Thích Nữ Hằng Nhung
Trong Tăng Chi Bộ Kinh, tiểu đoạn “bạn hữu”, Đức Phật dạy các Tỳ Kheo nếu cần một người bạn, thì nên thân cận với những ai hội tụ bảy phẩm chất: “Cho những gì khó cho, làm những gì khó làm, nhận những gì khó nhận, nói lên những bí mật của mình, che giấu những bí mật của người, không tự bỏ khi gặp bất hạnh, không khinh rẻ khi tài sản khánh tân”. Bài kinh được diễn đạt theo văn vần như sau:
“Bạn cho điều khó cho
Làm những điều khó làm
Kham nhận những lời nói
Thật khó lòng kham nhận
Nói lên bí mật mình
Che giấu bí mật người
Bất hạnh không tự bỏ
Khánh tân, không chê khinh
Tìm được người bạn như vậy
Với ai cần bạn hữu
Hãy gần bạn như vậy!” (hết trích)
Những Tiêu Chí Chọn Bạn Trong Giáo Lý Phật
Mỗi mối quan hệ bạn bè trong cuộc sống đều mang ý nghĩa sâu sắc. Đức Phật không chỉ dạy về cách sống mà còn chỉ dẫn chúng ta cách xây dựng những mối quan hệ có ý nghĩa và tích cực. Khi lựa chọn bạn bè, chúng ta thực chất là lựa chọn một phần con người mình muốn trở thành, bởi lấy người làm gương để học hỏi và phát triển.
Những người bạn tốt giúp chúng ta tiến bộ trên con đường tu tập tâm linh
Bạn Hiền Nhân – Người Bạn Lý Tưởng
Hoặc khi gặp một loại người thứ hai, có bảy phẩm chất như: “Khả ái khả ý; tôn trọng; đáng được bắt chước; là nhà thuyết giả; kham nhận lời nói; nói lời sâu kín; không có hỏi thúc những điều không hợp lý”. Đức Phật dạy: “Khi gặp Tỳ-kheo nào thành tựu bảy pháp vừa nêu trên thì cần phải thân cận, cần phải giao thiệp, cần phải hầu hạ, dù có bị xua đuổi.”
Những người bạn hiền nhân là những cá nhân có phẩm chất cao đẹp, sống theo chuẩn mực đạo đức, và luôn sẵn sàng giúp đỡ người khác. Họ không chỉ là bạn trong cuộc sống thường ngày mà còn là người hướng dẫn tinh thần, giúp chúng ta nhận ra những sai lầm và phát triển những phẩm chất tốt đẹp.
Bài kinh được viết theo văn vần như sau:
“Khả ái và đáng kính
Đáng bắt chước, thuyết giả
Kham nhận các lời nói
Nói những lời thâm sâu
Không hỏi thúc ép buộc
Những điều không hợp lý
Ai có những pháp này
Ở đời, người như vậy
Người ấy là bạn hữu
Với ai cần bạn hữu
Người mong muốn lợi ích
Với lòng tự ai mãn
Dù có bị đuổi xua
Hãy thân cận bạn ấy” (hết trích)
Các Loại Bạn Trong Kinh Điển Phật Giáo
Kinh Pháp Cú, Đức Phật dẫn dắt Trưởng Lão Xa Nặc qua bài kể số 78 như sau:
“Chớ thân với bạn ác
Chớ thân kẻ tiểu nhân
Hãy thân người bạn lành
Hãy thân bậc thượng nhân.” (hết trích)
Như vậy, đối với các đệ tử xuất gia, Đức Phật có lời khuyên trên con đường tu tập hướng đến giải thoát giác ngộ, mình cần gắn gũi với các bạn lành, các vị thượng nhân, chân nhân… là những vị có phẩm chất cao đẹp sẵn sàng giúp đỡ, dìu dắt mình. Kết bạn với họ, hầu hạ họ, không phải dựa dẫm vào họ để hưởng danh thơm tiếng tốt, mà là để bản thân mình học hỏi từ sự tích cực nơi họ, học tinh tất nơi họ, bởi vì “gần mực thì đen gần đèn thì sáng”.
