Ngục Tỹ Của Đời Sá»’ng: Con Đường Từ Tái Sinh Ēến Giải Thoạt

Sá»± bám níu (upadana) là gá»’c rá»… của má»—i khổ Ä’au. ÃÆ°á»ng Ä’á»i chúng ta chẳng phải tá»± nhiên tá»— do, mà là một ngục tỹ tinh thần, ở đó con người tá»± vừng mình và o vì Ä’iá»u tã­nh không Ēúng Ēắn vá» giải phóng bản ngã.

Sá»± Bám Níu Vã Ngục Tỹ

ú nơi nào có sá»± bám níu, chính tại đó có sá»± rã ng buá»™c. Sá»± rã ng buá»™c này có thể tích cực hoặc tiêu cực, nhưng cả hai đều trôi buá»™c như nhau trong vòng khổ Ä’au Ä´ng Ēận. Khi chúng ta nhìn sá»± vật và bám níu vào chúng, xem chúng như là “Ta”, hoặc là “của Ta”, thì sá»± rã ng buá»™c liá»n khởi lên. Khi có sá»± trói buá»™c vào Ä’iá»u gì, chúng ta bị kết vào Ä’ó, chẳng khác gì Ä’ang bị giam cầm trong ngục tỹ.

Tất cả những nguyên lý của PhÆ°Æ¡ng Phật học có thể tóm gọn lại thành: upadana (sá»± chấp thụ, sá»± bám níu) là nguyên nhân của Khổ sở; Khổ sở phát sanh từ sá»± bám níu. Mỗi người chúng ta cần phải hiểu thật rõ về Ä’ộ tối upadana, sá»± bám níu này. Để có thể hiểu được dễ dàng hơn, chúng ta cần thấy ra nó giống như một ngục tỹ—một ngục tỹ tinh thần, một ngục tỹ tâm linh.

Ngục tù của Ä'á»i sá»'ng: con ÄÆ°á»ng từ tái sinh Ä'ến giải thoát

âu Ēấy, chúng ta Ēến Ä’ây Ēể học hỏi Chính Pháp (Dhamma), Ēể phát triển Ēịnh tâm (samadhi, sá»± an Ēịnh tinh thần và yên tĩnh) cùng sá»± minh sát (vipassana), Ēể có thể Ä’oạn trừ Ēược sá»± bám níu (upadana). Hoặc là, nếu chúng ta dùng một ẩn dụ thì nói, chúng ta học hỏi Chính Pháp và phát triển tâm trí chỉ là Ēể tiêu diệt cái ngục tỹ hiện Ä’ang giam giữ chúng ta Ä’ây.

Chúng tôi vừa nói Ēến một ngục tỹ tinh thần, một ngục tỹ tâm linh, nhưng Ä’iều Ä’ó cũng chung một nghĩa với ngục tỹ cụ thể. Nó cũng giống với một ngục tỹ vật chất Ä’ang giam giữ tù nhân ở khắp nơi, nhưng chúng tôi muốn nhấn mạnh Ēến ngục tỹ hoàn toàn về tâm linh ở Ä’ây. Ngục tỹ này có vẻ hơi lạ Ä’á»™i, vì chúng ta không thể thấy thực chất của nó bằng mắt thường của chúng ta Ēược. Ä’iều lạ lùng hơn nữa, là con người lại tá»± nguyện Ä’em giam mình vào trong ngục tỹ Ä’ó. Con người lại còn thấy thích thú Ēược giam giữ trong ngục tỹ tâm linh. Ä’ó là khía cạnh dị thường của ngục tỹ tâm linh.

Giải Thoạt Lã Sá»± Cứu Rá»—i Ra Khá»i Ngục Tỹ

Chúng ta cần nhớ Ēến các danh từ “sá»± cứu rá»—i” hoặc “giải phóng” thường Ēược dùng trong các tôn giáo. Mục tiêu cứu cánh của mỗi tôn giáo là sá»± cứu rá»—i, sá»± giải thoạt, hoặc là bất cứ danh từ nào phù hợp với mỗi thứ ngôn ngữ. Nhưng tất cả các danh từ áy Ēẻu cũng có một ý nghĩa chung – cứu rá»—i, cứu Ä’á»™. Mỗi tôn giáo Ēẻu dạy về sá»± giải thoạt. Tuy nhiên, cứu khá»i Ä’iều gì chá»›?

