Trước tiên, bạn cần hiểu rằng lãnh thổ tinh thần con người bao gồm năm thành phần chính: thân thể, cảm giác, tri giác, tâm hành và nhận thức. Cảm xúc chỉ là một trong 51 tâm hành, không phải toàn bộ tâm linh của chúng ta. Khi một cảm xúc nào đó – dù mạnh mẽ đến đâu – đến rồi lại đi, tại sao chúng ta phải để nó chi phối cuộc sống và quyết định kết thúc sự sống? Đây là lẽ sống quan trọng mà phần lớn mọi người không được học dạy.
Có những người không có khả năng đối phó với các cảm xúc lớn như: uất ức, giận hờn, chán nản, tuyệt vọng. Chính vì vậy họ đã đi tới con đường tự tủi. Với họ, tự tủi được coi là phương cách duy nhất để chấm dứt nỗi khổ đau. Tuy nhiên, nếu chúng ta có cơ hội cung cấp cho họ những phương pháp thực tập để đối trị cảm xúc, họ sẽ có cơ hội trở nên lạnh dạu và vượt qua những cảm xúc đó. Chúng ta phải nắm được bí quyết này trước khi chúng ta chỉ bảo cho họ. Ở Pháp, mỗi ngày có khoảng 33 người trẻ tự tủi. Trong các trường học, không ai dạy cho người trẻ cách thức đối trị cảm xúc. Bạn đừng đợi khi cảm xúc trào dâng mới bắt đầu thực tập. Cứ bắt đầu thực tập ngay bây giờ đi. Mai mốt, khi cảm xúc trào dâng, bạn sẽ nhớ thực tập.
Hiểu Về Bản Chất Cảm Xúc
Theo giáo lý Phật giáo, cảm xúc (vedanā) là một phần tự nhiên của trải nghiệm con người, nhưng nó không phải là tất cả những gì định nghĩa chúng ta. Khi chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất của cảm xúc, chúng ta bắt đầu có khả năng đối diện với nó mà không bị nó chi phối. Cảm xúc có thể được so sánh với một cơn bão tốt. Nếu chúng ta biết cách chống đỡ nó, chúng ta sẽ được an toàn trong khi cơn bão xảy ra. Cơn bão có thể kéo dài một giờ, vài giờ hay một ngày. Nếu chúng ta nắm được phương pháp thực tập thì chúng ta sẽ đi ngang qua cơn bão đó một cách an toàn.
Khi ta làm chủ cảm xúc thông qua thiền định, cuộc đời trở nên đáng sống hơn. Chúng ta có cơ hội nhìn ra rằng cảm xúc chỉ là một hiện tượng tạm thời, không phải cái chết cuối cùng. Đây là khái niệm impermanence (anicca) – một trong ba đặc tính cơ bản của mọi hiện tượng trong Phật giáo. Thấu hiểu sự vô thường này giúp chúng ta giải thoát khỏi sợ hãi.
Người thực tập thiền định trong tư thế ngồi tại chùa chiều sáng
Phương Pháp Thực Tập Thở Bụng Cơ Bản
Trước tiên, chúng ta cần hiểu rằng hơi thở là chiếc cầu nối giữa thân thể và tâm ý. Khi chúng ta kiểm soát được hơi thở, tâm ý sẽ dần trở nên bình tĩnh. Phương pháp thở bụng là kỹ thuật cơ bản nhất trong thiền định Phật giáo, phù hợp cho những người mới bắt đầu.
Để thực tập, bạn có thể ngồi trong tư thế hoa sen hoặc nằm ngửa thoải mái. Đặt hết tâm ý vào bụng, thấy được bụng phồng ra khi bạn thở vào và xẹp xuống khi bạn thở ra. Bạn có thể thở thật sâu và hoàn toàn chú ý tới bụng. Đừng suy nghĩ gì hết. Chấm dứt mọi suy nghĩ, chỉ nhớ tới chuyên thở. Đặc biệt là khi đang trong trạng thái cảm xúc mạnh mẽ, bạn cần tập trung vào việc thở bụng sâu và bình tĩnh.
