Một trong những vấn đề quan trọng nhất mà bất kỳ gia đình Phật tử nào cũng phải đối mặt là: làm thế nào để nuôi dạy con em trở thành người tốt, có đạo đức, biết tu tập? Đây không phải là câu hỏi đơn giản, bởi vì nó liên quan đến trách nhiệm lớn lao của cha mẹ trong việc định hướng nhân cách cho con cái. Theo lời dạy của Đức Phật, giáo dục con em là một quá trình toàn diện, bắt đầu từ khi con còn trong bụng mẹ cho đến khi trưởng thành. Để hiểu rõ hơn về cách nuôi con nên người theo lối Phật dạy, chúng ta cần tìm hiểu những bài học quý báu mà Đức Thế Tôn đã truyền dạy.
Lời Phật Dạy Cho Con Trai
Một thời, Đức Thế Tôn đang ở tại Sāvatthi, Ngài đã gọi các Tỳ kheo lại và nói về cách một người mẹ có niềm tin chính chánh nên khuyên dạy cho con trai mình như sau:
“Con yêu quý ơi, hãy noi theo như gia chủ Citta, hãy noi theo như Hattaka ở Avala. Các vị ấy là những mẫu mực trong các đệ tử nam cư sĩ của Ta. Nếu con muốn xuất gia, hãy noi theo như Tôn giả Sāriputta và Tôn giả Moggallāna. Các vị ấy là những mẫu mực trong các đệ tử Tỳ kheo của Ta.”
Những lời dạy này phản ánh một nguyên tắc quan trọng trong giáo dục Phật giáo: cha mẹ không chỉ dạy bằng lời nói mà còn phải chỉ ra những mẫu gương sáng để con em học tập và noi theo. Khi Đức Phật nhắc đến Citta và Hattaka, Ngài đang chỉ những người cư sĩ đã sống đúng với giáo pháp Phật, có nhân cách cao thượng, hành động hợp với đạo đức. Tương tự, khi đề cập đến Sāriputta và Moggallāna, đây là hai vị đệ tử xuất sĩ hàng đầu của Phật, nổi tiếng với trí tuệ và định lực siêu vượt.
Cha mẹ Phật tử dạy con em noi theo những mẫu gương sáng trong giáo dục Phật giáo
Điều này cho thấy rằng giáo dục con em không phải là việc áp đặt, mà là việc hướng dẫn họ nhìn thấy những gương sáng và tự nguyện theo đuổi con đường chính đạo. Khi con trai thấy được những tấm gương như Citta hay Sāriputta, họ sẽ có động lực để hoàn thiện bản thân mình theo những tiêu chuẩn cao thượng đó.
Lời Phật Dạy Cho Con Gái
Tương tự như cách dạy con trai, Đức Phật cũng dạy cha mẹ phải khuyên dạy con gái một cách hợp lý:
“Con yêu quý ơi, hãy noi theo như nữ cư sĩ Khujjutarā và Velukanḍakiyā, mẹ của Tôn giả Nanda. Các vị ấy là những mẫu mực trong các đệ tử nữ cư sĩ của Ta. Nếu con muốn xuất gia, hãy noi theo như Tôn giả ni Khema và Uppalavanṇā. Các vị ấy là những mẫu mực trong các đệ tử Tỳ kheo ni của Ta.”
Lời dạy này chứng tỏ rằng trong Phật giáo, con gái có cơ hội và quyền lợi như con trai để tu tập, thành tựu. Khujjutarā, Velukanḍakiyā, Khema và Uppalavanṇā đều là những vị nữ Phật tử xuất sắc, có những thành tựu tu tập đáng kính phục. Bằng cách đưa ra những mẫu gương này, Đức Phật không chỉ chỉ dạy cha mẹ cách nuôi dạy con gái, mà còn khẳng định giá trị và địa vị của phụ nữ trong cộng đồng Phật giáo.
Cảnh Giác Với Mùi Danh Lợi
Một khía cạnh rất quan trọng trong lời dạy của Đức Phật là việc cảnh giác các con em tránh xa mùi danh lợi. Đức Phật nói: “Nên để cho lợi đắc, cung kính và danh vọng chẳng chạm đến người.” Đây là một lời cảnh báo sâu sắc về những nguy hiểm tiềm ẩn mà người con em có thể phải đối mặt khi lớn lên.
Trên đời này, lẻm trở trêu, ngang trái và đắng cay cũng đều xuất phát từ mùi danh lợi. Không ít người, vì mê mải theo đuổi danh lợi, đã biến chất, trở nên lừa lọc, vô cảm, hoặc bị vong ân bất hiếu. Những điều này dẫn đến các tranh chấp, mâu thuẫn gia đình và xã hội. Vì thế, cha mẹ Phật tử cần dạy con em hiểu rõ rằng danh lợi chỉ là những vật lưu ly mong manh, dễ mất, dễ thất. Chúng không thể mang lại hạnh phúc thực sự hay sự an bình trong tâm hồn.
