Khi tâm chưa có định (samadhi), lúc nghe Pháp, lời dạy chỉ “lọt vào tai nước ra tai kia”. Đôi khi nó có thể đi vào trí óc nào đó, nhưng không thể thấm vào trái tim. Đây là vấn đề phổ biến mà nhiều Phật tử gặp phải trong hành trình tu học Phật pháp.
Với phần lớn người trong thời đại này, khi nghe Pháp, Pháp chỉ “vào đầu” chứ chưa “vào tim”. Vào tim nghĩa là sự hiểu biết sâu sắc nảy sinh ngay trong tâm, còn vào đầu chỉ là ghi nhớ bằng suy nghĩ và kiến thức trí tuệ mà thôi.
Sự Khác Biệt Giữa Hiểu Biết Trí Tuệ và Hiểu Biết Tâm
Vài ngày trước, tôi có nhắc một cơ sở về điều này. Người đó rất thông minh, suy tư nhiều, nghiên ngẫm Pháp không ngừng – đầu óc tràn đầy giáo lý, nhưng Pháp ấy vẫn chưa chạm đến tim. Tôi nói với ông rằng: “Như vậy vẫn chưa đủ”.
Lúc nghe Pháp mà tâm chưa định, Pháp chỉ lọt vào trí óc mà không chạm đến tim
Suy luận, lý giải có thể giúp mở rộng tri thức, nhưng không thể chấm dứt khổ đau. Nhiều người học Phật mục đích chỉ để tích lũy kiến thức, tranh luận về giáo lý mà quên đi tính thực hành trong cu cuộc sống hàng ngày. Họ có thể nói về Bốn Điều Thánh Đế, Tám Đạo Lành lưu loát, nhưng tâm vẫn chưa được an tịnh, vẫn chưa thoát khỏi bốn tâm ác độc: tham, sân, si, mạn.
Cần Phải Nuôi Dưỡng Định Và Phát Triển Trí Tuệ
Muốn dứt khổ, phải nuôi dưỡng chính niệm (sati), phát triển trí tuệ (pañña), và thấy rõ thân như nó đang là, thấy rõ tâm như nó đang là. Tức là thấy trực tiếp, ngay trong khoảnh khắc hiện tại, khi thân chuyển động, tâm sinh khởi, cảm thọ đổi thay.
Định (samadhi) là những tâm ở trong trạng thái tập trung không dao động. Trí tuệ (paññā) là khả năng nhận thức rõ ràng bản chất thực của mọi sự vật. Khi định và trí tuệ kết hợp với nhau, chúng ta mới có thể thấy được chân lý, từ đó giải thoát khỏi khổ.
Chỉ bằng tuệ quán (vipassanā) như vậy, tâm mới có thể giải thoát khỏi khổ. Thế nhưng, người ta vẫn chỉ nghĩ, nghĩ, và nghĩ mãi…
Từ Lý Thuyết Đến Thực Hành
Trong Phật giáo, có một nguyên tắc quan trọng: “Tự mình biết, tự mình chứng”. Điều này có nghĩa là bạn phải tự mình trực tiếp chứng nghiệm mà không thể chỉ dựa vào lời người khác hay kiến thức sách vở. Đây chính là lý do tại sao Đức Phật nhấn mạnh việc tu tập thiền định là cần thiết.
Người tu Phật cần phải từ lý thuyết bước sang thực hành, từ hiểu biết bước sang chứng ngộ
Khi bạn ngồi thiền, không phải để tích lũy kiến thức, mà để kinh nghiệm trực tiếp sự vận động của tâm, cơ thể, và cảm thọ. Từ đó, bạn từ từ hiểu được bản chất của khổ (dukkha), nguyên nhân của khổ (samudaya), con đường dứt khổ (nirodha), và Con đường dẫn đến sự dứt khổ (magga).
Làm Sao Để Định Được Nuôi Dưỡng
Để tâm có định, trước tiên cần xây dựng kỷ luật trong cuộc sống hàng ngày. Thiền định không phải chỉ cho những lúc bạn ngồi yên lặng, mà phải áp dụng vào mọi hoạt động: đi, đứng, nằm, ngồi. Khi bạn thực hành Chánh Niệm (Sati) liên tục, tâm sẽ từ từ ổn định, từ từ có định.
Chính niệm là nền tảng của định. Bằng cách theo dõi hơi thở, theo dõi từng chuyển động của thân, từng suy nghĩ của tâm, bạn sẽ giúp tâm tập trung vào hiện tại. Khi hiện tại được chú ý, quá khứ và tương lai sẽ mất đi sức lôi cuốn, và tâm sẽ dần trở nên thanh tịnh, định tĩnh.
Kết Luận: Ngoài Kiến Thức Là Chứng Ngộ
Phật giáo không phải một môn học để ta tích lũy kiến thức và tranh luận, mà là một con đường tu hành để giải thoát khỏi khổ. Khi tâm chưa định, dù ta có học hết tất cả kinh điển, hiểu rõ tất cả lý thuyết, thì sự hiểu biết ấy vẫn chỉ nằm ở trí óc, chưa thực sự chạm đến tim.
Vì vậy, bạn hãy kết hợp cả hai: học Pháp để hiểu đúng hướng, và tu tập thiền định để chứng ngộ. Đó là con đường chính đắc, là con đường dẫn tới Niết Bàn – nơi tất cả khổ đau được dứt tận.
Tài liệu tham khảo:
- Kinh Tứ Diệu Đế (Dhammacakkappavattana Sutta)
- Kinh Satipatthana (Bốn Nền Tảng của Chánh Niệm)
- Giáo pháp của Luangpor Pramote Pamojjo – vị Thiền sư danh tiếng truyền thống Phật giáo Thái Lan
