Đức Phật dạy rằng tất cả pháp hữu vi đều là vô thường, sanh diệt không bền vững. Nhận thức sâu sắc về chân lý này giúp chúng ta hiểu rõ bản chất của mọi sự vật hiện tượng trong thế giới. Ở thế gian, bất cứ điều gì được tạo tác, bất cứ điều gì có sự biến đổi, đều chịu quy luật vô thường – không bền chắc, không có tính bất biến. Khi nắm vững chân lý này, sự tu tập sẽ có nhiều ánh sáng, không còn bị sa lầy trong sự ngã-mạn hay tuyệt vọng.
Câu hỏi đặt ra là: liệu tâm tạo tội của chúng ta có nằm ngoài quy luật vô thường không? Phật dạy tất cả pháp hữu vi đều vô thường, vậy thì cái tâm tạo tội của mình cũng phải tuân theo quy luật vô thường này, không có tính bất biến. Cái tâm tạo tội đó cũng là pháp hữu vi, nên nó cũng vô thường không có định tính cố định, do đó chúng ta có đủ niềm tin để tu hành chuyển hóa nó.
Chân Lý Tất Cả Pháp Hữu Vi Là Vô Thường Sanh Diệt
Phật dạy rằng tất cả pháp hữu vi đều là pháp vô thường sanh diệt, thì bản chất của nó là hoại diệt. Đây là lẽ thật, cũng là một đặc ân lớn cho những người tội lỗi mê muội như chúng ta. Vì chúng ta không phải hết hy vọng, bởi cái tâm tội lỗi cũng là vô thường, thì tội lỗi cũng là vô thường, và những nghiệp chướng cũng là vô thường.
Giáo pháp vô thường trong Phật học – chân lý về sự sinh diệt không bền của mọi pháp
Có một câu chuyện về một vị nông dân hay nổi cơn giận cực kỳ cấn cù. Vị nông dân đến thỉnh vấn Thiền sư Bản Khuê rằng mình sinh ra với một tính khí cực cấn nóng nảy, không thể điều khiển được. Vị nông dân xin Thiền sư có cách gì giúp mình trị nó được không.
Thiền sư Bản Khuê hỏi: “Anh được sinh ra với một việc thứ vị như vậy, thì ngay bây giờ anh còn nóng nảy hay không? Nếu còn thì anh hãy đem ra đây cho tôi xem thì tôi sẽ chữa cho.”
Vị nông dân thưa: “Bạch thầy, ngay lúc này thì không còn, nhưng khi bất chợt gặp chuyện thì nó lại nhảy ra mới có.” Tức là ngay bây giờ nó không có thì làm sao đem ra được, nhưng khi đụng chuyện thì nó mới nhảy ra.
Thiền sư Bản Khuê nói: “Như vậy thì sự nóng nảy của anh không phải là tính bẩm sinh, nó không phải là cái sẵn có. Bởi nếu nó là cái bẩm sinh – tức là tính của anh – thì nó sẵn trong anh, mà sẵn có thì lúc nào cũng có thể đem ra được. Cơ mà cái này không phải là cái sẵn có, chỉ khi nào đụng chuyện mới có, tức là gặp duyên mới có thì nó không phải là cái sẵn có. Vậy tức là nó không thật. Nó không thật thì anh có cách chữa rồi.”
Nói cách khác, nó không có thực thể và rõ ràng không phải là tính của anh, mà nó theo duyên gặp duyên mới có, khi không có duyên thì không. Như vậy, không thể cho cái nóng nảy đó là cái sẵn có nơi anh mà cái nóng nảy cũng có thể chuyển hóa, vậy là chúng ta biết cách để chuyển đổi nó và có niềm tin để tu tiến. Rất nhiều vị lão nông nói tính tôi nóng, quỷ vị đựng có đụng tới tôi, đó là cái chấp sai lầm. Nhớ kỹ, cái nóng không phải là tính vì nếu là tính thì có thể đem ra bất cứ lúc nào.
Thí dụ như trong nhà quỷ vị có vàng sẵn thì báo đem ra lúc nào cũng được, chỉ khi đụng chuyện thì nó mới sanh nên nó đâu phải là tính sẵn có. Nó là pháp nhân duyên sanh nên nó đâu phải là tính sẵn có. Nó là pháp nhân duyên sanh, là thuộc về vô thường. Là vô thường thì nó có thể chuyển đổi. Như vậy, bản chất của cái nóng nảy này là vô thường, là hoại diệt, không nên chấp vào nó thì đó là con đường tu tiến của chúng ta.
Nhân Duyên Sanh Và Khả Năng Chuyển Hóa
Như chuyện ông Tổ Đông Pha – một nhà nho mà học thiền, cũng hiểu được đạo lý khá kha. Ông thường qua lại với Thiền sư Phật Ấn để bàn luận đạo lý.
Hôm đó không biết ông ngồi thiền có cảm hứng trong lòng thế nào mà vui vẻ làm bài kệ:
Khư thủ thiên trung thiên
Hào quang chiếu đại thiên
Bát phong xuy bất động
Đoạn tửa tứ kim liên
Dịch:
Cúi đầu lạy Thánh Tôn
Hào quang chiếu ba ngàn
Tâm gió thời chẳng động
Ngồi thắng trên đài sen
Xong, ông mới sai người nhà qua sông đem trình với Ngài Phật Ấn. Nhà ông ở cách chùa Kim Sơn nơi Ngài Phật Ấn ở một con sông. Ngài Phật Ấn xem xong liền phê vào bên cạnh bài thơ đó hai chữ “Phát đất”, nói theo tiếng miền Bắc là “Đánh răm”. Rồi báo đem về đưa cho ông.
