Một thời, Thế Tôn trú tại Sravasti, tại Jetavana, gọi các Tỷ kheo: “Có bốn loại rắn, này các Tỷ kheo. Thế nào là bốn? Loại rắn có nọc độc nhưng không ác độc; loại rắn ác độc nhưng không có nọc độc; loại rắn có nọc độc và ác độc; loại rắn không có nọc độc, không có ác độc.” Đây là lời dạy của Phật trong kinh điển, ám chỉ rằng tâm trạng con người cũng có những đặc điểm tương tự như tính chất của các loài rắn. Bài viết này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về tâm bạn hiến (sân hận) và cách quản trị tâm trạng này để tu tập hiệu quả.
Người nóng giận phát tỐ khi gặp những chuyện không vừa ý
Tâm Bạn Hiến Và Tâm Hành Của Con Người
Tâm bạn hiến (tiếng Phạn: kodha) là một trong những tâm bất thiện quan trọng trong Phật giáo, biểu hiện thông qua sự giận dữ, tức giận và bất mãn. Theo Phật pháp, tâm trạng của một người được nuôi dưỡng không chỉ bằng những thức ăn mà còn bằng những gì ta tiêu thụ qua mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý thức. Chính vì vậy, những hình ảnh, âm thanh, mùi vị và suy nghĩ tiêu cực đều có khả năng kích động tâm bạn hiến.
Tâm bạn hiến thường được ví như ngọn lửa âm ỷ mất điều kiểm soát, pháp tỏa ra bên ngoài hung hăng nhưng khi dán vào trong lòng lại tàn phá hoàn toàn. Khi một người có xu hướng nóng giận, tâm trạng của họ thường rối loạn, khó kiểm soát, dễ dẫn đến những hành động hối tiếc sau này. Hiểu được bản chất của tâm bạn hiến là bước đầu tiên trong việc tu tập quản trị tâm.
Bốn Loại Người Có Tâm Bạn Hiến Theo Phật Giáo
Phật dạy có bốn loại người được ví như bốn loại rắn độc, mỗi loại có đặc điểm riêng về cách thể hiện giận dữ:
Loại thứ nhất: Người nóng giận nhanh nhưng hư phí không lâu
Đây là hạng người rất dễ kích động, cơn giận phát tỐ mạnh mẽ nhưng không kéo dài lâu dài. Giống như nọc độc của rắn độc – có sức công phá ngay lập tức nhưng không tồn tại lâu trong cơ thể. Loại người này thường bộc trực, ngay thẳng, không giữ được bình tĩnh, những gì không vừa ý liền nói ngay, nói xong là thôi.
Nhìn bề ngoài, họ dường như dễ gần gũi vì được hỏi tâm tình họ sẽ thú thật không che giấu. Tuy nhiên, hạng người này thường gây ra tổn thương tức thì cho những người xung quanh. Tâm giận của họ như nước độc của rắn độc, phun ra ngoài thường hung hãn nhưng dùng hơn là để tự vệ, tấn công nhân danh.
Người nóng tính thường gây tổn thương cho những người xung quanh
Loại thứ hai: Người ít nóng giận nhưng giận lâu
Ngược lại với loại thứ nhất, hạng người này ít khi phát nóng nhưng khi giận lên thì giận rất lâu, khó tan. Họ có khuynh hướng dồn nén cảm xúc, không biểu hiện ra bề ngoài. Tuy vậy, nội tâm của họ lúc nào cũng chứa đầy những tâm tư ác độc, giống như rắn độc không phun nọc nhưng tính tình ác độc sâu thẳm.
Khi người loại này đã giận thì giận rất lâu, khó chịu được giảng hòa. Tâm giận của họ như rắn nằm sẵn ở đâu đó, bất cứ lúc nào cũng có thể cắn. Dù hình thức thoải mái nhưng nội tâm lẫn không mà khó giảng hòa.
Loại thứ ba: Người vừa nóng giận nhanh vừa giận lâu
Đây là hạng người nguy hiểm nhất – nóng giận nhanh và giận lâu. Họ vừa phát nóng thường xuyên vừa giữ giận trong lòng lâu dài. Tâm trạng này giống như rắn độc vừa có nọc độc công phá mạnh mẽ vừa mang tính ác độc sâu sắc. Hạng người này thường gây ra tổn thương kép – vừa tức thì vừa lâu dài cho người bị ảnh hưởng.
Tâm giận của họ như lửa với độc tố, phủ phàng ra bên ngoài hung hãn đồng thời tàn phá nội tâm bản thân. Người thuộc loại này thường mang lại nguy hiểm nhất cho những người sống chung và chính bản thân mình. Nếu không có sự tu tập diệt độ, hạng người này dễ tạo ra những hậu quả nghiêm trọng.
