Trong Phật giáo, có một bài kinh rất nổi tiếng mang tên “Kinh Cây Ruộng” (Khetta Sutta) thuộc Kinh Trung Bộ. Đây không phải là một bài kinh phức tạp hay khó hiểu, mà ngược lại, nó được Đức Phật dạy qua những hình ảnh quen thuộc, gần gũi với cuộc sống của người nông dân – một cách dạy pháp vô cùng khôn ngoan và có tác dụng sâu sắc.
Câu chuyện bắt đầu khi Đức Phật đang lên núi thực ăn tại một làng quê. Một vị Brahman tên Ba-la-môn, người đang phân phát lương thực cho các nông dân trước khi vào mùa cấy giống, đã hỏi Ngài một câu hỏi thú vị: “Thưa Sa-môn, tôi cấy và tôi gieo mạ, sau khi cấy và gieo mạ tôi ăn. Thế còn ông, ông có cấy và gieo mạ không, sau khi cấy và gieo mạ ông ăn?” Câu hỏi này tuy đơn giản nhưng nó mở ra một tầm nhìn sâu sắc về con đường tu tập Phật giáo.
Bộ Cơ Sở Của Sự Tu Tập
Đức Phật đã trả lời rằng Ngài cũng cấy và gieo mạ, và sau khi cấy gieo Ngài cũng ăn. Tuy nhiên, thay vì giải thích một cách trực tiếp, Ngài đã dùng phương pháp khéo léo để dạy pháp thông qua một bài kệ trang trọng, phiên dịch ý chính như sau:
Lòng tin là hạt giống của sự tu tập. Khổ hạnh là mưa móc, là dường cung cấp nước cho cây. Trí tuệ là cây và ánh mang để điều khiển hướng phát triển. Tâm quỵ là can cây nhằm kiểm soát đường đi. Ý căn là dây cột, là công cụ giữ vững hướng. Chính niệm là lưỡi cày, gậy đánh để điều khiển con đường tu tập. Thân khẩu được hộ trì là sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Tiết độ trong ăn uống là cách duy trì năng lực. Nhậm lên tả vậy là khác phục những cản trở, những kiết sử mà gốc là tham, sân, si. Tinh tấn là nòi lực cuối cùng đưa đến thành công.
Với những yếu tố này, Đức Phật nói rằng nông dân sẽ gặt hái được lúa mạ dồi dào, và người tu tập sẽ gặt hái được quả vô sanh, giải thoát khỏi vòng sinh tử luân hồi.
Đồng ruộng lúa xanh tươi được chăm sóc kỹ lưỡng dưới ánh nắng
Lòng Tin – Hạt Giống Đầu Tiên
Lòng tin là nền tảng của tất cả những gì chúng ta thực hành trong Phật giáo. Nếu người nông dân không có hạt giống tốt, không có hạt giống nào thì cũng không thể nào có được mùa vụ bội thu. Tương tự như vậy, nếu chúng ta không có lòng tin vào Tam Bảo – Phật, Pháp, Tăng – thì con đường tu tập sẽ trở nên vô ý nghĩa.
Lòng tin này không phải là sự tín ngưỡng mù quáng, mà là sự tin tưởng vào những người đã chứng đắc sáng suốt. Phật là bậc đã giác ngộ hoàn toàn; Pháp là những giáo lý mà Ngài đã chứng ngộ; Tăng là những vị đệ tử của Đức Phật, những người đang thực hành lời dạy và truyền bá chánh pháp đến chúng sanh. Khi lòng tin được vun trồng, hạt giống của sự thay đổi đã được gieo vào tâm hồn của chúng ta.
Khổ Hạnh – Nước Tưới Cây
Khổ hạnh trong đoạn này cần được hiểu là giới luật, sự kỷ luật trong hành động. Nếu chỉ có hạt giống mà không có nước, cây sẽ không mọc. Giới luật là những hàng rào bảo vệ, những quy tắc giúp chúng ta tránh xa khỏi những hành động xấu xa được sinh ra từ thân, miệng, ý. Giới luật không phải là sự hạn chế hay áp đặt, mà là những nguyên tắc sống giúp tâm chúng ta được an tĩnh và thanh sạch.
Người tu tập phải giữ gìn giới, không sát sinh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, không nói lời hai lưỡi, không nói lời đâm thọc, không nói lời phiếm phán. Ngoài ra, chúng ta cần phải cân nhắc trong mỗi hành động – khi đi, khi đứng, khi nằm, khi ngồi. Với giới được giữ gìn, tâm chúng ta sẽ không bị quấy rầy bởi cảm giác tội lỗi, không bị ám ảnh bởi sự xấu hổ, mà thay vào đó sẽ tìm thấy những khoảnh khắc yên bình.
