Quảng Tâm
Ở đời có nhiều thứ vui, nhưng niềm vui ấy thường là hương thụ nằm dục lạc. Mắt thích nhìn những cảnh sắc đẹp đẽ, tai ưa nghe những tiếng du dương, mũi thích ngửi hương thơm, lưỡi ưa nếm vị ngọt ngon, thân thích xúc chạm ấm ái. Hương thụ đầy đủ năm dục lạc của giác quan, vừa ý, vui thích có thể xem là hạnh phúc thế gian. Trong chương mục nào đó, người có phước báu mới hương được nằm dục này. Tuy vậy, với người đang hướng đến viên ly để thành tựu phẩm hạnh và giải thoát mà chìm đắm trong những thứ vui này thì Như Lai chỉ trách.
Lại có những thứ vui, niềm hoan lạc vốn mang tính ác, nhưng với một số người ác vậy… mới vui. Đó là: Vui thích khi giết hại chúng sinh như cá câu, sâń thú, bắn chim. Hả hê khi trộm cắp trót lọt tài vật của người khác. Thỏa lòng lúc lang chạ ngoài tình, chinh phục công nhiều người (phá nát gia cang người khác) thì công tự hào về thành tích bất hảo của mình. Nói dối trá, nói thô ác, nói chia rẽ, nói nính nọt để lợi mình hại người thì thỏa lòng hả dạ. Say sưa nghiến ngập, cơ bạc, rượu chè, bê tha phóng đãng, đắm chìm trong tội lỗi ấy mà vui. Những thứ vui này, nếu gây hậu quả nghiêm trọng thì người đời chỉ trách, pháp luật trừng trị, vui trong đau khổ thất quá rõ rằng.
Lời Phật Dạy Về Hương Thụ Lạc
“Một thời, Phật ở tại nước Ca-duy-la-vệ, trong khu rừng của Ưu-bà-tắc Miễn-ká»—y, cùng với chúng đại Tỳ-kheo 1.250 người…
Phật lại nói:
Hoặc có Phạm chí ngoài đạo đến nói: Sa-môn Thích tử hương thụ các thứ hoan lạc. Nếu có người nói như vậy, nên trả lời rằng: Người chủ nói như vậy, rằng Sa-môn Thích tử ham hương thụ các thứ hoan lạc. Vì sao? Có thứ lạc nếu hương thụ thì bị Như Lai chỉ trách.
Có thứ lạc nếu hương thụ thì được Như Lai khen ngợi. Nếu Phạm chí ngoài đạo hỏi: Thứ lạc nào mà nếu hương thụ thì bị Cù-Đàm chỉ trách? Nếu có hỏi như vậy, nên trả lời rằng: Năm phẩm tính của dục, đáng ưa đáng thích, mỗi người đều đam mê. Thế nào là năm?
Mắt nhận thức sắc, đáng ưa đáng thích, mỗi người đều đam mê. Tai nghe tiếng, mũi ngửi hương, lưỡi nếm vị, thân biết xúc cảm, đáng ưa đáng thích, mỗi người đều đam mê. Nay chỉ hiển, do duyên là năm dục mà sanh hỷ lạc; đó là điều mà Như Lai, Chí Chân, Đẳng Chính Giác chỉ trách. Cũng như có người cố tính sát hại chúng sanh, tự cho thế là hoan lạc; đó là điều mà Như Lai, Chí Chân, Đẳng Chính Giác chỉ trách. Cũng như có người lén lút trộm cắp của người, cho thế là khoái lạc; đó là điều mà Như Lai chỉ trách. Cũng như có người xâm phạm tính hạ hành của người khác, tự cho thế là khoái lạc; đó là điều mà Như Lai chỉ trách. Cũng như có người cố ý nói dối, tự cho thế là khoái lạc; đó là điều mà Như Lai chỉ trách. Cũng như có người sống phóng đãng buông thả; đó là điều Như Lai chỉ trách. Cũng như có người hành khó hạnh bị ngoài, không phải là hành chân chính mà Như Lai dạy, tự cho thế là khoái lạc; đó là điều Như Lai chỉ trách.
(Kinh Trường A-hàm, Kinh Thanh tịnh, số 17 [trích])
Năm dục lạc trong Phật giáo được xem là những hạnh phúc thế gian thường được con người theo đuổi
Hương Thụ Lạc Đúng Cách Được Như Lai Khen Ngợi
Lời bàn này còn đề cập đến một niềm vui “khó hạnh bị ngoài” của những người tu mà bên trong không chân chính thực hành theo lời dạy của Như Lai. Những vị này giả khó để mong cầu sự cung kính và xót thương, hỗ trợ của người. Họ cũng đắc ý lầm khi lợi dụng niềm tin của tín đồ Phật tử. Những cái vui dạng này thực chất cũng chính là dối gạt, lừa lọc nên bị Như Lai quở trách nặng nề.
Dễ dàng nhận thấy rằng, khi Phật chỉ trách những hương thụ lạc liên quan đến năm dục và những hành động sai lệch, Ngài cũng vận chỉ ra những hương thụ lạc được Phật khen ngợi. Đó chính là những niềm vui phát sinh từ việc tuân theo giáo pháp, thực hành những hành động đúng đắn và hiểu biết sâu sắc về bản chất của các hiện tượng trong vũ trụ. Những niềm vui này mang theo sự thanh tịnh, không gây tổn hại đến bất kỳ ai mà còn tạo điều kiện cho sự giải thoát.
