Nhiều người khi từng có mục tiêu rõ ràng trong cuộc sống—học hành, kiếm sống, xây dựng gia đình—nhưng khi những mục tiêu ấy đã đạt được hoặc không còn thích hợp nữa, họ bỗng cảm thấy cuộc sống trở nên trống trải, vô định và mất phương hướng. Cảm giác này thường đi kèm với sự bối rối, lo lắng: “Tôi sống để làm gì nữa? Mục đích của cuộc sống là gì?” Đây là một câu hỏi sâu sắc mà nhiều Phật tử gặp phải trong hành trình tu học của mình.
Phật giáo nhìn nhận vấn đề này không phải từ góc độ lập mục tiêu hay không lập mục tiêu, mà từ sự hiểu rõ bản chất của tâm thức con người. Khi chúng ta từ bỏ cái nhìn chạy theo mục tiêu bên ngoài và quay về soi chiếu bản thân, chúng ta mới có cơ hội tìm thấy sự bình an thực sự. Bài viết này sẽ giúp bạn khám phá cách nhìn nhìn của Phật pháp về vấn đề này và cách áp dụng nó vào cuộc sống hằng ngày.
Sự Nhầm Lẫn Giữa Mục Tiêu Và Tâm Thức
Trong cuộc sống thường ngày, con người thường được dạy dỗ rằng phải đặt ra các mục tiêu rõ ràng, từ nhỏ đến lớn, từ ngắn hạn đến dài hạn. Những mục tiêu ấy như những ngọn hải đăng hướng dẫn chúng ta đi về phía trước. Tuy nhiên, Phật pháp chỉ ra rằng việc chạy theo mục tiêu là một trong những nguyên nhân gây ra khổ đau.
Một người đang ngồi thiền trên núi, nhìn ra đại cảnh núi non, biểu hiện sự yên lặng
Khi chúng ta đặt mục tiêu, chúng ta cũng đồng thời tạo ra sự kỳ vọng, tham vọng và sợ hãi. Sợ không đạt được, sợ mất đi, sợ nó không giá trị như chúng ta tưởng. Ngay cả khi đạt được mục tiêu, chúng ta lại nảy sinh thêm những mục tiêu mới khác, tạo thành một vòng lặp không bao giờ kết thúc. Đây chính là Tham—một trong ba độc tức của con người theo giáo lý Phật pháp.
Một người học Phật sâu sắc nhận ra rằng những kiến thức từ lời Phật dạy là những kiến thức về mặt lý trí, chứ chưa phải là kiến thức thực sự từ tinh thức. Kiến thức lý trí còn sơ sơ, chưa có năng lực thay đổi tâm thức con người. Vì vậy, phải có một quá trình chiếu sáng tâm thức từ từ, để tâm chúng ta dần dần thay đổi và nhận thức được vô thường, vô ngã và khổ.
Tháy Rõ Bản Chất Của Vô Thường Và Vô Ngã
Điểm then chốt để giải thoát khỏi tình trạng “không còn mục tiêu nên cảm thấy vô ý nghĩa” là phải tháy rõ bản chất của vô thường và vô ngã. Vô thường không phải là từ tây ưu tư thất vọng, mà là một sự kiện khách quan của mọi hiện tượng trong vũ trụ.
Nước chảy trên đá, tượng trưng cho sự vô thường của cuộc sống
Mọi thứ đều sinh, trụ, dị, diệt. Không có cái gì tồn tại vĩnh viễn. Những mục tiêu chúng ta đặt ra hôm nay, sẽ bị thay thế bằng những mục tiêu khác ngày mai. Những thành tựu chúng ta có được, cũng sẽ mất đi trong dòng chảy thời gian. Đây không phải là điều đáng buồn, mà đó là tính chất cơ bản của cuộc sống.
Khi hiểu được điều này, chúng ta không còn chạy theo những mục tiêu bên ngoài nữa, mà hướng ánh sáng tâm trí vào bên trong—tìm hiểu cái “tôi” mà chúng ta vẫn tưởng là duy nhất, tuyệt đối. Những tìm hiểu này sẽ chỉ ra rằng, cái “tôi” này cũng không có một bản thể độc lập, cô lập. Đó chính là vô ngã.
Minh Thực Và Vô Minh: Hai Con Đường Của Đời Sống
Theo Phật pháp, tâm thức con người luôn ở hai trạng thái: “Minh thực” và “Vô minh”. Minh thực là lúc chúng ta tháy rõ bản chất của sự vật, hiểu biết cách hoạt động của nhân duyên, nhân quả. Vô minh là lúc chúng ta bị mê muội, không hiểu rõ, hành động theo bản năng, tham muốn, sợ hãi.
Vấn đề của người “không còn mục tiêu cảm thấy mất phương hướng” nằm ở chỗ: họ chưa từng là người có “minh thực”. Họ chỉ là người đã hoàn thành những mục tiêu mà xã hội, gia đình, hoặc bản thân họ đặt ra. Đó là hai loại vô minh khác nhau. Một loại là chưa có mục tiêu nên cảm thấy lúng túng, một loại là có mục tiêu nhưng mục tiêu không phải từ hiểu biết sâu sắc, mà từ khám phá, tham muốn.
