Nhiều bạn học Phật gặp phải một khó khăn lớn trong hành trình tu tập: khi muốn thay đổi một điều gì đó tốt hơn như tính cách hay cách suy nghĩ, thời gian đầu bạn thấy có sự thay đổi. Nhưng sau một thời gian, bạn lại cảm nhận rõ ràng những tính cách xấu, những suy nghĩ không tốt vẫn còn ẩn sâu bên trong bản thân. Đây là một câu hỏi phổ biến và vô cùng hợp lệ mà nhiều Phật tử gặp phải trong quá trình tu hành. Theo lời dạy của Phật, để thay đổi tận gốc bản tính con người, chúng ta cần hiểu rõ về bản chất của tâm thức và cách hoạt động của nó.
Bạn cảm nhận rằng chỉ là thay đổi ở “bề ngoài” nhưng sâu bên trong tận gốc vẫn chưa hết. Bạn rất buồn và đôi khi khó chịu với bản thân mình. Bạn cũng tự cố gắng quản chiếu nhưng kết quả vẫn không cải thiện. Ví dụ, khi bạn muốn giúp đỡ mọi người, bạn không muốn nhận lại bất cứ thứ gì như mọi người hay nói là “phước hậu lưu”. Nhưng mỗi lần bạn làm được một việc thiện thì tâm của bạn cứ khiến bạn nghĩ về việc đó hoài. Bạn biết đó là xấu, đó là dấu hiệu của phước hậu lưu nhưng bạn không thể ngăn tâm mình suy nghĩ lại được. Vì bạn rất sợ bản thân mình rơi vào trường hợp làm phước để nhận phước.
Bản Chất Thực Của Việc Thay Đổi Trong Phật Pháp
Trong giáo lý Phật giáo, người ta thường nhầm lẫn giữa việc “kiềm chế” và việc “thay đổi tận gốc”. Kiềm chế là khi bạn sử dụng ý chí để cố gắng ngăn chặn những hành động hoặc suy nghĩ xấu. Đây là một bước quan trọng trong tu tập, nhưng nó chỉ là bước đầu tiên. Thay đổi tận gốc là khi những phiền não (tham, sân, si) không còn sức mạnh trên tâm bạn nữa.
Kinh điển Phật giáo dạy rằng những hạng phiền não này không phải là để bị trừng phạt, mà là để được hiểu rõ và từng bước khôi phục lại tâm bản thiện. Khi bạn chỉ kiềm chế, những hạng phiền não này vẫn còn tiềm ẩn bên trong, chờ một cơ hội để bùng nổ. Đó là lý do tại sao nhiều người cảm nhận rằng những tính cách xấu vẫn còn “sâu bên trong” mặc dù hành động bề ngoài đã thay đổi.
Một vị thiền sư đang thiền định tại chùa chiều chiều để rèn luyện tâm thức
Hiểu Rõ Sự Thật Là Chìa Khóa Thay Đổi
Theo lời Phật dạy, thay đổi tận gốc không phải là chuyện “phải là”, “sẽ là” theo ý muốn của bạn, mà là thấy rõ sự thật như nó đang là. Đây chính là đạo lý của Chánh Kiến – quan điểm đúng đắn trong Tám Chân Đạo của Phật giáo.
Khi bạn muốn thay đổi một điều gì đó, bạn thường bị chi phối bởi tâm chạy theo ý muốn, tâm chống đối và tâm phán xét. Bạn muốn bản thân mình phải là kiểu gì đó và khi không đạt được điều đó, bạn lại tự trách mình. Vòng lặp này tiếp tục như thế, và chính vòng lặp này là nguyên nhân khiến tâm của bạn liên tục quay về những suy nghĩ cũ.
Điều Phật giáo muốn dạy chúng ta là: hãy bình tĩnh, sáng suốt để thấy rõ sự thật chứ không phải giải quyết vấn đề theo ý mình. Sự thật là gì? Nó chính là từng lúc, từng khoảnh khắc bạn đang suy nghĩ hoặc cảm nhận như thế nào mà không có phán xét, không có kỳ vọng.
Phước Hậu Lưu Là Gì Và Làm Sao Không Bị Chi Phối?
