Học pháp là công việc quan trọng của người con Phật nếu muốn đạt được mục đích tối hậu của sự giải thoát. Chúng ta có thể chọn lựa việc học pháp thông qua nhiều hình thức khác nhau như: gia giáo – thầy truyền cho trò, tham gia các cơ sở giáo dục đạo tạo, hoặc qua thực tiễn đời sống… Tất cả đều phụ thuộc vào sự cân nhắc, tính toán của mỗi người. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất của việc học pháp là phải có thái độ chân chính, biết ứng dụng pháp học có hiệu quả vào đời sống tu tập để đạt được an lạc, giải thoát ngay trong hiện tại.
Trong Kinh Kim Cang, Đức Phật dạy: “Ngã thuyết pháp như phiệt dụ giả, pháp thường ứng xả hương phi pháp” [1]. Tạm dịch: “Pháp ta nói ra dụ như chiếc bè, pháp còn nên xả hương gì là phi pháp”. Những pháp do Phật nói ra cần được hiểu như một phương tiện, giống như chiếc bè có thể đưa người qua sông. Chúng ta có thể nương vào pháp mà nắm lấy những lợi ích của nó để vượt qua những con sông phiền não, vượt qua khổ đau và đến được bờ giải thoát.
Chức Năng của Pháp
Từ pháp có nhiều nghĩa, nhưng trong lời dạy trên, pháp có thể hiểu là giáo lý – những gì Phật đã dạy. Ngược lại, phi pháp là những gì không phải do Phật nói hay trái với giáo lý Phật đã nói, đưa đến dục vọng, si mê, sân hận, tà kiến. Đối với người học Phật, chúng ta cần phải hiểu rõ ba khía cạnh liên quan đến pháp học mà Đức Phật đã truyền dạy.
Pháp là phương tiện, ta nương vào đó tu tập để đạt đến sự giải thoát. Pháp không phải là cứu cánh; pháp giống như chiếc bè đưa ta qua sông, khi qua được sông ta không nên dính vào đó mà trở thành chấp phát, chấp văn tự. Không nên khổ khổ giữ pháp như đội chiếc bè trên đầu hay vác nó trên vai, mà phải biết đặt nó xuống đất hoặc thả trôi sông, rồi đi đến nơi ta cần đến.
Đức Phật dạy pháp như chiếc bè giúp người qua sông khổ não để đến bờ giải thoát
Vì pháp hay các khái niệm, các suy tưởng thuộc kiến, văn, giác, tri đều là vọng thức, nếu bám chấp vào đó thì ta không thể giải thoát. Đức Phật vị pháp như chiếc bè nhằm nhấn mạnh đến mục đích của sự tu tập là giải thoát, giác tỉnh đi vào trí tuệ chứ không phải là cung cấp kiến thức về con đường giải thoát để luận bàn. Lại nữa, pháp cũng giống như “ngón tay chỉ trăng” – theo hướng ngón tay để thấy ánh trăng, chứ không phải nhìn vào ngón tay mà có được ánh sáng của mặt trăng đó.
Trong quá trình tu tập, tùy theo từng giai đoạn, từng vấn đề đang vương mắc, ta có thể nương vào pháp để vượt qua mà không bám lấy pháp như là một sở đắc. Khi đã vượt qua những vương mắc đó, ta có thể buông bỏ, chuyển sang thực hành pháp khác một cách phù hợp. Cách thức sử dụng pháp này chính là sự khôn ngoan trong tu học.
Cách Thức Sử Dụng Pháp
Trong Kinh Xà Dụ (Trung Bộ Kinh số 22), Đức Phật có nói đến người biết cách sử dụng pháp, giống như người biết cách bắt rắn; phải biết quán sát bằng trí tuệ [2]. Mỗi pháp tu có một tác dụng riêng, cần phải được sử dụng và buông bỏ đúng lúc. Sử dụng pháp không đúng cách, không đúng lúc, giống như cầm đuôi rắn.
Con rắn ấy có thể quay lại cắn người đó nơi tay, nơi cánh tay hay ở một phần nào khác của cơ thể và người đó có thể do nhân việc ấy mà chết hay đau khổ gần như chết. Sử dụng pháp không đúng cách, chấp thủ các pháp cũng là m ta khổ đau; pháp nếu biết sử dụng đúng cách, như bắt rắn mà nắm đầu rắn, ta có thể dùng nó giải quyết những khổ đau của bản thân mà không bị tác dụng phụ.
Sử dụng pháp đúng cách như bắt rắn nắm đầu để tránh bị cắn
Hiểu biết về cách sử dụng pháp còn liên quan đến việc lựa chọn pháp phù hợp với căn cơ của mỗi người. Không phải ai cũng tu tập cùng một pháp mà sẽ có hiệu quả. Có người phù hợp tu tập thiền định, có người phù hợp tu tập niệm Phật, có người phù hợp tu tập giới luật… Người tu pháp cần phải tìm được pháp phù hợp với bản thân, với tính khí, với hoàn cảnh hiện tại của mình. Khi tìm được pháp hợp với mình, việc tu tập sẽ trở nên dễ dàng hơn, hiệu quả hơn.