Một ví dụ thực tế: khi cơn giận dữ hoặc sợ hãi đến, hơi thở của bạn sẽ nhanh và hẹp. Bằng cách chủ động làm chậm hơi thở và thở vào bụng sâu, bạn đã bắt đầu gửi tín hiệu bình tĩnh tới hệ thần kinh. Cơ thể của bạn sẽ phản ứng lại bằng cách giảm hormone căng thẳng và tăng cảm giác an tâm.
Kỹ Thuật Hình Ảnh Hóa: Cây Gốc và Bão Cảm Xúc
Để làm sâu sắc hơn bài tập, bạn có thể sử dụng phương pháp hình ảnh hóa. Trong thực tập, hãy hình dung rằng đầu bạn là đầu của một cái cây sồi vừng chắc chắn. Cây này có rễ mạnh mẽ, sâu xa, bám vào lòng đất vững chắc. Khi cơn bão cảm xúc (giận dữ, sợ hãi, buồn bã) đến gió thổi, cây có thể cúi người, nhưng không bị quật ngã vì rễ quá vững.
Bạn hãy rời đầu cây, đi xuống gốc cây cho vững chắc hơn. Gốc cây là ở bụng dưới, dưới rốn một chút, ở huyệt đan điền. Đặt hết tâm ý vào bụng dưới và thở thật sâu. Đừng suy nghĩ gì hết và bạn sẽ an toàn trong khi cơn bão tố cảm xúc đang diễn ra. Mỗi ngày, thực tập năm phút. Sau ba tuần lễ, bạn đã có thói quen và khi cảm xúc tới, bạn sẽ nhớ để mà thực tập.
Hình ảnh minh họa về cây gốc vững chắc trước cơn bão
Dạy Phương Pháp Cho Con Em Và Học Sinh
Đi qua được cơn bão rồi, bạn sẽ có niềm tin. Bạn tự báo: kỳ sau, nếu cơn bão cảm xúc trở lại, bạn không còn sợ hãi nó, vì bạn đã biết cách xử lý nó. Bạn cũng có thể dạy cho con bạn, em bạn, học sinh của mình để chúng biết phương pháp thở bụng này.
Để dạy cho em nhỏ, hãy nắm tay em bé, bạn báo em bé cùng thở với bạn, đặt hết tâm ý vào bụng dưới. Tuy là một em bé, nó cũng đã có thể có cảm xúc mạnh rồi, và nó có thể học thở để vượt qua cảm xúc. Ban đầu, nó cần sự yểm trợ của bạn, nhưng sau này, nó có thể tự làm một mình.
Nếu bạn là cô giáo hay thầy giáo, bạn có thể dạy cho tất cả các học sinh trong lớp cách thức thở bụng này. Có thể trong số học sinh của bạn có những học sinh sẽ thực tập, sau này khi cơn lốc cảm xúc đi tới với chúng và chúng sẽ không đi tự tủi. Như vậy là bạn đã cứu mạng được cho những đứa trẻ này.
Các Tư Thế Thực Tập Khác Nhau
Thực tập trong tư thế ngồi là tốt nhất vì nó cho phép bạn duy trì tư thế thẳng và cảnh báo. Tuy nhiên, có những lúc bạn cần thư giãn hoặc không thể ngồi được. Trong tư thế nằm, bạn có thể để trên bụng một túi nước ấm hoặc một cuốn sách nhẹ để giúp bạn cảm nhận rõ ràng hơn chuyển động của bụng.
Bất kể tư thế nào, điều quan trọng nhất là sự nhất tâm (samadhi) – tập trung hoàn toàn vào hiện tại. Khi bạn nhất tâm, cảm xúc sẽ không có sức mạnh để lôi kéo bạn đi. Đây là bản chất của thiền định trong Phật giáo Nguyên Thủy – không phải tẩu thoát khỏi đau khổ, mà là đối mặt với nó bằng sự bình tĩnh và hiểu biết.