Những người bạn lành giúp chúng ta học hỏi và trưởng thành trong tâm linh
Nhờ học hỏi tu tập theo họ, mà từ một người phàm phu thô thiển, sẽ dần trở thành một bậc thánh nhân cao thượng. Vẻ phía cư sĩ tại gia, trong kinh Hiền Nhân, Đức Phật cũng dạy chúng ta bốn kiểu kết bạn: Đó là Kết bạn như hoa, kết bạn như cân, kết bạn như nước, kết bạn như đất.
Bốn Loại Kết Bạn Trong Kinh Hiền Nhân
1) Kết bạn như hoa: Nói về loại bạn này Đức Phật dạy rằng: “Khi bông hoa còn tươi tốt thì giật lên đầu nâng niu yêu quý, còn khô héo rồi thì vứt bỏ đi. Kết bạn cũng thế: họ thấy giàu sang thì xu phục theo, thấy nghèo nàn lại bỏ làm lơ”. Đức Phật minh họa đây là loại người khi đến làm bạn với chúng ta chỉ nhằm lợi dụng.
Khi chúng ta là chủ doanh thành công, tiền bạc rủi rễnh tâm gọi là giàu sang, thì họ bám lấy cầu thân, nhờ vả… Ông bà xưa thường nói đây là hàng người “thấy sang bắt quàng làm hợp”. Nhưng khi chúng ta sa cơ, lỡ vận thì họ vợi vàng tránh xa bỏ mặt. Họ “xa” chúng ta như “xa” đóa hoa. Khi hoa còn tươi tốt thì nâng niu thích thú cài lên tóc, khi hoa héo khô thì quàng liễng không đoái hoài.
Loại tình bạn kiểu lợi dụng vật chất này không thể bền lâu. Chúng ta không nên gắn gũi để không bị lợi dụng.
2) Kết bạn như cân: “Khi để vật nặng thì đầu gục xuống, vật nhẹ thì đầu vẫng lên, có qua có lại thì cung kính nhau, không qua lại thì khi dẫu nhau”. Đây là kiểu tình bạn đặt nặng vấn đề trọng lượng đong đo cân đếm về tiền nong, lợi nhuận, theo kiểu “có qua có lại mới toại lòng nhau” hoặc “nhả con tép thu lại con tôm”. Loại bạn này hôm nay tặng mình một, ngày mai mình tặng lại hai thì còn tình bạn, bằng không thì người đó xem thường mình.
Đây cũng là loại người đặt tình bạn lên bàn cân, mình có tiền, có quyền, thì họ cúi đầu (gục đầu) trọng vọng. Nếu chẳng may mình gặp nạn thất thế thì họ sẽ ngoảnh mặt về hướng khác, coi mình không ra gì. Vì dĩ nhiên họ sẽ tìm cách trả nợ rồi xa mình, nếu chẳng may gặp mình ở đâu đó nơi công cộng.
3) Kết bạn như nước: “Hòn nước vàng loài chim thú tụ về, lông cánh được chơi màu vàng rực, kết bạn cũng thế, khi sang thì sang với nhau, khi vui thì đồng vui”. Kết bạn như nước là kiểu tình bạn san sẻ, bồi đắp, bổ sung cho nhau. Khi giàu sang thì giúp đỡ bạn nghèo túng. Khi nghèo túng thì cùng bạn vượt qua mỗi khó khăn, giống như minh họa của Đức Phật về sự quan hệ giữa nước và chim muông cảm thú.
Kết bạn như nước – san sẻ, giúp đỡ nhau vượt qua khó khăn
Các loài động vật tụ về nước vì nơi đây có nhiều thức ăn. Nước nhờ muôn loài động vật tụ về mà trở nên phong phú đầy sức sống. Tình bạn này không phân biệt sang hèn, thành bại, đẹp xấu, họ giúp đỡ lẫn nhau để cùng vươn lên. Cả hai bên xem nhau như là bạn tốt, kết thành tri kỷ.
