Vĩnh Kỷ, vĩnh Kỷ, mỗi ngày chúng ta đều tìm kiếm hạnh phúc. Nhưng bao nhiêu người trong chúng ta thực sự hiểu hạnh phúc là gì? Trong xã hội ngày nay, khi văn minh vật chất phát triển nhanh chóng, đời sống tâm linh lại ngày càng suy yếu. Con người bị cuốn vào vòng xoáy của tham, sân, si, không còn biết nơi nào là bến bờ. Phật giáo, với hơn 2.500 năm tuệ trí, đã chỉ ra cho chúng ta con đường thoát khổ, đó chính là “Năm Điều Cát Tường” – những hạnh phúc chân thật mà bất cứ ai cũng có thể đạt được.
Ý Nghĩa Cát Tường Trong Phật Giáo
Hai chữ “cát tường” xuất phát từ Kinh Hoa Nghiêm, một trong những kinh điển cao thâm nhất của Phật giáo. Cát tường mang nghĩa là lành mạnh, tốt lành, may mắn và hạnh phúc. Trong “Thuyết Văn Giải Tự”, có ghi: “Đức lý bất thật vì chi cát” – tức là những điều tốt lành đều xuất phát từ đức hạnh chân thật.
Cát tường không đơn thuần là may mắn ngẫu nhiên hay tài vật vật chất, mà là trạng thái tâm linh sâu sắc. Đó là sự tự do từ phiền não, sự yên tĩnh trong lòng mình, sự hài lòng với cuộc sống và lý tưởng cao đẹp. Tóm lại, cát tường mang ý nghĩa là trong tâm hồn của mình và của người khác, cả trong lẫn ngoài, đều không gặp hỗn loạn, không lo âu, được tự do tự tại, cực kỳ hạnh phúc, cực kỳ vui vẻ, cực kỳ bình an.
Mục đích của cuộc đời là gì? Không ngoài việc đạt được cát tường. Tại sao quốc gia cần thực hiện chính trị? Tại sao cần phát triển giáo dục? Tại sao cần thăng tiến kinh tế? Tại sao cần khuyến khích sự phát triển học thuật? Tất cả đều nhằm mục đích mang lại hạnh phúc, sự hài lòng, niềm vui và tự do cho nhân dân. Phật giáo nhận thấy rằng tất cả những nỗ lực của con người, từ cá nhân đến quốc gia, đều hướng tới một mục tiêu duy nhất: đạt được trạng thái cát tường toàn diện.
Hoa sen biểu tượng của Phật giáo và sự thanh tịnh tâm linh
Năm Yếu Tố Cát Tường Trong Xã Hội
Nếu chỉ mưu cầu hạnh phúc cho riêng mình, chỉ tìm kiếm niềm vui cho bản thân mà không quan tâm đến sự sống còn, khó khăn của người khác, không tuân theo các nguyên tắc của nhân tính và đạo lý, thì không bao giờ đạt được sự cát tường thực sự.
Năm yếu tố cát tường gồm có: tâm cát tường, thân cát tường, gia đình cát tường, xã hội cát tường và quốc gia cát tường. Các yếu tố này có mối quan hệ không thể tách rời nhau. Yếu tố cấu thành của một quốc gia nằm ở các gia đình, còn thành phần cơ bản của xã hội chính là từng cá nhân. Thiện ác của mỗi cá nhân đều lấy tâm làm gốc. Do đó, Phật giáo nhấn mạnh đến việc làm cho cả năm yếu tố này đều đạt được cát tường. Đạo đức, giáo dục, chính trị và kinh tế cũng không thể tách rời khỏi lý tưởng này.
1. Tâm Cát Tường: Nền Tảng Của Mọi Hạnh Phúc
Trước tiên, để đạt được sự cát tường của tâm, chúng ta nên làm gì? Đầu tiên, cần phải xua tan những kẻ thù lớn trong tâm, để tâm có thể an vị ở một nơi bình yên. Hơn nữa, cần phải tu dưỡng tâm như vẻ đẹp của hoa, sự tinh khiết của ngọc, sự mềm mại của liễu và sự vững chắc của đất. Không được để tâm buông lỏng, để trái bị tổn hại bởi sương mưa quý và gai góc, cũng như giữ mình sạch sẽ, không vấy bẩn bụi lớp và cát bụi trần gian.
Ngạn ngữ có câu: “Bị ma quỷ dẫn lối vào con đường tâm tội, xiềng xích tâm hồn khiến trở nên bất an mà không thể cỗi bỏ.” Từ đó có thể thấy, cõi Tịnh Độ của Phật hay địa ngục của ngạ quỷ đều do tâm tạo ra.