Những người tu học chân chính, khi hành khó hạnh theo đúng lối dạy của Phật, khi từ bỏ những dục vọng thô thiển để hướng đến giác ngộ, họ tìm được những niềm vui cao thượng. Đó là vui thích khi tâm trí được thanh tịnh, khi chứng thấy giác lý, khi an trú trong chánh niệm. Những vui này không phải vui của riêng một người mà còn lan tỏa phúc lạc cho quần sinh.
An Lạc Thể Chân Và Lâu Bền
Đương nhiên con người sống ở đời rất cần có niềm vui nhưng phải an lạc trong các pháp lành thì mới lâu bền. Nên lạc phải hướng đến an lạc, thường lạc. Còn lạc mà thiên về khoái lạc hay hoan lạc thì không bền và bất an. Khi chúng ta hướng thụ những dục lạc sơ khai, dù có mang lại cảm giác vui vẻ tức thời, nhưng về lâu dài lại trở thành nguyên nhân sinh ra khổ đau, mất mát và hối tiếc.
Ngược lại, những niềm vui xuất phát từ việc thực hành đạo đức, giúp đỡ người khác, tu tập thiền định, và nhận thức về giá trị của sự buông bỏ, những niềm vui này mang lại sự bình an sâu xa. Chúng không gây sự bất an mà còn dẫn dắt con người hướng tới giải thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử. Đây là những hương thụ lạc mà Như Lai khen ngợi vì chúng tiến hành theo chiều hướng cứu độ.
Con Đường Tu Tập Cho Cư Sĩ Và Tỳ-Kheo
Riêng với người đệ tử Phật, nếu hàng tại gia thì phải phân đầu theo tiêu chí “Nay vui, đời sau vui”, hàng xuất gia thì hãy vui đạo, vui vì buông bỏ. Điều này không có nghĩa là người tu bắt buộc phải sống trong khổ hạnh cực độ hoặc tự giam mình trong những ràng buộc vô lý. Thay vào đó, đó là việc chuyển hóa bản chất của niềm vui từ những dục lạc thô thiển sang những hương thụ lạc tinh tế hơn, có tính xây dựng và giải phóng hơn.
Người tu Phật sẽ khám phá rằng, khi từ bỏ những cám dỗ của năm dục, tâm trí trở nên nhẹ nhàng hơn, tự do hơn. Sự an bình nội tâm mà họ cảm nhận được còn sâu hơn, bền vững hơn bất kỳ niềm vui nào mà năm dục có thể mang lại. Có thể nói, ai tháu cảm được cái vui nhỏ buông bỏ thì người ấy có thể tiến bước vững chắc trên đường đạo, chắc chắn Như Lai không chỉ trách người này.
Điều này cũng có ý nghĩa sâu sắc: những người có khả năng vượt qua sự hấp dẫn của năm dục và tìm thấy hạnh phúc trong sự buông xả, họ đã thực sự bắt đầu hành trình tu tập thực thụ. Họ hiểu rằng tự do thực sự không nằm ở việc thỏa mãn mọi mong muốn mà nằm ở khả năng kiểm soát, chuyển hóa và siêu việt những mong muốn ấy.
Bài pháp thoại này từ Kinh Trường A-hàm đã chỉ rõ con đường tu tập của người đệ tử Phật: không phải để bác bỏ hoàn toàn niềm vui mà là để tìm được những niềm vui chân thực, bền vững và không gây hại. Đây là một bài học vô cùng thực tế cho tất cả những ai muốn theo đuổi con đường Phật đạo, dù là người tại gia hay người xuất gia, vì nó chỉ ra rằng hạnh phúc thực sự không nằm trong sự dâm dục với năm dục mà nằm trong sự hiểu biết sâu sắc về bản chất của sự vật.
Kết Luận
Như Lai chỉ trách hương thụ lạc không phải vì muốn tước đi niềm vui của con người, mà vì Ngài thấu triệt được bản chất gây khổ của những dục vọng thô thiển. Ngài chỉ ra con đường dẫn tới hạnh phúc thực thụ, bền vững và không gây tổn hại. Người học Phật cần hiểu rằng, tu tập không phải là từ bỏ niềm vui mà là chuyển hóa nó, hướng tâm trí từ những hương thụ lạc sơ khai, tạm bợ sang những hương thụ lạc cao thượng, vĩnh cửu.
Hành trình tu tập là hành trình nhận thức dần dần về bản chất của hạnh phúc thực thụ. Khi chúng ta bắt đầu cảm nhận được hạnh phúc từ sự tuân thủ đạo đức, từ tâm được thanh tịnh, từ sự giúp đỡ người khác, chúng ta sẽ tự nhiên bước lên các bậc cao hơn của tu tập. Phật giáo không phủ nhận niềm vui mà hướng dẫn chúng ta tìm kiếm những niềm vui chân thật, vĩnh cửu, và mang lại giải thoát.
Cùng nhau xiển dương Đạo Phật
Theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyền góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568 – Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)