Chúng ta cần Ēược cứu ra khá»i ngục tỹ tâm linh. Ä’iều mà tất cả các bạn ở Ä’ây Ä’ang muốn và cần Ēến, chính là “tá»± do”, “giải thoạt”, mà ý nghĩa giản dị chỉ là sá»± thoạt ra khá»i cảnh ngục tỹ. Dù là một ngục tỹ bằng vật chất, hay ngục tỹ về tâm linh, ý nghĩa trong mỗi trường hợp cũng là một: chúng ta cần Ēược tá»± do, tá»± tại.

Ngục tù của Ä'á»i sá»'ng: con ÄÆ°á»ng từ tái sinh Ä'ến giải thoạt – hình ảnh tâm linh

Những người còn thiếu Trí huệ sáng suốt chỉ có thể thấy và chỉ biết sợ Ēến cái ngục tỹ vật chất. Nhưng người có Trí huệ Bất Nhã (panna), nhìn sâu xa hơn sẽ thấy còn nguy hiểm và khủng khiếp hơn nữa, Ä’ó là cái ngục tỹ tâm linh. Thật sá»±, chúng ta thấy có ít ngÆ°ời bị giam cầm trong các khám Ä’Æ°á»ng, trong khi Ä’ó hầu hết mỗi ngÆ°ời trên thế giới này Ä’ang bị kết trong cánh ngục tỹ tâm linh. Thí dụ như, mỗi bạn ngồi tại Ä’ây Ēẻu sống tá»± do, ngoài vòng của các ngục tỹ vật chất thông thÆ°ờng, nhưng tất cả các bạn Ēẻu Ä’ang bị tổng giam trong ngục tỹ tâm linh.

Ä’iều thúc giục chúng ta phải quan tâm Ēến Chính Pháp (Dhamma), phải thực tập sá»± phát triển tinh thần, chính là sá»± chống Ä’á»’i lại và nỗ lực Ēể vượt khá»i sá»± bị kết vào ngục tỹ tâm linh. Bạn có cảm biết Ēến Ä’iều Ä’ó hay không Ä’i nữa, cũng chẳng quan trọng mấy. Tuy vậy, Ä’iều thúc giục áy cứ ép buộc tất cả các bạn, dù cho bạn có nhận thức ra Ēược hay không, là phải Ä’i tìm sá»± tá»± do về tinh thần. Vì lẽ Ä’ó, các bạn Ēến tìm tá»± do ở tại Ä’ây hay ở các nơi khác.

Mặc dù Ä’iều Ä’ang giam cầm chúng ta Ä’ây chỉ là một việc, tức là sá»± bám níu (upadana), nhưng ngục tỹ Ä’ó mang nhiều hình thức. Có Ēến hàng chục loại ngục tỹ như thế. Nếu chúng ta chịu mất thời giờ Ēể tìm hiểu về mỗi loại ngục tỹ Ä’ó, thì chúng ta sẽ hiểu Ēược rõ ràng hơn về hiện tượng Ä’ó. Rồi chúng ta sẽ thông hiểu upadana rõ và kỹ hơn, Ä’ồng thời hiểu Ēược thêm về sá»± khát ái (Tanha, Anh văn dịch là craving), các lẩu hoặc (kilesa, các sá»± ô nhiễm tinh thần), mà Giáo pháp của nhà Phật cho là nguyên nhân Ä’ã tạo ra Khổ sở (dukkha).

Ngục Tỹ Của Äá»i Sá»’ng  Lã Á»Ÿ Ä’

Nói cho chính xác, chúng ta không thể nào học hỏi về Ä’ộ tái từ bên ngoài qua các Kinh Ä’iển, các kỹ thuật, hoặc các lời giáo huấn khác nhau, nếu chúng ta muốn thành công trên vận. Để có thể gặt hái Ēược các lợi lạc chân chính, chúng ta phải học ngay trên chính sá»± việc, tức là ngay trên cái ngục tỹ thực sá»±; học hỏi ngay trên sá»± Khổ sở thực sá»±. Vậy, chúng ta phải tìm kiếm xem cái ngục tỹ Ä’ó ở và vào nơi Ä’âu.

Ngay tại Ä’iểm này, chúng ta Ä’á»’i diện với hai sá»± lựa chọn: ta sẽ học hỏi từ bên ngoài, hay là nghiên cứu ngay từ bên trong? Sá»± phân biệt rất là thiết yếu. Ä’ức Phật có nói, chúng ta phải học hỏi ngay từ bên trong. Sá»± học bên ngoài là nghiên cứu về sách vở, về nghi thức, về thực hành tế lễ và các sá»± việc khác cũng tÆ°Æ¡ng tá»±. Những Ä’iều gì ta cần học tập, Ä’ức Như Lai Ä’ã giảng dạy, là tâm thức còn Ä’ang sanh hoạt Ä’ây.

