coi là vàng son trong tu tập Phật pháp. Sự hộ niệm từ ban hộ niệm chính là một dạng lực tha quý báu, giúp người sắp chuyển thế trong lúc tâm thức mờ ám, vật lộn với bệnh tật và sợ hãi, có thể giữ vững được chính niệm đặc biệt là niệm Phật A-Di-Đà.
Gia đình và cộng đồng Phật tử đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho người lâm chung có cơ hội tiếp cận chánh pháp lúc cuối cùng. Đây không phải là lòng trắc ẩn thông thường mà là một hành động vô cùng cao cả – giúp người khác hoàn thành sứ mệnh linh thiêng nhất của đời người, chuẩn bị tốt nhất cho cuộc hành trình sang kiếp sau.
Qua sự thực hiện trang nghiêm các việc cần thiết lúc lâm chung, mỗi Phật tử không những giúp người sắp lìa đời mà còn nâng cao tâm linh của chính mình, tích tụ công đức vô lượng và tạo điều kiện để cả gia đình cùng tiến bộ trên con đường tu hành nhân Phật Bồ-tát.