Mục Đích của Học Pháp
Ta học pháp là để ra khỏi khổ đau, để đoạn trừ tham ái, chấp thủ, vô minh, chứ không phải nắm giữ để tranh luận, chỉ trích, hỉ luận hay để dùng vào các mục tiêu lợi dưỡng, cũng không phải để phô diễn hay là m đẹp tự thân. Những điều này đã được Đức Phật bác bỏ trong Kinh Ba-lê (Kinh Trường Bộ, số 24) khi Sunakkhatta cho rằng Đức Phật nói pháp nhằm chứng được các pháp thường nhân, thần thông, hay giải thích về khởi nguyên của thế giới… Đức Phật kháng định: “Mục đích mà Ta thuyết giảng Chính pháp là đưa người thực hành đến chứ tận diệt khổ đau” [3].
Do vậy, pháp là hướng đến tu tập giải thoát, đạt được tỉnh giác, đi vào trí tuệ, chứ không phải cung cấp kiến thức về con đường giải thoát. Cũng thế, trong Kinh Tiên Dụ (Trung A-Hàm số 221), Đức Phật đã kháng định Ngài không quan tâm và không trả lời các vấn đề thuộc hí luận, không liên hệ đến mục đích của đời sống phạm hạnh [4].
Vì suy cho cùng, dù quan điểm có như thế nào, vấn đề sanh, lão, bệnh, tử vẫn chưa được giải quyết. Do đó, Đức Như Lai xác định: “Chỉ Tỷ-kheo, xưa cũng như nay, Ta chỉ nói lên sự khổ và sự diệt khổ” [5]. Trong Kinh Kim Cang, mục đích học pháp cũng được nhắc đến, chính là buông bỏ chấp thủ, kể cả pháp mà chúng ta từng học.
Cho nên, trong kinh nói rằng: “Tu-bộ-Đề! Ông chớ cho Như Lai có nghĩa rằng: Ta có nói pháp. Ông chớ nghĩ như vậy. Bởi vì sao? Vì nếu người nào nói rằng: Như Lai có nói pháp, tức là chỉ trích ta, không hiểu được lời nói của Ta nói. Tu-bộ-Đề! Nói pháp là không có pháp gì nói được, ấy gọi là nói pháp” [6]. Điều đó, không có nghĩa Đức Phật không nói gì. Qua đây, ta thấy Đức Phật nói pháp nhằm giúp ta tỉnh giác rồi khỏi các ngôn ngữ khái niệm của lời dạy (giáo lý) để đi vào đoạn trừ ái, thủ. Vấn đề chính yếu, do đó là giải thoát, là chứng ngộ thực tại.
Im Lặng Là Pháp Học Cần Thiết
Trong mỗi quan hệ giao tiếp, đôi lúc ta cần im lặng để lắng nghe, để hiểu được người nói, tuỳ cơ ứng đáp cho thích hợp. Hoặc biết rằng, ta có nói ra những điều nhưng không đem lại ích gì cho cả đôi bên thì sự cần im lặng cũng rất có giá trị. Nên tránh việc “thể hiện”, “phô diễn” kiến thức. Đức Phật ngày xưa chỉ nói cái người nghe cần, để giác ngộ, giải thoát, chứ không hí luận. Thế nên, khi có ai hỏi, Ngài đều tuỳ căn cơ mà khai thị.
Đôi lúc có người hỏi nhưng Ngài chỉ giữ im lặng, vì biết rằng nói ra chỉ táo hiểu lầm vô ích. Đó là bài học cho chúng ta noi theo. Người mới học pháp với nhiều sở tri, sở kiến còn nặng sách vở, thiết nghĩ ta nên dành nhiều thời gian dùng công để suy tư, trải nghiệm về những gì đã học. Chúng ta hãy nỗ lực thực hành để có thể mang lại lợi ích cho tự thân hơn là làm vật trang trí, bám chấp vào đó nhằm chứng tỏ rằng ta là người có hiểu biết.
Thực hành pháp đúng cách, đúng lúc, nói nắng đúng thời chính là những gì mà Đức Phật đã nhiều lần căn dặn. Việc tu tập không phải là hành trình nhanh chóng hay là cuộc thi đua, mà là sự tu dưỡng tâm linh từng bước một, để dần dần thoát khỏi những cái giam hãm của vọng tưởng, tham ái, sân si. Khi ta biết ứng dụng pháp đúng cách, khi ta biết khi nào nên nói và khi nào nên im lặng, khi ta biết buông bỏ những chấp thủ, thì tu học mới thật sự đi vào chiều sâu của Chính pháp.
Chú thích:
[1] Thích Huệ Hương (dịch), Kinh Kim Cang Giảng Lược, NXB. Hồng Đức, Hà Nội, 2020, tr.66.
[2] Thích Minh Châu (dịch), Kinh Trung Bộ 1, 22. Kinh Vị Dụ Con Rắn, NXB. Tôn Giáo, Hà Nội, 2012, tr.177.
[3] Thích Minh Châu (dịch), Kinh Trường Bộ 2, 24. Kinh Ba Lê, Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam, TP. Hồ Chí Minh, 1991, tr.272.
[4] HT. Thích Tuệ Sỹ (dịch), Kinh Trung A-Hàm Tập 2, 221. Kinh Tiên Dụ, NXB. Tôn Giáo, Hà Nội, 2008, tr.638.
[5] Thích Minh Châu (dịch), Kinh Trung Bộ 1, 22. Kinh Vị Dụ Con Rắn, NXB. Tôn Giáo, Hà Nội, 2012, tr.185.
[6] Thích Huệ Hương (dịch), Kinh Kim Cang Giảng Lược, NXB. Hồng Đức, Hà Nội, 2020, tr.174.