Ä’iều Ä’ó có nghĩa là một cơ thể còn sống, với một tâm thức linh hoạt, chứ chẳng phải với một thân tâm Ä’ã chết. Ä’ó chính là nơi mà sá»± học hỏi thực sá»± xảy ra, vậy bạn nên học ngay Ä’ây. Học hỏi từ ngay chỗ bên trong, tức là ngay bên trong bạn, ngay khi bạn còn sống Ä’ây, trước khi bạn chết Ä’i. Cái học từ bên ngoài, nghiên cứu sách vở, các nghi thức, lễ tế, chẳng thực sá»± thành tá»±u Ēược Ä’iều gì có chơn giá trị. Vậy, xin cứ học từ bên trong. Xin bạn nhớ kỹ các chữ này: “học ở bên trong”.

Tập luyện Ēịnh lá»±c (samadhi) và minh sát (vipassana), tức là phát triển giác niệm về hơi thở (anapanasati bhavana) như chúng ta Ä’ang làm tại Ä’ây, Ä’ó chính là sá»± học hỏi từ bên trong. Để theo Ä’uôi sá»± học hỏi bên trong Ä’ó, cần phải có nhiều kiên trì và kham nhẫn, nhưng cũng chẳng quá nhiều Ä’âu. So với các ngành khác mà dân chúng thÆ°ờng tập luyện, thí dụ như các môn thể thao cao cấp, các môn thể dục, nhà lớn, thì việc tập luyện Ēịnh lá»±c và minh sát vẫn còn ít khó khăn hơn. Tuy nhiên, ngÆ°ời ta Ä’ã có Ēủ sức kham chỉu và bản chí Ēể làm Ēược các việc Ä’ó. Bạn chỉ cần có vừa Ēủ sá»± kham nhẫn và chúng ta sẽ có Ēủ khả năng Ēể tập luyện Ēịnh lá»±c và minh sát, qua giác niệm về hơi thở.

Ngục tù của Ä'á»i sá»'ng: con ÄÆ°á»ng từ tái sinh Ä'ến giải thoạt – hành trình tu tập nội tâm

Vài ngÆ°ời Ä’ã chẳng chịu nỗi, và Ä’ã bỏ chạy Ä’i mất rồi. Các bạn có Ēủ sá»± kham nhẫn Ēể bÆ°á»›c Ēến mức này, thì nếu chúng ta tiếp tục thêm một chút nữa, thì chúng ta sẽ Ēủ sức Ēể làm Ēược việc Ä’ó và thử hÆ°ởng các lợi lạc chính Ä’áng. Vậy, xin các bạn hãy nỗ lực trong sá»± học và phát triển bên trong này và học hỏi với sá»± kiên trì và kham nhẫn.

Dùng ẩn dụ bóng bẩy sẽ khiến chúng ta hiểu Ēược dễ dàng vấn Ēế Ä’ang thảo luận Ä’ây. Do Ä’ó, chúng tôi sẽ dùng Ēến các ẩn dụ Ä’ó ngay hôm nay. Ngục tỹ thứ nhất mà bạn phải tìm thấy và quan sát chính là Ä’á»i sống này.

Nếu các bạn nhìn cuộc Ä’á»i như một ngục tỹ, và thấy ra nó Ä’úng là ngục tỹ thật, thì chúng tôi phải nói rằng các bạn Ä’ã biết Ēược sá»± thật của Thiên nhiên khá rõ ràng rồi. Tuy nhiên, phần Ä’ông mỗi ngÆ°ời Ēẻu nhìn cuộc Ä’á»i như là một chút gì Ēể hÆ°ởng thụ, như là một cÆ¡ hội Ēể vui Ä’ùa thích thú. Họ muốn sống Ēể hÆ°ởng thụ cuộc sống. Thế rồi họ trở nên say Ä’ắm miệt mài vào cuộc sống, và vì thế mà làm cho Ä’á»i sống trở nên một ngục tỹ.

