Tinh tế và sâu sắc hơn bất kỳ bằng cấp hay thành tựu nào trên đời, học làm người là bài học suốt đời mà mỗi người Phật tử cần phải tu tập không ngừng. Lời dạy này đến từ Đại Sư Tinh Vân, một vị cao tăng thượng trí, sau nhiều năm nghiên cứu và thực hành Phật pháp, đã đúc kết lại những bài học quý báu giúp mỗi chúng ta xây dựng nhân cách vững chắc, từ đó tu tập Phật đà một cách toàn diện.
Khi một vị đệ tử, sau khi hoàn thành học vấn từ cấp đại học đến tiến sĩ, hỏi Đại Sư rằng: “Thưa thầy, con đã có học vị tiến sĩ rồi, sau này con phải học những gì nữa?”, Đại Sư Tinh Vân khéo léo trả lời: “Học làm người, học làm người là việc học suốt đời chứ chẳng thể nào tốt nghiệp được.” Những lời nói này như một tâm đắc của Đại Sư sau nhiều năm tu học và giáo hóa, cho thấy rằng bất kể thành tựu nào trong đời, con đường tu tập nhân cách vẫn là vô tận.
Nhân Cách Phật Tử: Nền Tảng Tu Tập
Trong Phật giáo, nhân cách toàn hảo không chỉ là sự tu dưỡng cá nhân mà còn là việc hoàn thiện Năm Giới (Pañcasīla), Tám Giới Trang Nghiêm và các hạnh Bồ Tát. Học làm người chính là quá trình từng bước xây dựng lên những phẩm chất đạo đức, giúp chúng ta sống có ý nghĩa và góp phần mang lại bình yên cho xã hội.
Đại Sư Tinh Vân đã truyền dạy bảy điều cơ bản mà mỗi người cần phải học tập, những giáo lý này không chỉ phù hợp với Phật giáo mà còn là những nguyên tắc sống bất biến, giúp chúng ta trở thành người tốt trong mắt gia đình, xã hội và Tam Bảo.
Học Nhận Lỗi: Bước Đầu Tiên Của Sự Tu Tập
Nhận lỗi là điều đầu tiên mà chúng ta phải học, nhưng cũng là điều khó nhất đối với hầu hết mọi người. Trong cuộc sống hàng ngày, con người thường có xu hướng đổ lỗi cho người khác, cho hoàn cảnh, cho số phận – chỉ là không chịu nhận lỗi của chính mình. Tâm lý này gốc rễ từ chính tâm kiêu mạn, tâm vị kỷ của chúng ta.
Theo giáo pháp Phật đà, tự nhận lỗi là một hành động vô cùng cao quý. Khi chúng ta có khả năng nhìn lại bản thân, thừa nhận sai lầm của mình, chúng ta đang thực hành Chánh Tư Duy (Sammā-saṅkappa) – một phần quan trọng của Con Đường Tám Lối Chính (Noble Eightfold Path). Những vị Bồ Tát xưa cũng đã học được bài học này qua nhiều đời, từ từ dưỡng lớn tâm Từ (Mettā) và tâm Bi (Karuṇā) bằng cách luôn luôn tự soi sáng bản thân.
Vị sư cô đang hướng dẫn Phật tử nhận thức về bản thân qua tĩnh tâm tu tập
Học Nhu Hoà: Nước Có Tính Khiêm Tốn
Nhu hoà có nghĩa là mềm mại, nhu nhuyễn, nhưng không phải là yếu đuối hay dễ coi. Trong kinh Pháp Cú (Dhammapada), Đức Phật dạy: “Người khôn ngoan được gọi là ‘nhu’, người ngu xuẩn được gọi là ‘cứng cỏi'”. Cuộc đời này, con người ta lại rất cứng, phần lớn những sai lầm gốc rễ từ tâm cứng này.
Tâm rằng “tôi đúng, người khác sai”, tâm rằng “tôi cao, người khác thấp” – những quan niệm này làm con người trở nên khó bảo, khó tiếp nhận sự hướng dẫn và con đường du nhân sinh này vẫn mãi là những tranh chấp, ganh tị. Nhưng nếu chúng ta học được tâm nhu hoà, mềm mại trong lời nói, thái độ lần nhau, thì cuộc sống sẽ trở nên bình yên hơn. Nhu hoà chính là Vô Úy (Avihiṃsā) – không gây hại, là nền tảng của Năm Giới Phật dạy.
Học Nhân Nhục: Khả Năng Chịu Đựng Và Khoan Dung
Nhân nhục (Khanti pāramī – Bố施 Độ Ba La Mật) là một trong những Ba La Mật cơ bản trong tu tập Bồ Tát. Thế gian này, nếu chúng ta biết nhân, biết nhượng bộ, biết hòa giải, dùng trí tuệ và năng lực để làm cho chuyện lớn hóa thành nhỏ, chuyện nhỏ hóa thành không, thì vô số phiền não sẽ tan biến.
Nhân chính là nghệ thuật xử sự, biết xử sự, biết hóa giải, là những bài học mà Đức Phật đã dạy qua hàng ngàn câu chuyện Jataka. Khi chúng ta nhân nhục, chúng ta đang bảo vệ tâm an vui của mình, tránh được vô vàn tranh chấp và thù hận. Đây là giáo lý về Chánh Diệp (Sammā-vāyāma) – nỗ lực chính, là phần thiết yếu trong tu tập.