Bản thể của tâm gọi là Phật tính, cũng gọi là Chân Như, tương tự như cái mà thế gian gọi là lương tâm. Nếu tâm tối tăm, thì ma quỷ sinh ra, trong tâm sẽ xuất hiện những kẻ thù lớn là phiền não. Gốc rễ của phiền não là tham, sân, si. Những nơi khổ trong ba cõi, sáu đường và mười tội ác trong nhân gian, đều do ba độc này gây ra. Dựa vào sự tu dưỡng, chúng ta có thể xua đuổi những con quỷ phiền não, và bằng sức mạnh của Chính tín, chúng ta có thể thanh lọc tâm hồn. Khi những yêu ma phiền não bị diệt trừ, hạnh phúc và hòa bình sẽ đến.
Thiền sư Bạch Ẩn ở Nhật Bản trong tác phẩm “Mộng Lung Chi Ngôn” đã từng nói: “Trời là tâm của ta, Tịnh Độ cũng là tâm của ta, nơi thanh tịnh có chư thánh và Phật, vì thế tâm ta không thể chứa điều ác. Đề kỷ, sân hận là gốc rễ của địa ngục; năm dục vọng và những vọng tưởng là hạt giống ô uế. Khi vọng tưởng che phủ tâm, tâm sẽ trở nên tối tăm, không hiểu đạo lý và vì vô minh mà tâm khởi lên mê muội và cố chấp. Mê chấp sẽ gây tổn hại, thần Phật không gần, thành hiện xa lánh.”
Hiểu rõ sự đáng sợ của những con yêu ma trong tâm, tự nhiên sẽ khởi lên ý niệm sám hối, quy y Tam Bảo và theo đuổi con đường chân chính. Ngược lại, nếu gần gũi với yêu ma, đắm chìm trong vui thú, kết quả cuối cùng sẽ là “vui quá hóa buồn.” Vì vậy, không thể lơ là dù chỉ trong chốc lát, bởi “lúc vui lúc buồn, khi chính khi tà, tâm chính là chìa khóa của sự tự tại.” Câu ca dao nói rằng con đường dứt bỏ mê muội nằm ở việc tâm không bị phiền não trôi buộc. Những người siêng năng vun đắp ruộng phước công đức, tinh thần sẽ khởi sự an lạc và hạnh phúc viên mãn.
2. Thân Cát Tường: Sự Chăm Sóc Và Sử Dụng Tốt Cơ Thể
Sự cát tường của thân có hai loại: một là cát tường trong việc sinh tồn, hai là cát tường về mặt đạo đức. Thế nào là cát tường trong việc sinh tồn? Thân thể con người sinh ra nhờ ân đức của trời đất, lớn lên nhờ sự chăm sóc của cha mẹ. Vì vậy, cần phải chú ý đến sức khỏe của thân thể. Hằng ngày nên chú trọng đến việc ăn uống và rèn luyện, không được tùy tiện làm tổn hại cơ thể.
Duy trì một thân thể mạnh mẽ lâu dài và sử dụng thân này một cách tốt đẹp để hoàn thành sứ mệnh của trời đất, đó chính là sự cát tường và hạnh phúc của thân thể. Việc giữ gìn sức khỏe không phải vì kiêu căng hay thị oai, mà là để có nền tảng vững chắc cho con đường tu học Phật pháp.
Thứ hai là cát tường về mặt đạo đức, tức là sự đúng đắn trong hành vi và tu dưỡng nhân cách. Con người là loài linh thiêng nhất trong muôn vật, Bồ Đề tâm chính là con đường Phật Đạo. Chỉ Phật ba đời cũng đều nhờ có thân người mà mới có thể phát Bồ Đề tâm, thực hiện tu hành mà thành Phật. Có được thân người quý giá này, nguyên sinh vào thế giới Ta bà, nếu không phải do đại nguyện lớn từ kiếp trước thì không thể đến đây thử sinh. May mắn thay, chúng ta được thừa hưởng giáo pháp của đức Thế Tôn, gặp được nhân duyên tốt để nghe pháp, đây chính là nhân duyên thù thắng.
Có được thân người quý giá này, không nên coi nhẹ. Cổ nhân có câu: “Giữ mình khiêm nhượng và giản dị, rộng lòng yêu thương chúng sinh, trau dồi học vấn, khai mở trí tuệ, thành tựu được hạnh.” Đạo không nằm ngoài thân, giữ thân mà hành đạo, dùng thân người để thành tựu được hạnh, đó mới là cát tường thực sự.