4) Kết bạn như đất: “Tất cả mỗi vật đều nương dựa đất mà sinh, làm bạn như đất để nuôi dưỡng để ăn hạnh, ân hậu không bạc…”. Nói tới đất, người ta nghĩ tới sự nhân nhịn, chịu đựng, chấp nhận, sẵn sàng đón nhận tất cả mỗi thứ dù sạch hay dơ. Nhìn chung đất là cái nền của sự sống, là nơi vạn vật dựa vào để sinh sống và phát triển.
Tình bạn như đất là thứ tình bạn thiêng liêng, cùng nương tựa, nhưng nhịn, chấp nhận xấu tốt của nhau, khuyên lơn, sánh tân, an ủi, chia sẻ vui buồn… để cùng tiến bộ trong cuộc sống. Đây là một trong những yếu tố tạo nên tinh thần tùy hạ trong Đạo Phật. Là thứ tình bạn mà mỗi người nên mở lòng đón nhận, bởi những người bạn thuộc dạng đất này, khi mình thành công thì bạn vui mừng không ghen tỵ. Khi mình sa sút, bạn cũng không bỏ bê xem thường, mà sẵn sàng ở bên cạnh chia sẻ, giúp đỡ mình vượt qua cơn bĩ cực.
Ứng Dụng Lời Phật Dạy Vào Cuộc Sống Hiện Đại
Những giáo lý của Đức Phật về cách chọn bạn không chỉ có giá trị trong thời xưa mà còn rất thích hợp với cuộc sống hiện đại. Trong thời đại kỹ thuật số, mạng xã hội, những mối quan hệ có thể hình thành rất nhanh nhưng cũng có thể tan vỡ dễ dàng. Do đó, việc nhận biết loại bạn nào đúng, nào sai là vô cùng quan trọng.
Khi gặp một người, trước khi quyết định kết bạn, chúng ta nên dành thời gian quan sát xem họ có phẩm chất nào trong những phẩm chất được Đức Phật nêu ra. Liệu họ có sẵn sàng cho đi mà không mong đợi? Liệu họ có chịu đựng được những lúc chúng ta khó khăn? Liệu họ có thực sự tôn trọng chúng ta hay chỉ tính toán lợi lộc?
Đặc biệt trong môi trường tu tập Phật giáo, việc chọn bạn lành càng quan trọng. Bạn lành là những người cùng chung tâm nguyện, cùng hướng đến mục tiêu giải thoát, sẵn sàng hỗ trợ nhau trên con đường tu học. Qua sự gần gũi với họ, chúng ta không chỉ được khuyến khích mà còn được bảo vệ khỏi những ảnh hưởng tiêu cực.
Kết Luận – Bạn Hữu Là Thầy Trưa Đường Tu
Cuối cùng, lời dạy của Đức Phật về kết bạn là một bài học quý báu về sự lựa chọn và trách nhiệm. Mỗi mối bạn bè chúng ta lựa chọn là một quyết định ảnh hưởng đến hành trình tu tập và phát triển tâm linh của mình. Bạn hữu không chỉ là những người bên cạnh chúng ta mà còn là những thầy giáo trưa đường tu, giúp chúng ta nhận ra những sai lầm và khuyến khích phát triển những phẩm chất tốt đẹp.
Hãy chọn bạn bè một cách khôn ngoan, kết bạn với những người có phẩm chất cao đẹp, sẵn sàng san sẻ và hỗ trợ lẫn nhau. Trên con đường tu tập Phật giáo, bạn lành là một phước lớn, là một điều kiện quan trọng để chúng ta tiến gần hơn đến mục tiêu giác ngộ và giải thoát. Nhờ có bạn lành, từ một người phàm phu bình thường, chúng ta có thể dần trở thành một bậc tu sĩ cao thượng, thực hiện được những lời Phật dạy và mang lợi ích đến cho chính mình và cho những người xung quanh.
