Trong hành trình tu Phật, việc phân biệt rõ ràng giữa hình tương (những hình dạng, tưởng tượng) và chân tính (bản chất thực sự) là một bước ngoặt quan trọng giúp người tu thoát khỏi những ảo tưởng làm cú rơi vòng sinh tử. Khi chúng ta sâu sắc hiểu được sự khác biệt này, tâm trí sẽ dần được giải phóng khỏi những ràng buộc của giả tạo, đó là nền tảng thiết yếu cho mọi hành giả muốn rèn luyện pháp môn Ly Tưởng.
Lời Phật dạy về Ly Tưởng không phải để chúng ta lánh tránh thế giới, mà để nhận ra rằng tất cả những gì chúng ta thấy, nghe, cảm nhận đều là những hiện tượng tạm bợ, không có thể tính bền vững. Theo Kinh Phật, người tu phải rõ ràng phân biệt tưởng và tính, giống như cách phân biệt giữa chiếc áo quần bên ngoài và thân thể bên trong—áo quần có thể thay đổi, nhưng bản chất con người vẫn nguyên vẹn. Khi hiểu được điều này, tâm chúng ta sẽ không còn bị cuốn hút bởi những tưởng tượng bề ngoài, từ đó dần trở về với chân tính ban đầu.
Tưởng Và Tính: Hai Khía Cạnh Khác Biệt Của Thực Tại
Phân biệt giữa tưởng và tính là một trong những nền tảng quan trọng nhất của Phật học. Về mặt lý thuyết, việc này không quá khó khăn, nhưng trong thực tế cuộc sống hàng ngày, rất nhiều người gặp khó khăn khi áp dụng những hiểu biết này vào hành động cụ thể. Đó là vì sao Đức Phật thường dùng những ví dụ sinh động để giảng dạy, nhằm giúp người tu nắm bắt được bản chất sâu xa của giáo pháp.
Lấy ví dụ về nước: Con mắt người thường thấy rõ ràng ba hình thái khác nhau của nước đó là nước lỏng, hơi nước và tuyết. Mỗi hình thái có dạng vẻ bề ngoài khác nhau, nhưng theo khoa học, cả ba đều có bản chất giống nhau—đều là sự kết hợp của hydro và oxy theo công thức H₂O. Điều này chính là minh chứng rõ ràng cho sự khác biệt giữa Giả Đế (sự thật tương đối về hình dạng) và Chân Đế (sự thật tuyệt đối về bản chất).
Nước thay đổi thành nhiều hình thái lỏng, hơi và tuyết nhưng bản chất vẫn nguyên
Trong Phật học, tưởng là những hiện tượng bề ngoài, những hình dạng, dạng thái thay đổi liên tục theo quy luật Vô Thường. Nước lỏng gặp nhiệt độ cao bốc hơi thành mây, gặp lạnh đông đông lại thành băng; mây gặp lạnh thì tuôn xuống mưa; băng gặp nóng thì tan thành nước lỏng. Mỗi lần biến hóa, tưởng sẽ thay đổi hình dạng, dạng thái khác nhau. Ngược lại, tính luôn luôn thường hằng tồn tại vĩnh cửu theo lý Chân Như bất biến hoặc Nhất Như bất sanh bất diệt. Dù nước ở trạng thái nào, tính của nước—thành phần hóa học H₂O—vẫn mãi không thay đổi, không sinh không diệt.
Điều này cũng áp dụng vào con người. Tưởng của con người có rất nhiều hình dạng thay đổi: Về mặt sinh lý có sinh, lão, bệnh, tử. Về mặt kinh tế xã hội có thành công và thất bại, phát triển và suy vong. Về mặt tâm lý có vui buồn, sướng khổ, yêu ghét, nhớ thương hay hận thù… Về mặt đạo đức có xấu tốt, gian manh thật thà, bợi bạc thủy chung. Những yếu tố này luôn luôn biến hóa không ngừng, không có gì bền vững.
Ngược lại, tính của con người—gọi là chân tính hoặc tính Phật—chỉ có một duy nhất: Đó là Nhân tính, là cái gì giúp con người trở thành con người. Tính này được gọi là tính Trời phú cho, và vốn dĩ chân thiện. Như Tam Tự Kinh có câu:
Nhân chỉ sơ
Tính bản thiện
Cấu bất giáo
Tính nãi thiên
Diễn dịch: Lúc mới sanh ra, tính con người ai cũng thiện, có bản chất tốt lành. Nếu không được dạy dỗ, tính đó liền dời đi mất, ý nói tính báu sanh vốn tốt lành sẽ trở nên tính xấu.
Người tu Phật cần nhận ra rằng chân tính luôn thiện lành không thay đổi
Phân Biệt Tưởng Tính Trong Thực Tiễn: Giải Pháp Thoát Khỏi Mê Muội
Một trong những sự mê muội phổ biến nhất mà nhiều người gặp phải là nhầm lẫn giữa thiên kiến (hay còn gọi là biên kiến) và tà kiến. Thiên kiến không phải là kiến giải hoàn toàn sai lầm như trường hợp những người mù sờ voi—đó là những người chỉ chạm được một phần của voi rồi cho rằng mình đã hiểu toàn bộ con voi. Thiên kiến là khi chúng ta nắm được một phần sự thật rồi cho rằng đó là toàn bộ sự thật, khi thực ra chúng ta mới chỉ thấy được một khía cạnh nhỏ của vấn đề lớn hơn.