Một bàn tay đang chỉ tay lên trời, biểu hiện sự khai sáng
Khi người tu học Phật từng bước tìm được cái minh thực này—hiểu rõ được bản chất cuộc sống, hiểu được tại sao con người khổ, hiểu được cách để thoát khổ—thì dù họ có mục tiêu hay không, cuộc sống của họ cũng trở nên có ý nghĩa sâu sắc. Bởi vì họ đang sống với sự tỉnh thức, với sự hiểu biết, chứ không phải chạy theo những ảo tưởng bên ngoài.
Từ Bỏ Tham Vọng, Đạt Được Tự Do Thực Sự
Kinh điển Phật giáo dạy rằng, Phật Gotama, trước khi thành Phật, cũng là một hoàng tử với những mục tiêu rõ ràng: thụ hưởng cung điện, những giác lạc của thế gian. Nhưng khi Ngài tìm hiểu sâu hơn, Ngài nhận ra rằng những giác lạc này chỉ mang tính tạm thời, luôn đi kèm với khổ đau. Vì thế, Ngài từ bỏ tất cả để tìm kiếm con đường giải thoát thực sự.
Không phải là từ bỏ mục tiêu là thoát vòng luân hồi, mà từ bỏ những mục tiêu có tính chất hứa hẹn sung sướng bên ngoài, để quay về với bản thân, để chiêm nghiệm cái gốc rễ của khổ và cách thoát khổ. Đó chính là mục tiêu lớn nhất—mục tiêu của sự giải thoát, hay cái gọi là Niết Bàn trong Phật giáo.
Niết Bàn không phải là một nơi nào đó mà chúng ta sẽ tới được, mà là một trạng thái tâm thức của sự yên bình, không còn tham muốn, không còn sợ hãi. Khi đạt được trạng thái này, dù chúng ta có làm gì, hay không làm gì, cuộc sống đều có ý nghĩa vì nó bắt nguồn từ sự minh thức, sự tỉnh thức.
Cách Thực Hành Khi Không Còn Mục Tiêu
Vậy làm thế nào để thực hành, khi mà bạn cảm thấy không còn mục tiêu? Phật pháp đưa ra những hướng dẫn thực tế:
Thứ nhất, hãy thiền định. Thiền định không phải để đạt được bất kỳ trạng thái nào, mà để quan sát tâm thức của chúng ta đang làm gì. Khi ngồi yên lặng, chúng ta có cơ hội nhìn rõ những sợ hãi, những mong muốn, những tổn thương mà chúng ta vẫn chưa nhận ra.
Thứ hai, hãy giữ các giới luật và tu giáo dĩ. Đây không phải là những ràng buộc, mà là những phương tiện để tâm chúng ta trở nên trong sạch, ít bị lôi cuốn bởi những ham muốn vô lý. Khi tâm trong sạch, sự minh thực sẽ tự nhiên phát sinh.
Thứ ba, hãy tu tập lòng từ bi và tuệ trí. Từ bi giúp chúng ta kết nối với những người xung quanh một cách có ý thức. Tuệ trí giúp chúng ta thấy rõ bản chất của sự vật. Hai điều này cùng nhau tạo nên một cuộc sống có ý nghĩa, ngay cả khi không có một mục tiêu cụ thể nào.
Kết Luận: Sống Với Tâm Minh Thực
Câu hỏi “Phải làm thế nào khi không còn mục tiêu và tiêu điểm nào để hướng tới nữa?” là một câu hỏi quý báu của một tâm hồn đang tìm kiếm ý nghĩa sâu sắc. Thay vì cứ tiếp tục đặt ra những mục tiêu mới, hãy dừng lại và tự hỏi: “Tôi có thực sự biết mục tiêu ấy là gì không? Tôi có hiểu rõ bản chất của nó không?”
Phật pháp không bảo bạn không được có mục tiêu, mà bảo bạn hãy nhìn rõ bản chất mục tiêu, hay nói cách khác, hãy sống với tâm minh thực. Khi tâm minh thực, dù bạn làm gì hay không làm gì, cuộc sống đều bước đi trên con đường giải thoát. Bạn sẽ không còn chạy theo những ảo tưởng bên ngoài, mà sẽ sống với sự tỉnh thức, với lòng từ bi, với tuệ trí.
Đó chính là cách để cuộc sống trở nên có ý nghĩa thực sự—không phải từ những mục tiêu bên ngoài, mà từ sự hiểu biết và tỉnh thức bên trong.
Tài liệu Phật giáo tham khảo:
- Kinh Tứ A含 (Samyutta Nikaya): Các bài kinh về tứ Diệu Đế và nhân duyên
- Kinh Pháp Bàn Nham (Dhammapada): Những giáo lý căn bản của Phật Gotama
- Các bài giảng của Thiền Sư Thích Nhất Hạnh về tâm thức và giải thoát