Trí Tuệ – Cây Cải Tạo
Trí tuệ được so sánh với cây cải tạo – công cụ chỉnh sửa hướng đi. Trong cuộc sống, trí tuệ như ngọn đèn soi sáng con đường trong bóng tối của vô minh. Trí tuệ Phật giáo không phải là kiến thức lý thuyết mà chúng ta có thể tìm thấy trong sách vở, mà là sự hiểu biết thực sự về bốn diệu đế: Khổ Đế, Tập Đế, Diệt Đế, và Đạo Đế.
Khổ Đế dạy chúng ta rằng sự tồn tại này tự nó chứa đựng khổ đau. Tập Đế giúp chúng ta hiểu nguyên nhân của khổ là sự khao khát, sự dính mắc. Diệt Đế cho chúng ta biết rằng khổ có thể được chấm dứt. Đạo Đế chỉ cho chúng ta con đường để vượt qua khổ. Đó chính là trí tuệ viên mãn, chính là chân kiến giúp chúng ta loại bỏ vô minh và những phiền não.
Tâm Quỵ – Cán Cây Kiểm Soát
Tâm quỵ, hay còn gọi là sự xấu hổ, xấu hổ trước lỗi lầm, là công cụ nội tâm giúp chúng ta tự giác kiểm soát hành động. Đối với nông dân, cán cây rất quan trọng để có thể điều khiển lưỡi cày theo ý muốn. Tương tự, tâm quỵ giúp chúng ta nhận ra khi nào chúng ta đã phạm tội, khi nào hành động của chúng ta đi chệch khỏi con đường chính pháp.
Khi nhận được lời chỉ bảo từ bạn bè thiện lành hoặc từ những người có trí tuệ hơn chúng ta, tâm quỵ giúp chúng ta biết xét lại hành động của mình, có thể nhận ra lỗi lầm và sửa chữa. Tâm quỵ là pháp hộ trì thế gian, vì nếu không có tâm quỵ, không có sự xấu hổ trước sai lầm, thì sẽ không có tội ác nào mà con người không dám phạm.
Ý Căn – Dây Cột Định Hướng
Ý căn là sự đoàn kết, sự kiên định vào một mục tiêu duy nhất. Nếu như dây cột giúp người nông dân giữ cho con trâu đi đúng hướng vào luống cây, không chạy theo ý muốn của nó, thì ý căn giúp chúng ta định tâm vào một đối tượng Phật pháp, giúp tâm chúng ta không bị phân tán vào những dục vọng nhất thời.
Ý căn là sự tập trung định tâm vào sự thực tập. Khi chúng ta có ý căn, tâm chúng ta sẽ được cố định vào một điểm, không bị lôi cuốn bởi những chia sẻ từ bên ngoài. Từ đó, tuệ phát khởi, chúng ta thấy được thực chất ba pháp – vô thường, khổ, vô ngã – của các pháp, từ đó có được sự nhậm chắn, ly tham, tâm được an vui và tuyệt đối.
Chính Niệm – Lưỡi Cày Gậy Đánh
Chính niệm là sự cảnh tỉnh đối với bốn đối tượng tu tập: thân, thọ (cảm thọ), tâm, và pháp. Nếu như lưỡi cày và gậy đánh tạo ra nắng suất của công việc cày lúa, thì chính niệm tạo ra nắng suất của việc tu tập. Chính niệm giúp chúng ta biết rõ những gì đang diễn ra trong thân, trong cảm thọ, trong tâm, trong những pháp xung quanh chúng ta.
Người tu tập phải luôn biết rõ khi họ đi bộ; khi họ đứng; khi họ nằm; khi họ ngồi. Chính niệm như chiếc gương phản chiếu, giúp chúng ta nhận ra chân tương của mọi sự vật. Vì đây là con đường duy nhất dẫn đến an lạc và giải thoát cho chúng sanh, chính niệm phải được nuôi dưỡng mỗi ngày.
Thân Khẩu Được Hộ Trì
Thân khẩu được hộ trì là sự chuẩn bị toàn diện. Thân được hộ trì là không sát sinh, không trộm cắp, không tà dâm. Khẩu được hộ trì là không nói dối, không nói lời hai lưỡi, không nói lời đâm thọc, không nói lời phiếm phán. Ngoài ra, chúng ta phải giữ cái thân khẩu ý của chúng ta trong những tư thế đi, đứng, nằm, ngồi khác nhau.