Truyện ngụ ngôn nổi tiếng “năm người mù sờ voi” trong Phật giáo là một minh chứng xuất sắc cho sự này. Truyện kể về năm người mù được hướng dẫn sờ voi. Người thứ nhất sờ cái voi báo con voi như con đứa thật to. Người thứ hai sờ cái ngà báo con voi như que cây. Người thứ ba sờ cái tai báo con voi như cái quạt. Người thứ tư sờ cái đuôi báo con voi như cái chổi. Người thứ năm sờ cái chân báo con voi như gốc cây.
Năm người tranh cãi nhau, ai cũng báo chỉ có mình nói đúng vì chính giác quan tay mình sờ thấy. Đến khi nhà vua sáng mắt dắt cho họ từng phần khác nhau của con voi, năm người mù mới nhận thức ra rằng họ chỉ nắm bắt được một phần hình tương của con voi, chứ chưa thấy được đầy đủ hình tương của nó, thừa nhận sự thiên kiến của cá nhân mình đã không nhận thức ra toàn vẹn hình tương coi voi.
Giáo lý này dạy chúng ta rằng tà kiến hoàn toàn và thiên kiến một phần là hai trường hợp khác nhau. Tà kiến là khi chúng ta cho rằng điều gì đó là sai trong khi nó hoàn toàn sai. Thiên kiến là khi chúng ta cho rằng một phần của sự thật là toàn bộ sự thật, hoặc che giấu, bỏ qua những khía cạnh khác. Để thoát khỏi thiên kiến, chúng ta cần thực hành Ly Tưởng—tức là không bị buộc chặt vào một hình tương nào cả, mà luôn luôn mở rộng, linh hoạt trong cách nhìn nhận vấn đề.
Chân Tính Con Người: Sự Bình Đẳng Tuyệt Đối Trong Tâm
Khi nói đến chân tính của con người, Phật giáo khẳng định rằng tất cả mọi người, bất kể địa vị cao hay thấp, giàu hay nghèo, bông hay bẩn, đều có chân tính như nhau. Chân tính này không phải là sản phẩm của cộng đồng xã hội hay do những điều kiện bên ngoài quyết định. Nó là một báu vật báu sanh mà mỗi người đều được trời phú cho từ lúc chào đời.
Vàng quý hơn gạo, nhưng vàng bị đắp bên dưới đất sẽ không còn toả sáng được. Chân tính con người cũng vậy. Mặc dù chân tính luôn vốn chân thiện, nhưng nếu bị che phủ bởi những tưởng bề ngoài—như danh vọng, tài sản, quyền thế, địa vị xã hội—thì chân tính đó sẽ bị lu mờ, không còn phát huy tác dụng tốt lành của nó.
Điều này giải thích tại sao Phật giáo nhấn mạnh rằng tu Phật là tu Tâm. Mục đích không phải là thay đổi bản chất con người, mà là trả lại sự trong sáng ban đầu cho tâm. Bằng cách hành trì pháp môn Ly Tưởng, người tu sẽ dần dần xa lìa những ảo tưởng bề ngoài, không để những giả tưởng lừa gạt tâm mình, từ đó giữ gìn và nuôi dưỡng chân tính báu sanh.
Chân tính con người được nuôi dưỡng qua hành trì Ly Tưởng
Pháp Môn Ly Tưởng: Con Đường Thực Hành Cụ Thể
Ly Tưởng không phải là để chúng ta hoàn toàn bỏ bê những trách nhiệm hàng ngày hay sống cuộc sống ẩn dật xa rời xã hội. Điều này là sự hiểu lầm phổ biến. Thay vào đó, Ly Tưởng có nghĩa là:
-
Nhận thức rõ ràng rằng mọi hình tương bên ngoài đều là tạm thời, không bền vững, không phải là bản thể thực sự của vật thể hay con người.
-
Không bị cuốn theo những ảo tưởng bề ngoài, không để tâm bị chi phối bởi hình dáng, danh vọng, tài sản hay những giả tạo khác.
-
Trở về với chân tính luôn luôn trong sáng, luôn luôn thiện lành, luôn luôn bình đẳng và công bằng đối với tất cả mọi người.
Một bài ca dao lưu truyền trong dân gian Việt Nam có câu:
Hơn nhau cái áo cái quần
Bộc ra mình trần ai cũng như ai
Ở đây, “áo quần” chính là những tưởng bề ngoài—những gì mà xã hội gắn cho chúng ta như danh vọng, tài sản, địa vị, vai trò xã hội. “Mình trần” chính là chân tính—cái gì thực sự định rõ giá trị của một con người. Khi bộc ra mình trần, tức là khi bỏ đi tất cả những hình tương bề ngoài, ai cũng giống nhau—đều có chân tính báu sanh tốt lành như nhau.