Học Thấu Hiểu: Cầu Nối Của Tình Người
Thấu hiểu là gốc rễ của tất cả hòa bình. Thiếu thấu hiểu lẫn nhau, sẽ sinh ra những thị phi, tranh chấp, hiểu lầm. Trong Phật giáo, có một giáo pháp gọi là Từ Tâm Và Bi Tâm (Mettā-Karuṇā) – tâm yêu thương vô điều kiện và tâm thương xót đồng loại. Những phẩm chất này chỉ có thể phát triển khi chúng ta thực sự thấu hiểu được những khó khăn, nỗi đau của người khác.
Mỗi người chúng ta phải tháu hiểu thông cảm lẫn nhau, để giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống. Làm sao mà không thông cảm lẫn nhau mà có thể xây dựng được cộng đồng hòa bình? Đây chính là lý do vì sao Đức Phật luôn nhấn mạnh Chánh Tưởng (Sammā-saṅkappa) – tưởng chánh, tức là suy nghĩ có từ tâm Từ và tâm Bi.
Nhóm Phật tử trong một buổi học tập Phật pháp, thể hiện tính cộng đồng và sự thấu hiểu lẫn nhau
Học Buông Bỏ: Yếu Tố Giải Phóng
Buông bỏ (Vossagga) là một khái niệm trung tâm trong Phật giáo, đặc biệt trong Trường Bộ Kinh (Dīgha Nikāya). Cuộc đời này nhưng một chiếc vali – lúc cần thì xách lên, khôn cần dùng nữa thì đặt nó xuống. Nhưng có bao nhiêu người có thể thực hiện điều này? Lúc cần thì buông bỏ không được, lúc đặt xuống thì lại không thể rời tay, giống như kéo một túi hình lý nặng nề khiến cuộc sống tràn ngập gánh nặng.
Nắm chắc có hạn, cuộc đời cũng có hạn. Chỉ khi biết buông bỏ những điều vô ích, những tham luyến, những giận hờn, mới có thể tự tại được. Đó là bản chất của Vô Tự (Anattā) – học thấy rõ cái “ta” là vô thường, vô ngã, từ đó tâm không còn chấp trước vào các pháp, được an vui thực sự.
Học Cảm Động: Trái Tim Của Người Phật Tử
Cảm động không chỉ đơn thuần là cảm xúc, mà là sự vận động của Từ Tâm và Bi Tâm. Nhìn thấy ưu điểm của người khác, chúng ta nên hoan hỷ (Muditā), nhìn thấy những điều không may của người khác, chúng ta nên cảm động (Karuṇā). Cảm động là tâm thương yêu, tâm Bồ Tát, tâm Bộ đáo.
Khi chúng ta học được cảm động, chúng ta đang tu tập Tứ Vô Lượng Tâm (Brahmaviharas) – Từ, Bi, Hỷ, Xả. Đây là những bài học nền tảng mà Đức Phật dạy trong Dn Apannaka Sutta và được coi là những trạng thái tâm cao nhất dẫn đến giác ngộ.
Học Sinh Tồn: Trách Nhiệm Với Cuộc Sống
Sinh tồn không chỉ là sống để tồn tại, mà là sống một cách có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Để sinh tồn, chúng ta phải duy trì cơ thể khỏe mạnh, tinh thần tỉnh táo. Thân thể khỏe mạnh không chỉ có lợi cho bản thân, mà còn mang lại yên tâm cho gia đình, bạn bè và xã hội.
Trong Phật giáo, việc chăm sóc sức khỏe được coi là một phần của tu tập. Đức Phật cũng từng dạy các tỳ khưu rằng cơ thể là một công cụ để tu tập Pháp, vì thế cần phải giữ gìn. Đó cũng là hình vi hiếu đạo với người thân – sinh tồn khỏe mạnh để có thể chăm sóc cha mẹ, nuôi con em, góp sức cho cộng đồng.
Một lớp tập thể dục tại chùa, kết hợp tu tập tinh thần và chăm sóc sức khỏe thân thể
Con Đường Tu Tập Toàn Diện
Chỉ khi học được cả bảy điều đó – nhận lỗi, nhu hoà, nhân nhục, thấu hiểu, buông bỏ, cảm động và sinh tồn – chúng ta mới có thể coi là đã thành người trong ngôn ngữ của Phật giáo. Đó không phải là sự hoàn hảo tuyệt đối, mà là một quá trình tu tập liên tục, những bước đi dần dần hướng tới sự giác ngộ.
Những giáo lý này không phụ thuộc vào bằng cấp hay tài sản, mà là những bài học suốt đời mà bất kỳ ai, từ người học vấn cao cho đến những người thường dân, đều phải học tập. Đó là lý do vì sao Đại Sư Tinh Vân nhấn mạnh: “Học làm người là việc học suốt đời chứ chẳng thể nào tốt nghiệp được.”
Khi mỗi một trong chúng ta cố gắng học những bài học này, tu tập những phẩm chất cao quý, chúng ta không chỉ nâng cao bản thân, mà còn góp phần mang lại bình yên cho gia đình, cộng đồng và cả thế giới. Đó chính là tinh thần của Bồ Tát Hạnh – hành động vì sự giác ngộ chung của tất cả chúng sinh.
Lạy Phật, kính Pháp, kính Tăng – hành trình học làm người của chúng ta cứ tiếp tục, mỗi ngày một bước, mỗi bước một giác ngộ.