Khái niệm “phước hậu lưu” trong Phật giáo là sự mong chờ kết quả từ những việc làm thiện. Khi bạn làm điều thiện nhưng tâm còn chạy theo mong chờ có phước báo, thì đó là phước hậu lưu. Đây không phải là điều phải trách mắng, mà là một dấu hiệu cho thấy bạn đang bị tâm tham chế ngự.
Vấn đề không phải ở việc làm thiện hay không, mà ở cách tâm bạn hoạt động sau khi làm thiện. Nếu bạn tự trách mình vì sợ mắc phạm phước hậu lưu, thì bạn lại tạo ra một loại phiền não khác – đó là sợ hãi và tự ti.
Thiếu niên Phật tử tập trung làm việc thiện cộng đồng với tâm từ bi
Cách thực hành đúng là: khi bạn làm việc thiện, hãy để tâm được tự do mà không bám víu vào kết quả. Nếu tâm bạn nổi lên suy nghĩ hoặc kỳ vọng, chỉ cần thấy rõ nó mà không cần phải chiến đấu với nó. Hãy để nó đi một cách tự nhiên như nước chảy. Đó là khi bạn thực sự bỏ được phước hậu lưu.
Áp Dụng Quán Chiếu Đúng Đắn Trong Thực Hành Hàng Ngày
Phật giáo dạy chúng ta phương pháp quán chiếu (vipassana) là cách để thấy rõ tâm của chúng ta. Không phải cố gắng thay đổi tâm, mà là thấy rõ từng sóng tâm nổi lên và chìm xuống. Qua việc quan sát một cách bình tĩnh và không phán xét, dần dần những phiền não sẽ mất đi sức mạnh.
Áp dụng vào thực hành hàng ngày, khi bạn nhận thấy tâm bạn đang chạy theo phước hậu lưu, đừng tự trách. Thay vào đó, hãy thấy rõ: “Tâm của tôi đang mong chờ điều gì”. Chỉ cần thấy rõ như vậy, bạn đã bắt đầu tách rời khỏi phiền não. Sự tách rời này không phải là chiến đấu, mà là sự hiểu biết. Đó là khi thay đổi thực sự xảy ra – từ trong sâu, từ tận gốc bản tính con người.
Cổng chùa Phật giáo với đốc chiều nắng lạng lẽo gợi cảm hứng thiền định
Lời Khuyên Của Các Vị Thiền Sư Về Thay Đổi Tận Gốc
Các vị thiền sư và những nhà hiểu biết sâu sắc về Phật pháp thường nhắc nhở: “Thay đổi không phải là vấn đề cần giải quyết theo ý mình, mà là thấy rõ sự thật”. Khi bạn dừng lại việc chiến đấu với bản thân và bắt đầu quan sát tâm mình một cách nhân từ và sáng suốt, đó mới là lúc thay đổi thực sự bắt đầu.
Điều quan trọng là bạn cần hiểu rằng bản tính con người không phải là cố định và bất biến. Nó là sự tương tác liên tục giữa cảm nhận, suy nghĩ và hành động. Khi bạn thấy rõ sự tương tác này, bạn sẽ có sự lựa chọn thực sự. Không phải lựa chọn từ ý muốn, mà từ sự hiểu biết sâu sắc.
Kết Luận: Hành Trình Tu Tập Là Quá Trình Thức Tỉnh
Thay đổi tận gốc bản tính con người không phải là một mục tiêu có thể đạt được thông qua ý chí hay kiềm chế. Nó là một quá trình thức tỉnh dần dần về bản chất thực sự của tâm mình. Phật giáo dạy chúng ta rằng con đường này đòi hỏi kiên nhẫn, từ bi với bản thân, và sự hiểu biết rõ ràng.
Hãy bắt đầu từ hôm nay: thay vì tự trách bản thân vì vẫn còn phiền não, hãy thấy rõ những phiền não đó một cách bình tĩnh. Thay vì cố gắng kiềm chế, hãy quan sát. Thay vì mong chờ kết quả, hãy tập trung vào quá trình thấy rõ. Khi bạn thực hành như vậy, thay đổi tận gốc sẽ xảy ra một cách tự nhiên và sâu sắc. Đó chính là lời Phật dạy: “Tự mình là sự duy nhất có thể cứu độ tự mình, không ai khác có thể làm được điều đó. Chính bạn phải phấn đấu – các Phật chỉ là những người hướng dẫn đường đi.”
Theo lời dạy của Thiền sư Viên Minh
Trung tâm Hộ Tông