Giữ Gìn Chân Tính Báu Sanh Trong Thế Giới Nhiễu Loạn
Trong thực tế, phần lớn thành phần con người sống trong cộng đồng xã hội hiện đại đều để chuyển hóa suy hao tính báu sanh của mình ít nhiều. Sự này xảy ra là vì những áp lực từ bên ngoài—cuộc đua danh vọng, tài chính, quyền thế—khiến chúng ta quên mất rằng những thứ này không phải là bản chất thực sự của con người.
Phật giáo dạy rằng chỉ có rất ít người vẫn giữ được chân tính hoàn toàn trong sáng. Họ chia thành hai loại:
Loại thứ nhất là những người tu hành được hoàn toàn trên vẹn, giữ được tính báu sanh tốt lành hoàn chỉnh, không để suy hao. Những người này được gọi là thiện nhân có trí tuệ giác ngộ, vì họ đã nhận ra giá trị của chân tính và quyết tâm bảo vệ nó.
Loại thứ hai là những người đã để chuyển hóa hoàn toàn tính báu sanh từ thiện trở nên tính xấu. Những người này, do không giữ gìn chân tính báu sanh, cũng như vì những tưởng bề ngoài đã lừa gạt tâm họ, sẽ trở thành những kẻ phạm tội ác sống theo vô minh dục vọng, và sẽ chuyển kiếp đưa lại làm súc sanh, không được làm người.
Vì vậy, tu Phật chính là tu Tâm—chính là tu để giữ gìn chân tính báu sanh này nguyên vẹn. Cách hành trì là bằng pháp môn Ly Tưởng, tức là xa lìa tất cả những tưởng bề ngoài, không để những ảo tưởng giả tạo lừa gạt mình. Đây là con đường trực tiếp dẫn đến sự giác ngộ, đến việc toàn triển chân tính con người.
Thực Hành Ly Tưởng Trong Cuộc Sống Hàng Ngày
Pháp môn Ly Tưởng không chỉ là lý thuyết trừu tượng, mà là một hành trì cần thiết trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người tu Phật. Khi gặp gở những tình huống khó khăn, những thất bại, những sự bất công, thay vì để tâm bị chi phối bởi những ảo tưởng về danh vọng, tài lộc hay địa vị, chúng ta nên nhớ đến chân tính không thay đổi bên trong.
Từ đó, tâm sẽ trở nên thanh tịnh, không bị giận dữ, không bị ích kỷ, không bị tham lam. Tâm sẽ luôn hướng về những điều tốt lành, những hành động từ bi, những lời nói chân thành. Đây chính là cách thực hành Ly Tưởng hiệu quả nhất—không phải để thoát khỏi cuộc sống, mà để sống một cuộc sống có ý nghĩa hơn, ý thức hơn, và có tâm từ bi hơn.
Hành giả sẽ đạt được sự an lạc khi thực hành Ly Tưởng một cách đúng đắn
Kết Luận: Từ Tưởng Trở Về Với Chân Tính
Phân biệt giữa tưởng và tính, giữa những hình tương bề ngoài và chân tính sâu xa, là chìa khóa để người tu Phật có thể thực hành pháp môn Ly Tưởng một cách đúng đắn. Bằng cách kiên trì hành trì, chúng ta sẽ dần dần nhận ra rằng tất cả những gì mà chúng ta tưởng rằng có giá trị nhất—danh vọng, tài cái, quyền thế—đều chỉ là những áo quần tạm thời, còn chân tính báu sanh vốn tốt lành, vốn công bằng, vốn bình đẳng của mỗi con người mới là bảo vật thực sự.
Qua pháp môn Ly Tưởng, người tu sẽ khám phá được những gì mình đã mất đi, những gì mình có thể khôi phục lại. Đó là cuộc hành trình từ Giả Đế (sự thật tương đối bề ngoài) về Chân Đế (sự thật tuyệt đối về bản chất). Khi chinh phục được pháp môn này, ánh sáng của chân tính sẽ toả sáng ra, không những chiếu sáng con đường tu học của mỗi cá nhân, mà còn mang lại ơn phước, hạnh phúc cho tất cả mọi người xung quanh.
Hãy bắt đầu hôm nay, nhận thức rõ ràng về những tưởng và những tính trong cuộc sống của mình. Hãy từng bước từ bỏ những ảo tưởng sai lầm, và trở về với chân tính báu sanh mà Trời phú cho. Đây là con đường không những dẫn đến giải thoát cá nhân, mà còn góp phần xây dựng một xã hội nhiều yêu thương, nhiều hiểu biết, và nhiều từ bi hơn.
Tài Liệu Tham Khảo Kinh Điển
- Kinh Pháp (Kinh Nghĩa): Những giáo lý cơ bản về phân biệt tưởng và tính trong Phật giáo Mahayan
- Tam Tự Kinh: Những lời dạy về bản chất thiện lành của con người từ khi sanh ra
- Các Tông Phái Phật Giáo: Lý thuyết về chân tính báu sanh trong Phật giáo Việt Nam và Phật giáo Đại Thừa
Cùng nhau hướng tới con đường đạo Phật. Theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn.
