Đức Phật, vị Giác Ngộ Vô Đại đã dạy rằng thân thể này không phải là chúng ta, cũng không phải của chúng ta. Trong suốt cuộc đời, hầu hết chúng ta đều mắc phải sai lầm lớn nhất: chúng ta tin rằng thân này là “ta”, là cái gì đó đáng giu giữ, đáng yêu quý, đáng vui sướng. Tuy nhiên, lời Phật dạy thường khác hoàn toàn với những niềm tin này. Theo Kinh Pheñapitaka Sutta được giảng giải bởi Đại Trưởng Lão Thiền sư Pa Auk, đức Phật đã để lại những lời cảnh tỉnh quý báu giúp chúng ta nhìn thấu bản chất thực của năm uẩn và toàn bộ hiện tượng vật chất lẫn tinh thần. Thông qua những ví dụ sinh động, những lời dạy này mở ra con đường bỏ bớt những quan niệm sai lệch, từ đó tiến tới giải thoát từ vòng luân hồi đầu đau.
Năm Uẩn – Bản Chất Vô Thường, Vô Ngã
Đức Thế Tôn đã dạy rằng năm uẩn – sắc, thọ, tưởng, hành, thức – chính là những yếu tố cấu thành nên toàn bộ nhân cách và hiện hữu của con người. Tuy nhiên, chúng hoàn toàn không có bản chất vĩnh cửu hay bất biến. Sắc uẩn (thân thể) được so sánh như những bọt nước nổi trên mặt nước – nhìn tưởng thật mà chạm vào liền tan biến. Những bọt này không có thực chất gì, chỉ là sự tập hợp tạm thời của các yếu tố tự nhiên.
Sắc uẩn tạm thời như những bọt nước trên mặt nước, không có thực chất bền vững
Cảm thọ uẩn, những cảm xúc và cảm nhận của chúng ta, tương tự như những con bạch tuộc sống trổi lên rồi biến mất – không bao giờ ổn định, không bao giờ cố định. Một lúc ta cảm thấy vui sướng, chốc lát lại buồn bã. Cảm thọ luôn biến đổi, không có gì bền chắc. Tưởng uẩn (tri giác, ý tưởng) lại như những tia chớp lóe sáng rồi tắt – hiện lên thoảng một, biến mất thoảng một, không có điểm dừng, không có chỗ nương tựa. Hành uẩn (những hành động và ý chí) được ví như thân cây chuối – vỏ ngoài trông có hình dạng, nhưng bên trong rỗng không, không có gì thực thụ. Thức uẩn (tâm thức) lại như những phép thuật – những trò ảo thuật khiến những người mê muội lầm tưởng có “ta”, nhưng thực chất chỉ là ảo tưởng tạo ra bởi vô minh.
Quan Sát Năm Uẩn Bằng Minh Sát Tuệ
Một người tu học có trí tuệ quản chiếu năm uẩn bằng minh sát, quan sát tỉ mỉ bằng trí tuệ chân chính, đúng pháp, đúng đường lối tu tập, sẽ tìm thấy một chân lý đại thiêu: tất cả chỉ là hiện tượng trồng ra trong rộng không, không có tự ngã, không có gì thật, không có gì đáng gọi là hạnh phúc, không có gì là “ta”, cũng chẳng có gì là đẹp đẽ, đáng ưa. Đây là sự nhìn thấu triệt để của người tu học khi ánh sáng trí tuệ xuyên thủng mây mù của vô minh.
Minh sát tuệ giúp nhìn rõ bản chất thực của năm uẩn
Đức Phật – bậc Giác Ngộ Vô Đại, có trí tuệ như mặt đất bao la – đã chỉ rõ bản chất thực của năm uẩn này, dạy rằng hãy quan sát thân này như vật đáng tự bỏ, vì trong nó không có ba đặc tính mà mọi người thường tìm cầu: thường hằng, lạc, ngã. Đây là lời cảnh tỉnh sâu sắc nhất về bản chất của sự sống.
Ba Yếu Tố Duy Trì Năm Uẩn và Sự Chết
Khi ba yếu tố duy trì thân này – máng sống (những sinh lực trong cơ thể), hơi nóng phát sinh từ nghiệp và thức uẩn – rút lui khỏi thân, thì thân này chỉ còn là xác chết bất động, là mồi cho giới bộ ăn nuốt. Thân này thực ra chỉ là giả hợp, rộng không; thức uẩn chính là kẻ đánh lửa khiến người phàm si mê, nói nằng sai lạc. Lúc này, sự thật hiển lộ: không có gì là chúng ta từ trước đến nay.
Thân này phải được gọi là kẻ sát nhân, vì chính nó gây nên mọi đau khổ. Nó khiến chúng ta phải chạy theo những ham muốn không bao giờ thỏa mãn, phải chịu đựng bệnh tật, suy tàn, và cuối cùng là chết mất. Không có gì trong năm uẩn là thường, lạc, ngã, hay đẹp. Tất cả đều là những ngã quỷ gây khổ.
Hành Thiền Tỉnh Giác – Con Đường Giải Thoát
Vì Tỷ-khưu tinh tấn mạnh mẽ, có chính niệm và tỉnh giác suốt ngày đêm, hãy quan chiếu sâu sắc như lời Đức Phật dạy về năm uẩn này. Đây không phải là những lời suông suẩy, mà là những chỉ dạy từ vị Phật đã thấu rõ tất cả. Người nam, người nữ có chí hướng xuất ly, nếu thật tâm mong cầu Niết-bàn – sự chấm dứt của vòng sinh tử luân hồi – thì hãy đoạn tận mỗi dây trói buộc của ái dục và vô minh.
Hành thiền tỉnh giác là con đường dẫn tới Niết-bàn
Thực hành này không dễ dàng, nhưng nếu quyết tâm, sẽ có kết quả. Hãy tự mình là chỗ nương tựa cho chính mình. Không nên ỷ lại vào ai khác, mà phải dựa vào nỗ lực tu tập của chính bản thân. Hãy hành thiền định và thiền tuệ như người đang bị lửa cháy trên đầu – không chần chừ, không biếng lười, tinh tấn không ngừng nghỉ. Mỗi nhịp thở, mỗi bước chân, mỗi tư tưởng trong quá trình tu học đều là cơ hội để gỡ bỏ những dây trói của tham, sân, si.
Tài Liệu Tham Khảo Kinh Điển
Bài viết này dựa trên những lời dạy từ:
- Kinh Phenapitaka Sutta – được giảng giải bởi Đại Trưởng Lão Thiền sư Pa Auk, một vị thầy thiền học sâu sắc trong truyền thống Theravada, có kinh nghiệm tu tập hơn 60 năm
- Lời Phật dạy trong Kinh Tạng về bốn niệm xứ, sự quan sát lâu dài về năm uẩn
- Giáo lý về ba đặc tính: vô thường, khổ, vô ngã – nền tảng của Phật giáo Theravada
Những lời cảnh tỉnh này của Đức Phật về năm uẩn là bài học vĩnh cửu cho tất cả mọi người. Chúng ta không nên bỏ qua, mà nên nghe lời Phật dạy, tỉnh thức trước những ảo tưởng về “ta” và “của ta”. Thông qua sự tu tập chân chính, chúng ta có thể vượt thoát khỏi những dây xích vô minh, đạt tới sự an lạc chân thật – Niết-bàn. Nguyện cho tất cả quý vị nỗ lực tu tập thiền định và minh sát, để thân tâm được an ổn, hân hoan trong chính pháp, sống tinh cần, mạnh mẽ và bền bỉ trên con đường giải thoát.