Khi được hào âm, ông hớn hở mở ra xem, nhìn thấy hai chữ “phát đất” thì nổi giận, nghĩ: “Đằng này phải khen ngợi người chớ tại sao mà chê quá vậy!” Ông mới vội vàng sai người nhà sửa soạn thuyền để qua sông gặp Ngài Phật Ấn hỏi cho ra lẽ, tại sao khinh thường ông như vậy.
Ngài Phật Ấn đoán biết nên không ở trên bờ sông chờ. Thuyền vừa cập bến, ông lên bờ về mặt hầm hầm, hỏi Ngài Phật Ấn: “Tôi với thầy lâu nay là bạn thân, nay khi tu tập tôi có cảm hứng làm thơ trình thầy sao thầy chê tôi quá vậy?” Ngài Phật Ấn hỏi: “Chê cái gì?” Ông mới đưa tờ giấy ra, nói: “Thầy phê bài thơ tôi như vậy”.
Ngài Phật Ấn cười ha hả nói: “À! Thì ra là Tổ Đông Pha tâm gió thời không động nhưng chỉ một “phát đất” liền thổi từ bên kia sông qua tới bên đây sông!” Nghe xong, ông tỉnh ngộ, hơ thần mới xin tạ lỗi. Ngay đó, ông hết giận, sâm hối với Ngài Phật Ấn.
Qua câu chuyện này, quỷ vị nhận định thế nào? Cơn giận đó nhưng khi nghe Ngài Phật Ấn cảnh tỉnh liền xia hiu xuống hết giận. Để thấy rằng cái giận nó không có thực thể, nếu nó là cái thật thì nó còn hoài, thì chắc là giận suốt đời, theo mà mình suốt đời. Hiểu rồi thì chúng ta không nên cố chấp vào nó, và chính đó là ánh sáng giáo pháp soi sáng cho chúng ta sanh để chúng ta thấy được những lẽ thật.
Chuyện Tổ Đông Pha và thiền sư Phật Ấn minh họa sự thay đổi của tâm thức
Đó là cái giận thôi, còn những buồn phiền khác, chúng ta cũng quán kỹ như vậy thì sẽ bỏ chấp và chúng ta sẽ có con đường để chuyển hóa tiến lên. Vì thế, ai mà nói rằng tính tôi xấu không có hy vọng gì chuyển đổi được là tự làm, biến hóa cho cái xấu của mình. Trái lại, đều có thể chuyển đổi, nếu có quyết tâm. Từ tâm mê muội làm chúng ta tạo ra cái xấu thì bây giờ cũng từ tâm tỉnh giác chúng ta chuyển hóa để vươn lên.
Niệm Xứ Bản Chất Vô Thường Để Tu Hành
Phật dạy tất cả pháp hữu vi đều là pháp vô thường sanh diệt, thì bản chất của nó là hoại diệt. Cho nên, bản chất những thói xấu, những tội lỗi của chúng ta cũng là hoại diệt, có thể tu để chuyển hóa. Đó là con đường vượt ra khỏi lưới. Khi ta hiểu rõ được rằng tất cả những khuyết điểm, những cơn giận dữ, những sân hận, những si mê đều có bản chất là vô thường, đều có thể thay đổi, ta sẽ không còn chối cãi hoặc từ bỏ hy vọng về chính mình.
Hiểu được chân lý vô thường, chúng ta có thể thấy rằng mọi vấn đề không phải là vĩnh viễn, không phải là không thể cứu vãn. Từng bước tu hành theo pháp, từng ngày chúng ta nhận thức sâu hơn, chuyển hóa từng tí một. Kiên định với đạo pháp, chúng ta sẽ tìm thấy con đường giải thoát chính đáng. Bởi vì tâm của chúng ta cũng là vô thường, những ác kiến cũng là vô thường, những phiền não cũng là vô thường – tất cả đều có thể được chuyển hóa thành trí tuệ, thành lòng từ bi, thành con đường giải thoát.
Vì vậy, hãy tin tưởng vào giáo pháp của Phật Tổ, hãy tin tưởng vào khả năng chuyển hóa của chính mình. Mỗi ngày tu học, mỗi lần sâm hối, mỗi lần quán chiếu tâm lý – tất cả đều là những bước chân chắc chắn trên con đường đi tới giác ngộ. Từ sự mê muội chúng ta từng rơi vào, từ những tội lỗi chúng ta từng tạo – tất cả đều có thể được chuyển hóa, miễn là chúng ta biết cách tu hành đúng pháp, biết cách an trụ trong chân lý vô thường này.
Tài Liệu Tham Khảo Kinh Điển:
Lời dạy về vô thường được trích dẫn từ các bộ kinh chính trong Phật giáo, đặc biệt là bộ Tứ Niệm Xứ Kinh và Phật pháp về ba pháp in (vô thường, khổ, vô ngã). Những câu chuyện về Thiền sư Bản Khuê, Thiền sư Phật Ấn và Tổ Đông Pha là những công án trong truyền thống Phật giáo, minh họa sự chuyển hóa của tâm thức thông qua pháp môn vô thường. Những ghi chép này giúp người học Phật hiểu rõ hơn về bản chất của mọi sự vật và con đường tu hành chính đáng.