Thực Tập Đều Đặn – Chìa Khóa Thành Công
Thực tập ngũ phút mỗi ngày là cách tốt nhất để xây dựng thói quen. Không cần phải thực tập lâu, nhưng cần phải đều đặn. Khi bạn thực tập hàng ngày, hệ thần kinh của bạn sẽ quen với trạng thái bình tĩnh. Thần kinh phó giao cảm sẽ được kích hoạt, giúp cơ thể bạn nhanh chóng chuyển từ chế độ “chiến đấu hoặc chạy trốn” sang trạng thái “nghỉ ngơi và tiêu hóa”.
Sau ba tuần thực tập liên tục, bạn sẽ phát hiện ra rằng khi cảm xúc mạnh xuất hiện, cơ thể bạn tự động nhớ kỹ thuật thở bụng. Đây là sức mạnh của thiền định – nó trở thành phản xạ tự nhiên, một bộ phận của cách bạn sống.
Người thực tập thiền định ngoài trời giữa thiên nhiên xanh tươi
Từng Bước Vượt Qua Cảm Xúc Tiêu Cực
Quá trình vượt qua cảm xúc mạnh không phải xảy ra một sớm một chiều. Đây là hành trình, không phải đích đến. Khi bạn bắt đầu thực tập, hãy đặt kỳ vọng thực tế. Mục đích không phải là loại bỏ cảm xúc hoàn toàn, mà là thay đổi mối quan hệ của bạn với cảm xúc.
Trong từng giai đoạn thực tập:
- Giai đoạn 1: Nhận biết cảm xúc sắp đến
- Giai đoạn 2: Dừng lại và thở sâu
- Giai đoạn 3: Quan sát cảm xúc mà không phán xét
- Giai đoạn 4: Để cảm xúc tự nhiên tan biến
Mỗi giai đoạn sẽ giúp bạn tiến gần hơn tới sự giải thoát mà Phật Tổ đã dạy.
Lan Tỏa Sự Cứu Rỗi Cho Cộng Đồng
Khi bạn đã thành thạo phương pháp này, nhiệm vụ của bạn không dừng lại. Bạn có thể trở thành người hướng dẫn cho gia đình, bạn bè, học sinh và thậm chí toàn bộ cộng đồng. Trong Phật giáo, việc chia sẻ Chánh Pháp gọi là “Bồ Tát hạnh” – hạnh phước của một vị Bồ Tát là cứu độ chúng sinh.
Mỗi người bạn dạy thực tập, bạn đã cứu một mạng sống khỏi con đường tự tủi. Đây không phải là ước mơ quá lớn – đây là hiện thực cần được thực hiện ngay hôm nay, ngay lúc này, trong cộng đồng Việt Nam chúng ta.
Kết Luận
Lãnh thổ tinh thần con người bạn rất bao la, nhưng nó cũng rất dễ bị cảm xúc chi phối nếu như chúng ta không có công cụ để quản lý nó. Phương pháp thở bụng từ Phật giáo không phải là điều gì bí ẩn hay phức tạp – nó rất đơn giản và có thể được thực hành bởi bất kỳ ai, ở bất kỳ nơi đâu.
Hãy bắt đầu ngay hôm nay với năm phút thực tập mỗi ngày. Hãy dạy cho con em, học sinh, bạn bè của bạn. Hãy là ánh sáng Chánh Pháp cho những người đang bị bao phủ bởi bóng tối của cảm xúc tiêu cực. Đây là con đường tu học thực tế, không phải chỉ lý thuyết, mà là sự sống được thay đổi từng ngày qua việc thực tập.
Theo lời Phật dạy: “Tự mình là nơi ẩn náu tốt nhất.” Hãy tìm thấy điều đó bên trong lòng bạn thông qua thiền định và thở bụng. Bạn sẽ không chỉ tự cứu mình, mà còn cứu độ được vô số chúng sinh.
Tham Khảo Kinh Điển
- Pali Canon – Majjhima Nikaya: Các kinh về tâm ý (citta) và quá trình tâm thức
- Anapanasati Sutta (MN 118): Kinh dạy về thiền định thở
- Satipatthana Sutta (MN 10): Kinh bốn nền tảng chánh niệm
- Dhammapada: Những lời Phật dạy về tâm ý và cảm xúc
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