Gia đình hòa thuận là nền tảng cho hạnh phúc xã hội
3. Gia Đình Cát Tường: Nơi Hạnh Phúc Bắt Nguồn
Thứ ba là sự cát tường trong gia đình. Khi thân và tâm đã đạt được cát tường, thì mọi mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, vợ chồng, anh em, chủ tử đều có thể tuân theo chính đạo. Sống hòa hợp, trung thực phục vụ lẫn nhau, sống tiết kiệm và biết nhường nhịn lẫn nhau, tự nhiên gia đạo sẽ hưng thịnh. Đó chính là sự cát tường và hạnh phúc của gia đình.
Câu ca xưa có nói: “Đời như biển cả, thân như con thuyền, giữ vững ý chí là cách chèo lái, tránh cho thuyền lật.” Lại có câu: “Gia đình như con thuyền bảo, hòa thuận thì thân tâm được yên bình.”
Vào thời Đường, có người tên là Trương Công Nghệ, gia đình ông trải qua chín thế hệ sống chung dưới một mái nhà. Khi Đường Cao Tông thực hiện nghi lễ phong thần tại nơi Thái Sơn, trên đường trở về, vua đã đặc biệt ghé thăm nhà ông và hỏi về bí quyết giúp gia tộc có thể sống chung hòa thuận qua chín thế hệ như vậy. Trương Công Nghệ đã viết “Bách Nhân Đồng” dâng lên cho vua Cao Tông. Vua cảm động đến rơi lệ, ban thưởng nhiều lúa lúa, và ngai bạc rồi ra về. Chỉ có nhân nhịn lẫn nhau mới có thể làm cho gia đình hạnh phúc và cát tường.
4. Xã Hội Cát Tường: Xây Dựng Cộng Đồng Tốt Lành
Tổng thể mà nói, thế gian tồn tại là để thực hiện hạnh phúc chân thật. Và để đạt được mục đích này, cần phải vượt qua những khó khăn lớn nhất. Ngày nay, thế gian đang trong cơn sóng gió của cuộc cạnh tranh sinh tồn, lòng người đa phần như chiếc thuyền con lênh đênh, trôi dạt không định hướng. Sự yếu kém của nền giáo dục và những tổn hại do sự suy đồi đạo đức đã khiến con người mất đi nền tảng vững chắc.
Một số người trở nên chán nản, bi quan trước cuộc đời, một số khác buông thả theo dục vọng và có những người chỉ sống qua ngày, chẳng mong đến tương lai. Cha con cãi vã, vợ chồng ly dị, giết người, phóng hỏa, lừa đảo, trộm cắp xảy ra hàng ngày. Cảnh sát phải thường xuyên chạy đôn chạy đáo, thẩm phán thì toát mồ hôi mà vẫn không xử lý hết được. Và trong đám đông, bạn phải cẩn thận kẻo bị kẻ gian móc túi. Nói một cách nghiêm túc, hơn một nửa số người đều nói những lời giả dối.
Cuộc sống trở nên suy đồi, phong tục bị bằng hoại, tình người nhất nhẽo vậy và mối quan hệ nam nữ trở nên lạm lạm. Trong một xã hội như vậy, làm sao có thể có sự cát tường và hạnh phúc?
Văn minh vật chất có phát triển, nhưng văn minh tinh thần có suy yếu. Xã hội ngày nay đã thay đổi rất nhiều so với trước kia, tâm lý con người bị tác động mạnh mẽ, ngày càng trở nên phức tạp. Điều này dẫn đến tình trạng rối loạn trong xã hội, khiến thế giới trở nên bất ổn. Các tôn giáo, luật pháp, đạo đức và văn hóa đều không thể ngăn chặn được sự lan truyền của lòng tham, khiến người ta không khỏi ngán ngẩm than thở, không biết phải làm sao.
Vì vậy, chúng ta, những người Phật tử, cần phải kịp thời đứng lên, tiên phong trong việc cải thiện phong tục và tìm kiếm con đường giáo hóa. Cuộc sống thanh bạn của Phật giáo chính là cơi nguồn để thanh lọc tâm hồn con người, khiến mỗi người tin tưởng sâu sắc vào sự đáng sợ của nhân quả, từ đó tránh ác làm lành, từ bỏ ích kỷ và giúp đỡ người khác. Hãy tương trợ lẫn nhau, làm việc thiện, giúp đỡ người già yếu và nghèo khó, để chân lý Phật giáo lan tỏa khắp nơi, mỗi người sống đúng pháp, tuân thủ luật lệ và có được cuộc sống an hòa.
