Phật giáo không chỉ là một tôn giáo tín ngưỡng, mà còn là một nền giáo dục toàn diện về sự tu tập và hoàn thiện nhân cách. Trong quá trình tu học Phật pháp, có những giá trị tâm đức cơ bản mà bất kỳ người tu nào cũng cần phải nắm vững. Kinh điển Phật học rộng lớn như biển cả, với vô số thuật ngữ, giáo lý và pháp môn khác nhau. Để tu học Phật pháp có hiệu quả trong thời gian ngắn, chúng ta cần phải nắm được cương lĩnh chính, tìm được phương hướng rõ ràng để tiến bước. Đức Phật tâm từ bi, trong 49 năm thuyết pháp, Ngài đã truyền dạy và hệ thống hóa những bài giảng sâu sắc thành những phương pháp tu tập dễ hiểu, giúp mỗi người tu học có thể áp dụng vào thực tiễn sống hàng ngày.
Nội dung Phật pháp thật sự rộng lớn và đa dạng. Tam học (giới, định, tuệ) tuy đơn giản về tên gọi, nhưng ý nghĩa bên trong lại thâm sâu vô cùng. Chúng ta hiểu tam học là giới – định – tuệ, tam tuệ là văn – tư – tu. Hình thức bên ngoài có thể đơn giản, nhưng thực chất bên trong hàm chứa ý nghĩa rất thâm diệu, không thể hiểu biết hết được. Do đó, chỉ nghe lý thuyết mà không thực hành thì chưa thể ứng dụng được. Việc học Phật chỉ dựa vào kiến thức cũ không thể tìm ra được phương hướng để đạt đến mục đích tu tập.
Dựa trên kinh nghiệm tu học và thực hành nhiều năm, tôi xin tóm tắt mười điều tâm đức quan trọng nhất trong quá trình tu học Phật pháp. Đây là những điều rất dễ hiểu, dễ nhớ, và có thể áp dụng ngay vào cuộc sống hàng ngày. Năm điều đầu tiên là: Chân thành, thanh tịnh, bình đẳng, chính giác, và từ bi.
Chân Thành – Nền Tảng Của Mọi Hành Động Tốt
Tiêu chuẩn của cái tốt là gì? Đó chính là lòng chân thành, không lừa mình dối người. Trong xã hội hiện đại, việc tìm được những người có lòng chân thành không còn nhiều nữa. Tuy nhiên, nếu thực sự mong muốn thoát khỏi khổ đau và được sống an lạc, hạnh phúc, thì không còn cách nào khác ngoài việc lấy cái tâm chân thành để đối xử với mọi người, mọi loài.
Khi chúng ta thực sự sống với lòng chân thành, tâm an, không sợ hãi trước trời đất, không lo lắng với bất kỳ ai, trên đối với trời đất, dưới đối với tất cả chúng sinh, lòng luôn thanh thản, khoan khoái dễ chịu, tự do tự tại. Ngược lại, nếu dùng tâm lòng giả dối để đối xử với người, dù cho không có sám hối trước tượng Phật, bản thân mình vẫn còn có lương tâm, không ai hay biết thì cũng bị lương tâm quở trách, tâm bất an. Trong giấc ngủ thường gặp ác mộng, nơi khổ đó tự đâu mà đến? Đó chính là kết quả từ cái tâm lừa dối khi đối xử với mọi người, mọi loài. Đúng là lỗi bắt cập hại, vậy tại sao chúng ta không dùng tâm chân thành để đối đãi với nhau?
Chân thành là hạt giống của mọi hành động đạo đức trong Phật giáo
Lòng chân thành không chỉ mang lại lợi ích cá nhân mà còn tạo dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Khi mỗi người đều tu tập với lòng chân thành, xã hội sẽ giảm thiểu được những mâu thuẫn, xung đột. Mỗi hành động chân thành là một hạt giống tốt lành được gieo vào lòng người khác, tạo ra những phản ứng dương tính trong mối quan hệ giữa người với người.