Khi thân khẩu được hộ trì một cách toàn vẹn, hành động của chúng ta sẽ được kiểm soát, chúng ta sẽ biết rõ đúng sai mỗi khoảnh khắc để có thể nhận được trí tuệ viên mãn một cách tự nhiên.
Tiết Độ Trong Ăn Uống
Các vị thầy thường căn dặn: “Ba sự thường bất tức” – ba việc thường ngày là ăn, mặc, ngủ không cần đầy đủ, dùng thiếu một chút để giảm những phiền não ngủ nguyên và có thêm thời gian tu tập. Khi ăn, chúng ta cũng phải quán xét năm điều để tăng trưởng đạo hành.
Năm điều quán xét khi ăn bao gồm: ý niệm rằng chúng ta ăn này không phải vì hưởng thụ hay thoả mãn dục vọng, mà để duy trì thân thể tu hành; suy niệm rằng chúng ta không xứng đáng để nhận phẩm chất hạnh phúc này; cần thận trong cách tiêu thụ thực phẩm; sự chuẩn bị của chúng ta chỉ để tránh đói, khát mà thôi. Những suy niệm này sẽ giúp chúng ta không trở thành nô lệ của dục vọng.
Nhậm Lên Tả Vậy – Khác Phục Kiết Sử
Nhậm lên tả vậy có nghĩa là vượt qua những cản trở, những kiết sử có gốc là tham, sân, si. Mười kiết sử này bao gồm tham, sân, ngu, kiêu mạn, tà kiến, nghi, hôi tâm, hoan hỉ, tự trọng ác và nho nhác. Người tu tập đoạn trừ hoàn toàn mười kiết sử này sẽ chứng quả vị A La Hán – sanh đã tận, phạm hành đã thành, những việc cần làm đã làm, không còn tái sanh lại nữa.
Tinh Tấn – Lực Lượng Cuối Cùng
Tinh tấn là sự nỗ lực không ngừng, là nòi lực cuối cùng giúp chúng ta vượt qua mọi trở ngại trên con đường tu tập. Tinh tấn trong chính niệm xứ cần sẽ giúp đoạn trừ những pháp bất thiện và tăng trưởng những pháp thiện. Nếu không tinh tấn, chúng ta sẽ gặp nhiều chướng duyên trên con đường tu tập.
Giới – Định – Tuệ: Ba Bậc Thang Giải Thoát
Tóm lại, mười phương pháp mà Đức Phật và các đệ tử của Ngài tu tập kể trên không nằm ngoài ba nền tảng cơ bản của Phật pháp: Giới, Định, Tuệ. Giới là điều cần thiết, là nắc thang đầu tiên trong lộ trình giác ngộ giải thoát. Khi giữ giới, chúng ta sống một đời sống khổ hạnh, kham nhẫn, thân khẩu luôn được hộ trì, biết tiết độ trong ăn uống để có một đời sống chân thiện nhất.
Định là nắc thang tiếp theo để có thể giữ gìn tâm ý một cách chuyên tâm nhất. Ý căn được thuần thục trong quá trình tu tập định lực, chính niệm, tinh tấn là hai phương diện giúp chúng ta giữ được tâm định tĩnh. Tuệ là kết quả rốt ráo cuối cùng cần có, là lòng tin và trí tuệ vun trồng từ hai ý nghĩa trên để đưa việc làm lợi mình lợi người, và lợi cả tha nhân trở nên viên mãn.
Hành giả tu Giới – Định – Tuệ như người đang cây trên mảnh đất tâm của mình, phải thường xuyên nhậm những cớ đại là mười kiết sử để gặt hái được quả vô sanh, giải thoát khỏi khổ đau, luân hồi. Kinh Cây Ruộng trong Kinh Tương Ưng Bộ cũng như những yếu tố được nói đến trên đây đưa ra những kiến thức rất thực tế và thiết thực để mỗi hành giả tu tập ứng dụng vào đời sống, còn để giúp cho các vị cư sĩ Phật tử hiểu hơn về quá trình làm việc hành đạo của các tu sĩ xuất gia để không có những cái nhìn sai lệch và phiền diễn.
Hành trình tu tập là một quá trình dài, cần kiên trì, cần lòng tin, cần sự nỗ lực không ngừng. Mỗi ngày là một cơ hội để chúng ta cây gieo những hạt giống thiện lành, để tưới tẩm chúng bằng những nước mưa của khổ hạnh và giáo lý, để gặt hái được những quả ngọt ngào của sự giác ngộ và giải thoát. Là những người theo đạo Phật, hãy nhớ rằng chúng ta đang cây ruộng trên mảnh đất tâm của mình, và quả chiên sẽ tới khi chúng ta nỗ lực hết sức.