Trẻ em học tập và phát triển nhân cách tốt dưới sự hướng dẫn của cha mẹ Phật tử
Vai Trò Của Hành Động Và Nhân Cách Cha Mẹ
Như đã đề cập, người ta thường nói “cha mẹ sinh con, trời sinh tính”, có nghĩa là tính nết của con em phần lớn phụ thuộc vào nghiệp lực quá khứ của chính họ, cha mẹ khó có thể can thiệp. Tuy nhiên, từ góc độ Phật pháp, dù tính khí của con em có gốc rễ từ nghiệp lực riêng của họ, thì nghiệp lực cũng không phải là cố định và không thể thay đổi được. Giống như bất kỳ hiện tượng nào khác, nghiệp lực cũng chịu sự chi phối của vô thường, biến đổi vì thế có thể được chuyển hóa. Do đó, ngoài việc sinh dưỡng thể chất cho con em, giáo dục để định hướng nhân cách tốt cho con em là trách nhiệm thiêng liêng của các bậc cha mẹ.
Điều quan trọng nhất, chính nhân cách của cha mẹ sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến con em. Nếu cha mẹ sống với sự thành thật, từ bi, không tham lam, không ganh tỵ, thì con em sẽ tự nhiên hấp thụ những phẩm chất này. Ngược lại, nếu cha mẹ chỉ chạy theo danh lợi, lừa lọc, vô cảm, thì dù có dạy con em bao nhiêu lời hay lẽ, con em vẫn sẽ học theo những hành động sai lầm của cha mẹ.
Xây Dựng Một Gia Đình Phật Giáo Toàn Diện
Vì thế, muốn con em nên người, cha mẹ cần nỗ lực để xứng đáng làm điểm tựa, làm ngọn đuốc sáng soi đường đi cho con. Điều này không chỉ nghĩa là những lời khuyên khéo léo, mà còn là hành động hàng ngày, là thái độ sống, là cách cha mẹ xử sự với những thử thách và cơn hỷ nộ của cuộc sống. Mỗi hành động của cha mẹ đều là một bài học sống cho con em.
Hơn nữa, cha mẹ không nên chỉ dạy con em tránh xa những điều xấu, mà còn cần khích lệ con em theo đuổi những điều tốt. Khi con em thấy được cha mẹ thường xuyên tu tập, nhân từ đối xử với mọi người, hoan hỷ với những hành động thiện, thì con em sẽ tự phát triển lòng từ bi, sự chính trực và khát vọng tiến bộ về tinh thần.
Gia đình Phật tử tu tập cùng nhau để hình thành những giá trị tâm linh chung
Giáo dục con em theo lời dạy của Đức Phật là một quá trình dài hạn, đòi hỏi sự kiên nhẫn, từ bi và liên tục tu tập của chính cha mẹ. Không thể kỳ vọng rằng chỉ bằng những lời dạy hay ngắn, con em sẽ tự động thay đổi. Thay vào đó, cha mẹ cần là hình mẫu sống của những giá trị mà họ muốn truyền dạy cho con em. Khi cha mẹ bản thân luôn tu tập theo chánh pháp, sống với tám chính đạo, thì con em sẽ học được những bài học quý báu nhất từ cha mẹ—những bài học không thể tìm thấy trong sách vở hay những lời khuyên bình thường.
Kết Luận
Lời Phật dạy về cách nuôi con nên người không chỉ là những lời khuyên giản dị, mà còn phản ánh một triết lý giáo dục toàn diện. Qua việc chỉ ra những mẫu gương sáng như Citta, Sāriputta, Khema và Uppalavanṇā, Đức Phật nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hướng dẫn con em tìm kiếm những tấm gương cao thượng để noi theo. Đồng thời, bằng cách cảnh báo về mùi danh lợi, Ngài cũng chỉ dạy cha mẹ phải giúp con em xây dựng hệ thống giá trị đúng đắn, không bị cám dỗ bởi những tạp nhiễu của cuộc sống.
Cuối cùng, bí quyết thực sự để con em nên người là cha mẹ phải bản thân tu tập theo chánh pháp, sống với nhân cách cao thượng, tràn đầy từ bi và trí tuệ. Khi đó, con em sẽ tự nhiên tiếp thu những giá trị tốt đẹp đó, không cần bắt buộc hay ép buộc. Đây chính là cách nuôi dạy con em nên người theo lối Phật dạy—một con đường vừa giản dị vừa sâu sắc, vừa thiết thực vừa đầy ý nghĩa tâm linh.