Thanh Tịnh – Linh Dược Cho Tâm Hồn Và Cơ Thể
Thứ hai là tu tâm thanh tịnh. Các bạn nên biết, môi trường sinh thái tự nhiên của trái đất chúng ta đã bị ô nhiễm nghiêm trọng. Các nhà khoa học đã đưa ra lời cảnh báo, nếu tình trạng ô nhiễm này không lập tức dừng lại, thì trong vòng 50 năm nữa trái đất không còn là nơi thích hợp cho loài người sinh tồn. Lời cảnh báo này có căn cứ khoa học rõ ràng.
Tuy nhiên, vấn đề ô nhiễm bên ngoài chỉ là biểu hiện của ô nhiễm bên trong tâm con người. Bên trong, ô nhiễm của tâm thức, tinh thần, tư tưởng, kiến thức, còn nghiêm trọng hơn nhiều. Bên trong, bên ngoài đều bị ô nhiễm nghiêm trọng. Các nhà khoa học nói rằng 50 năm sau trái đất không còn thích hợp cho loài người sinh tồn, tôi nghĩ khoảng thời gian đó hơi lâu!
Vì vậy, hôm nay chúng ta phải tu học và hoằng dương Chính pháp, phải lấy tâm thanh tịnh đặt lên hàng đầu, đó chính là bảo vệ môi trường. Để phòng ô nhiễm từ việc bảo vệ cái tâm của chúng ta thanh tịnh, nhất định phải học Phật pháp, nhất định phải tu giới, định, tuệ. Tâm thanh tịnh thì thân cũng thanh tịnh; thân tâm thanh tịnh thì hoàn cảnh bên ngoài cũng thanh tịnh, đó mới là bảo vệ môi trường từ nơi gốc rễ, điều đó mới thật sự có hiệu quả.
Thanh tịnh tâm là bảo vệ môi trường từ nơi gốc rễ
Mỗi người đều quan tâm đến sức khỏe, hạnh phúc, tuổi thọ của mình, nhưng muốn đạt được những điều đó phải bắt đầu từ đâu? Từ tâm thanh tịnh. Tôi có rất nhiều bạn đồng tu, ở trong nước cũng như ở nước ngoài, đặc biệt là khi tôi ở Nhật Bản, lúc nào cũng có người đến hỏi: “Pháp sư, bình thường ngài dùng những vật thực gì?” Ăn những chất bồ nõn gì mà trông thân thể của ngài rất khỏe mạnh, tinh thần cũng rất tốt! Tôi trả lời với họ: Tôi có một thứ rất bồ nõn! Họ hỏi tôi: Là thứ gì vậy? Tôi nói: Nước máy của công ty nước máy Đài Loan! Tôi ăn cơm tùy duyên, không làm phiền người khác, người ta cho tôi thứ gì, tôi dùng thứ đó.
Tôi không ăn vật, không ăn tất cả những thực phẩm bồ nõn. Những chất bồ có tác dụng phụ, bạn xem những người có tiền, những gia đình phú quý, muốn ngàn thứ bồ nõn nhưng cũng không ít bệnh. Vậy thứ gì bồ nhất, dinh dưỡng nhất? Đó chính là tâm thanh tịnh! Tâm không có phiền nào, không phân biệt, không lo nghĩ ưu tư, không bận tâm, đó chính là hạnh phúc! Cái đó gọi là người gặp việc vui tinh thần trong sáng, niềm vui này là từ trong tâm thức tỏa ra. Còn niềm vui của người đời là từ sự tìm kiếm khoái lạc, tìm kiếm sự kích thích. Tìm kiếm kích thích từ những hơi thuốc phiện là một dạng độc tố, đó chính là một thứ niềm vui, khoái lạc không chân chính.
Niềm vui chân chính là từ miền tâm thức thanh tịnh tỏa ra, đó mới chính là hạnh phúc chân thật. Cho nên trong nhà Phật thường tu tập thiền định, người có định lực thâm hậu thì lấy niềm vui thiền định là làm thực ăn (thiền duyệt vi thực). Thực ăn ở đây chỉ là tý dụ, nhưng đúng là nguồn dinh dưỡng thiền duyệt chính là nguồn dinh dưỡng tốt nhất. Thiền duyệt chính là niềm vui từ tâm thức thanh tịnh tỏa ra, nhà Phật gọi đó là niềm vui sống đầy đủ với pháp (pháp hỷ sung mãn). Bạn có thể đạt được pháp hỷ, đó chính là niềm vui giúp cho cơ thể khỏe mạnh, tuổi thọ tăng cao.