Nếu chúng ta nhìn Ä’á»i sống như một ngục tỹ, thì chúng ta phải thấy ra sá»± bám níu (upadana) trong cuộc Ä’á»i này. Nếu chúng ta còn chưa thấy upadana trong Ä’á»i sống, chúng ta sẽ chẳng thấy Ēược Ä’á»i sống là ngục tỹ và rồi chúng ta sẽ bằng lòng mà tÆ°ởng Ä’á»i sống là cõi Thiên Ä’àng. Ä’ó là bởi vì có rất nhiều sá»± việc trong Ä’á»i sống Ä’ang làm thỏa mãn chúng ta, tuy nhiên cũng Ä’ang gạt gẩm chúng ta phải say Ä’ắm những gì mà chúng ta thấy Ēược là thoả ý, khợ ái, hấp dẫn, và sá»± say Ä’ắm Ä’ó chính là upadana Ä’ây, và trở thành một ngục tỹ.

Lại nữa, ta có thể nhìn thấy khi có upadana trong cuộc sống, thì Ä’á»i sống trở thành ngục tỹ. Và khi chẳng có upadana nơi Ä’ó, thì Ä’á»i sống chẳng phải là ngục tỹ. Bạn có thể nhìn thấy ngay Ä’ây, và vào lúc này, có upadana trong Ä’á»i của bạn hay không? Bạn tá»± hỏi: “Ä’á»i tôi có phải là ngục tỹ hay không?” “Tôi có Ä’ang sống trong ngục tỹ của upadana hay không?” Mỗi bạn phải nhìn thật kỹ lÆ°Æ¡ng vào bên trong tâm của bạn và thấy tuyệt Ä’ối rõ ràng rằng Ä’á»i sống có phải là ngục tỹ Ä’ối với bạn chẳng. Bạn có bị giam giữ trong ngục tỹ chẳng? Bạn có Ä’ang sống trong ngục tỹ chẳng? Nếu không, thì bạn Ēến Ä’ây Ēể tham thiền, Ēể tập luyện phát triển tâm trí, là làm gì chá»›?

Nơi bản chất, mục tiêu thực sá»± của việc Ä’ao luyện tâm linh chính là sá»± tiêu diệt các ngục tỹ của chúng ta. Sá»± học hỏi và thực tập của bạn có thành công hay không, bạn có thể phá vỡ Ēược ngục tỹ hay không, Ä’ó là lại một vấn Ēế khác. Tuy vậy, mục Ä’ích thực sá»± của chúng ta là sá»± tiêu hủy ngục tỹ của Ä’á»i sống.

Chúng ta phải sống nhÆ° thế nào Ēể Ä’á»i sống chẳng thành một ngục tỹ? Ä’iều này có nghĩa là , tá»± nhiên và thông thÆ°ờng, Ä’á»i sống chẳng phải là ngục tỹ, chính chúng ta Ä’ã khiến cho nó trở thành ngục tỹ, xuyên qua sá»± bám níu (upadana). Do bởi sá»± vô minh của chúng ta, do bởi sá»± khúm khắp của chúng ta, do bởi sá»± khiếm khuyết về tri kiến Ä’úng Ēắn của chúng ta, mà chúng ta Ä’ã khiến upadana có mặt trong Ä’á»i sống. Ä’á»i sống liền trở thành ngục tỹ Ä’ối với chúng ta. Trong ngôn ngữ Thái lan, có một thành ngữ vừa thô lại vừa biếm nhếu, “som nam na man”, có nghĩa tựa tự như vậy: “Cũng Ä’áng Ä’á»i cho nó Ä’ây!” Ä’á»i sống chẳng phải là ngục tỹ, hay giống như ngục tỹ, nhưng qua sá»± khúm khắp của chúng ta, chúng ta tạo nên upadana bằng sá»± vô minh (avijja) rồi thì nó trở nên một ngục tỹ. Vậy thì còn nói gì nữa, than trách mà chi, chỉ có “som nam na man”, “thật là Ä’áng kiếp!” mà thôi.

Ngục tù của Ä'á»i sá»'ng: con ÄÆ°á»ng từ tái sinh Ä'ến giải thoạt – Ä'Æ°á»ng Ä'ến Ä'ịnh tâm

Nếu bạn thành công trong việc thực tập giác niệm về hơi thở (anapanasati bhavana), bạn sẽ hiểu rõ cuộc Ä’á»i hơn. Bạn sẽ biết rõ upadana và bạn sẽ chẳng có upadana trong sá»± việc mà ta gọi là “Ä’á»i sống” Ä’ó. Rồi thì, ngục tỹ này bị tan rã và biến mất, các ngục tỹ mới cũng chẳng khởi lên. Ä’á»&#157