5. Quốc Gia Cát Tường: Nước Nhà Thịnh Vượng
Trong xã hội có nhiều tầng lớp, mỗi tầng lớp họp lại thành một khối, tạo nên một tập thể. Tập thể này lấy người đứng đầu làm trung tâm, lãnh đạo toàn thể để hình thành nên quốc gia. Con đường mang lại sự hưng thịnh cho quốc gia nằm ở chủ khi một quy tắc đã được để ra cho toàn thể cộng đồng, thì cần phải giữ vững như núi, không thể lay chuyển. Toàn dân từ trên xuống dưới đều phải đồng lòng bảo vệ đất nước, hiện dạng lòng trung thành và tấn tâm vì Tổ quốc, dù có phải hy sinh cả tài sản và sinh mạng cũng không tiếc.
Hiến pháp của quốc gia giống như mặt trời trên không, tỏa sáng khắp nơi, giúp muôn dân an cư lạc nghiệp, quan lại tận tụy với công việc, vận nước thịnh vượng, quốc gia giàu mạnh và hạnh phúc. Đó chính là sự cát tường và hạnh phúc của quốc gia. Khi người lãnh đạo thực hiện chính sách công bằng, nhân dân được sống trong an toàn, nền giáo dục được phát triển, thì quốc gia sẽ xây dựng được nền tảng vững chắc cho sự thịnh vượng lâu dài.
Năm Yếu Tố Thống Nhất Trong Một Mục Tiêu Duy Nhất
Năm yếu tố cát tường kể trên đều bắt nguồn từ tâm của chúng ta. Trong bài “Bản Minh” của Vua Thang có câu: “Nếu hôm nay mới, thì mỗi ngày đều mới và ngày mai lại còn mới hơn.” Khi ánh sáng luôn hiện hữu trong tâm ta, tâm thanh tịnh và không bị vương bụi bẩn, thì dù trải qua nghìn năm, vạn kiếp, vẫn mãi mãi trường tồn không phai mờ.
Con đường tu học Phật pháp không phải là trốn thoát khỏi đời sống thế gian, mà là sống một cách tỉnh thức và có ý thức. Mỗi một hành động, mỗi một suy nghĩ của chúng ta đều được hướng dẫn bởi trí tuệ và từ bi. Khi chúng ta thực hiện được năm yếu tố cát tường này từ tâm lên, sẽ không còn gì là khó khăn nữa. Xã hội sẽ vì người người tâm cát tường mà trở nên sáng sủa, hạnh phúc sẽ không còn là một lý tưởng xa vời mà là hiện thực sống trong cuộc đời hàng ngày của chúng ta.
Kết Luận: Con Đường Hạnh Phúc Chân Thật
Năm Điều Cát Tường không phải là những lý thuyết trừu tượng mà là những hướng dẫn thiết thực cho cuộc sống hàng ngày. Để đạt được sự cát tường thực sự, chúng ta cần bắt đầu từ chính tâm mình – xua tan phiền não, tu dưỡng đức hạnh, rồi mở rộng tình yêu thương đến gia đình, cộng đồng xã hội và đất nước.
Phật giáo tin rằng mỗi con người đều có Phật tính, mỗi người đều có khả năng đạt được hạnh phúc chân thật. Không cần phải chờ đợi, không cần phải trông cậy, từ ngay bây giờ, bằng tâm thực, sự tu tập và hành động vì lợi ích chung, chúng ta có thể tạo ra cát tường không chỉ cho riêng mình mà cho cả xã hội. Đó chính là bản chất của giáo pháp Phật – dạy cho chúng ta cách sống một cuộc đời có ý nghĩa, tỉnh thức và đầy lòng từ bi.
Hãy bắt đầu hôm nay, từ từng hành động nhỏ, từng lời nói tốt lành, để dần dần xây dựng nên một tâm cát tường, một gia đình cát tường, và cuối cùng là một xã hội cát tường – nơi mỗi người đều được sống trong an bình, hạnh phúc và sự thực hiện đúng đắn giáo pháp Phật.
Tài Liệu Tham Khảo:
- Kinh Hoa Nghiêm – Kinh điển Phật giáo Đại thừa
- “Thuyết Văn Giải Tự” – Lời giải thích trong truyền thống Phật học Việt Nam
- “Mộng Lung Chi Ngôn” của Thiền sư Bạch Ẩn (Nhật Bản)
- “Bản Minh” của Vua Thang – Tác phẩm Nho giáo cổ điển
- “Tân Tịnh Thạch Thiền” của Pháp Sư Như Ngộ – Giáo pháp Phật giáo Việt Nam đương đại