Bình Đẳng – Cơ Sở Của Sự Công Bằng Và Hòa Hợp
Thứ ba là tâm bình đẳng. Đối với bản thân phải thanh tịnh, đối với mọi người phải bình đẳng, không có phân biệt cao thấp. Không xem trọng người giàu sang, phú quý, chẳng khinh thường những người nghèo hèn, khổ cực. Phải dùng tâm bình đẳng để đối xử với mọi người, mọi loài. Luôn lấy tâm giác ngộ để đối đãi với tất cả mỗi sự. Dùng tâm đại từ bi để quan tâm, lo lắng, chiếu cố, giúp đỡ hết thảy chúng sinh. Xem người khác với bản thân mình là một, người ta cần sự giúp đỡ, chúng ta phải toàn tâm toàn lực để giúp họ.
Bình đẳng không phải là sự vô tâm hay vô cảm. Ngược lại, nó là sự công bằng hoàn toàn trong cách ta đối xử với mỗi cá nhân. Khi chúng ta có tâm bình đẳng, những phiền muộn từ sự so sánh, ghen tị, và kỳ thị sẽ được giải thoát. Tâm bình đẳng là cơ sở để xây dựng một cộng đồng hòa hợp, nơi mỗi cá nhân được tôn trọng và quý mến như nhau.
Chính Giác – Trí Tuệ Sáng Suốt
Chính giác là trí tuệ, là trí tuệ Bát-nhã vốn có đầy đủ trong chân tâm của mỗi chúng sinh, không phải là thứ trí tuệ từ bên ngoài mà có. Chỉ cần giữ tâm thanh tịnh bình đẳng thì trí tuệ tự nhiên phát sinh. Nói cách khác, một khi tâm thanh tịnh bình đẳng thì chính là tác dụng của trí tuệ: vận sự vận vật, quá khứ, tương lai đều hiểu biết tường tận, không thể nghĩ bàn.
Người đời cho rằng thần thông biến hóa là chuyện phi thường không thể có, nhưng kỳ thật đó là khả năng sẵn có (chân tâm) của con người, khắp cùng thế giới này cho đến cả những hành tinh khác, không chốn nào là không thấy không nghe được, sâu giác quan của chúng ta đều có thể tiếp xúc một cách trọn vẹn. Ngày nay khả năng của chúng ta đã mất, cho nên xem thấy khói phục một ít đã cảm thấy thần thông rộng lớn không thể nghĩ bàn, mà không biết rằng đó là khả năng của mình.
Vì sao khả năng của chúng ta bị mất? Vì tâm bị ô nhiễm và tâm khởi niệm phân biệt. Đức Phật nói rằng tất cả chúng sinh đều do vọng tưởng phân biệt và cố chấp nên không thể khôi phục. Nếu có thể dập tắt lòng vọng tưởng, phân biệt và cố chấp thì chân tâm có thể hiện bày. Thực chất, những gì chúng ta mất là khả năng thực sự của bản thân, không phải cái gì lạ lùng.
Từ Bi – Tâm Yêu Thương Toàn Vũ Trụ
Tâm từ bi là đối đãi với tất cả mỗi chúng sinh bằng tình thương chân thật. Từ bi chính là lòng thương yêu. Vì tất cả chúng sinh, toàn tâm toàn lực thương yêu, giúp đỡ, đỡm bộc mà không có bất kỳ một điều kiện nào, tất cả đều bình đẳng, đó chính là tâm đại từ đại bi. Từ bi không chỉ là cảm xúc tạm thời mà là một lập trường sâu sắc, một cam kết lâu dài với sự giải thoát của mọi chúng sinh.
Lòng từ bi chân thực giải thoát cho chúng ta khỏi những tâm lý tiêu cực như tham, sân, si. Nó giáo dục lòng mình luôn sẵn sàng chia sẻ, cộng tác, và giúp đỡ mà không cầu đáp.
Nhìn Sâu Và Buông Xả – Trí Tuệ Trong Hành Động
Nhìn sâu chính là học hỏi, buông xả chính là công phu. Cái gọi là nhìn sâu đó là đối với chân tương của vũ trụ, nhân sinh mà nói. Vũ trụ là hoàn cảnh thế giới mà chúng ta đang sống, từ chiếc áo mặc trên thân thể cho đến vũ trụ vạn hữu vô cùng đều là hoàn cảnh sống của chúng ta, không gian sinh hoạt của chúng ta. Nhân sinh chính là con người.
Nói một cách khác, chúng ta nhận thức bản thân mình và nhận thức hoàn cảnh mà bản thân mình đang sống, biết mỗi quan hệ giữa ta với người khác, với vật vật, với môi trường tự nhiên, với trời đất và cả với quỷ thần nữa. Phải nhìn được một cách rõ ràng, minh bạch, như vậy mới có thể buông xả thực sự. Buông xả cái gì? Buông xả tất cả vọng tưởng, phân biệt, chấp trước, phiền nào, ưu tư, bận tâm. Buông xả tất cả mỗi có thể thực hiện thanh tịnh, bình đẳng, chính giác một cách chân chính được.
Nếu như bạn vẫn còn có vọng tưởng, phân biệt, chấp trước thì tâm của bạn làm sao thanh tịnh, bình đẳng, giác ngộ được? Do đó, tâm tốt là chân tâm của chúng ta, nhà Phật gọi là chân như, bản tá tính, cái đó ai cũng có. Nhưng tâm tốt vì sao không hiện hiện? Là vì do nghiệp chướng, cái nghiệp nó chướng ngại chân tâm. Làm thế nào để tiêu trừ nghiệp chướng?
Nhìn sâu vạn vật là bước đầu tiên của tuệ minh
Phải nhìn sâu, buông xả! Bốn chữ này là trí tuệ chân thật. Đức Phật Thích Ca Mâu Ni giảng kinh thuyết pháp trong 49 năm thì đã dùng hết 22 năm để giảng Bát-nhã.
Nội dung của Bát-nhã là gì? Chính là dạy cho chúng ta nhìn sâu và buông xả. Do đó có thể biết được rằng Bát-nhã là trường tâm của Phật pháp, Bát-nhã là trí tuệ. Có trí tuệ chân thật và toàn diện rồi thì mỗi vấn đề đều có thể nhìn thấy rõ ràng, chính xác và sau đó xử lý một cách dễ dàng. Cho nên, giáo dục Phật giáo là một nền giáo dục cao cấp và toàn diện, Phật học là một nền học vấn trí tuệ toàn diện, thế thì tại sao chúng ta không học?
Tự Tại Và Tùy Duyên – Sự Hòa Hợp Với Thiên Nhiên
Tóm lại, then chốt của vấn đề tu hành chính là nhìn sâu, buông xả. Nhìn sâu là thành tựu của học vấn; buông xả là thành tựu của công phu, như vậy đời sống của bạn sẽ được tự do lớn: Đại tự tại. Chúng ta ai cũng đã độc qua Tâm kinh Bát-nhã. Mở đầu Tâm kinh là câu Quán Tự Tại Bồ-tát. Bồ-tát Quán Tự Tại chính là Bồ-tát Quán Thế Âm. Bồ-tát Quán Thế Âm vì sao gọi Ngài là tự tại?
Trước hết có chữ quán. Quán chính là nhìn sâu. Quán là quán chiếu, là quan sát thật kỹ, cho nên Ngài có thể nhìn sâu. Một người có khả năng nhìn sâu nhất định sẽ buông xả, được tự do lớn, cuộc sống tùy duyên. Cuộc sống tùy duyên rất tốt. Tùy duyên nói theo ngôn ngữ hiện đại có nghĩa là phù hợp với tự nhiên.
Nói một cách khác, cuộc sống của tôi là phù hợp với môi trường sinh thái tự nhiên, đó là cuộc sống kiên khưỡng nhất. Người hiện đại không biết, không hiểu người Trung Quốc thời xưa. Chúng ta đọc Lục kỳ, trong sách Nguyệt lệnh có nói về vấn đề ăn uống, đi động và cư trú, trong mỗi tháng nên ăn những loại rau nào, ăn những chất gì, và mỗi tháng không giống nhau.
Điều này có ý nghĩa gì? Đó là thuận theo tự nhiên vậy. Ở mùa nào thì phải ăn những thực vật sinh trưởng trong mùa ấy, điều đó giúp sức khỏe lâm mạnh. Cho nên vào mùa hạ, trời nóng, phải ăn những chất có tính nhiệt, rất tốt cho sức khỏe, vì nó tương ứng với tự nhiên; vào mùa đông phải ăn những chất có tính mát.
Các bạn thấy những rau cải trắng, cải cơ đều sinh trưởng và vào mùa đông, đó là những loại rau có tính mát. Những loại rau sinh trưởng và vào mùa hạ thì có tính nhiệt. Người ngày nay có biết được điều này không? Mùa hạ lại ăn những chất có tính lạnh, mùa đông lại ăn những chất có tính nóng, ăn vào cơ thể liền phát bệnh. Vì sao vậy? Bởi vì không thuận với tự nhiên, trái nghịch với tự nhiên.
Người nước ngoài không biết đã đánh, mà người Trung Quốc cũng không nhớ sách xưa. Lịch sử của Trung Quốc có rất nhiều sách nói về phương pháp dưỡng thân. Cho nên chúng tôi đọc đến sách của người xưa rất khâm phục. Sinh hoạt, ăn uống, đi động, chủ điểm ở mà thuận với lẽ tự nhiên thì sức khỏe rất tốt. Phương pháp sống khỏe mạnh và trường thọ là từ đó chủ không phải từ những nhu yếu thực phẩm bồ dưỡng.
Thực vật sinh trưởng theo từng mùa, chúng ta ăn đúng theo thời tiết, đó chính là thực phẩm bồ dưỡng nhất. Công việc của chúng ta cũng phải theo hoàn cảnh, thuận theo tự nhiên. Tâm tư của chúng ta cũng có thể thuận theo lẽ tự nhiên bốn mùa, gọi là tùy duyên. Trong pháp môn Hạnh nguyện, Bồ-tát Phổ Hiền có dạy: “Hương thuận chúng sinh, tùy hỷ công đức.” Phải tùy duyên mới có thể đạt được niềm vui trong pháp, mới có thể thành tựu được công đức chân thật.
Niềm Phật – Tổng Hợp Mười Điều Tâm Đức
Sau cùng, chúng ta tổng kết bằng pháp môn niệm Phật. Mười điều tôi giảng ở đây quý vị nhất định phải biết, mỗi một điều đều thâu nhiếp, bao hàm chín điều kia. Mười điều nhất quán thành một thể, không phải mười điều riêng biệt, tách rời nhau, trong mỗi điều có đủ mười điều. Bạn phải hiểu như vậy, sau đây tôi giảng về niệm Phật mới hiểu được.
Thế nào gọi là niệm Phật? Ý nghĩa của chữ niệm theo cách chiết tự là: ở trên có chữ kim-hiện tại, ở dưới có chữ tâm. Như vậy có nghĩa là gì? Là cái tâm hiện tại vậy. Trong nhà Phật nói một niệm hiện tiền, cái tâm một niệm hiện tiền đó là niệm. Trong cái tâm một niệm hiện tiền này có đầy đủ: chân thành – thanh tịnh – bình đẳng – chính giác – từ bi; có cả nhìn sâu – buông xả – tự tại – tùy duyên, đó gọi là niệm Phật.
Như vậy, mười điều trên chính là Phật. Vì sao gọi là chân thành? Bởi vì trong chân thành có thanh tịnh, bình đẳng, chính giác, từ bi, cho đến nhìn sâu, buông xả, tự tại, tùy duyên, niệm Phật. Cho nên, trong mỗi điều có đủ chín điều còn lại, kinh Hoa nghiêm nói: Một tức nhiều, nhiều tức một, một và nhiều không phải hai; kinh Duy-ma nói: Bất nhị pháp môn.
Nếu như khế nhập được cảnh giới này, bạn là người vui vẻ, hạnh phúc nhất thế gian. Nếu như bạn sinh ra trong nhà giàu có, bạn là người hạnh phúc nhất trong hàng những gia đình giàu có; nếu bạn sinh ra trong gia đình bần tiện thì bạn cũng là người hạnh phúc nhất trong hàng bần tiện; niềm vui và hạnh phúc không phân biệt giàu nghèo, sang hèn, nó rất bình đẳng.
Hiện tượng phú quý, bần tiện tự đâu mà có? Từ