Loại thứ tư: Người không nóng giận và giận nhanh tan
Đây là hạng người lý tưởng mà Phật pháp khuyến khích – không có tâm bạn hiến hoặc nếu có cũng rất ít và nhanh chóng hạ nhiệt. Giống như rắn không có nọc độc cũng không ác độc, người loại này thường bình tĩnh, lý trí, có khả năng kiểm soát tâm tư tốt. Khi gặp những tình huống khó chịu, họ biết cách điều chỉnh tâm trạng, không để cơn giận bùng phát ngoài tầm kiểm soát.
Loại người này hiếm có trên đời, nhưng đó là mục tiêu mà Phật pháp khuyến khích mọi người nên phấn đấu hướng tới. Sự bình tĩnh, khiêm nhường và từ bi là những phẩm chất cần được nuôi dưỡng qua tu tập.
Phương Pháp Quản Trị Tâm Bạn Hiến
Để tiêu thụ tâm bạn hiến, quý Phật tử nên ý thức được những kênh tiêu thụ tâm tư:
Thứ nhất, quản trị sáu căn (lục căn)
Sáu căn gồm mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý. Mỗi căn này đều có tiếp xúc với thế giới bên ngoài. Để quản trị tâm bạn hiến, cần phải ý thức được những gì ta nhìn, nghe, ngửi, nếm, chạm và suy nghĩ. Nên tránh những hình ảnh bạo lực, âm thanh gây khó chịu, những thông tin tiêu cực có thể kích động tâm giận.
Thứ hai, tu tập thiền định
Thiền định là một công cụ mạnh mẽ để luyện tập kiểm soát tâm. Qua thiền định, chúng ta có thể quan sát được tâm mình mà không bị nó chi phối. Khi cơn giận phát sinh, thay vì bị nó kiểm soát, chúng ta có thể nhìn nó như một chứng kiến viên, không bị cuốn vào. Thiền định giúp tâm trở nên yên tĩnh, sáng suốt hơn.
Thứ ba, tu tập từ bi
Phật pháp nhấn mạnh rằng từ bi là thuốc chữa lành cho tâm bạn hiến. Khi ta phát tâm yêu thương tất cả chúng sinh, những cơn giận sẽ tự động nguội đi. Tu tập từ bi không phải là yêu cầu đặt ra từ bên ngoài mà là một sự thay đổi nội tâm – thay thế sân hận bằng lòng thương yêu.
Thứ tư, chú ý đến hành động thân
Hành động thân cũng ảnh hưởng đến tâm. Khi đứng ngồi có dáng vẻ tho tháng, bình tĩnh, tâm cũng sẽ bình tĩnh theo. Ngược lại, những hành động nhanh nhảy, ồn ào sẽ kích động tâm giận. Do đó, tu tập tư thế hành xử lịch sự, dịu dàng cũng là cách để quản trị tâm bạn hiến.
Lợi Ích Của Việc Tiêu Thụ Tâm Bạn Hiến
Khi tâm bạn hiến được tiêu thụ, sáng suốt, chúng ta sẽ nhận được nhiều lợi ích to lớn. Thứ nhất, sức khỏe tinh thần được cải thiện, tâm trở nên nhẹ nhàng, vui vẻ hơn. Tâm giận thường gây stress, lo âu, mất ngủ – những tất cả này sẽ giảm đi khi tâm được giải phóng.
Thứ hai, mối quan hệ con người được cải thiện. Khi ta không còn hay nóng giận, những người xung quanh sẽ cảm thấy an toàn, thoải mái hơn khi ở bên ta. Gia đình trở nên hòa hợp, nơi làm việc trở nên thoải mái, những mối quan hệ lâu dài được xây dựng một cách bền vững.
Thứ ba, tu tập Phật pháp sẽ có kết quả tốt hơn. Tâm bạn hiến là một trong những chướng ngại lớn nhất để đạt được tuệ trí. Khi tâm được thanh tịnh, không bị tâm giận chi phối, chúng ta sẽ có khả năng thiền định tốt hơn, nhận thức sâu hơn về giáo lý Phật.
Thứ tư, trong thế mạng sau, những công đức từ việc tiêu thụ tâm bạn hiến sẽ theo ta, giúp ta sinh vào nơi tốt, sống với những người hiền lành, có tâm từ bi chứ không phải sống trong những mâu thuẫn, xung đột.
Thiền định giúp tâm trở nên thanh tịnh và kiểm soát được giận dữ
Những Thách Thức Trong Quá Trình Tiêu Thụ Tâm Bạn Hiến
Con đường tiêu thụ tâm bạn hiến không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Một thách thức lớn là những kích thích từ môi trường xung quanh. Trong xã hội hiện đại, chúng ta bị bao vây bởi những thông tin tiêu cực, những hình ảnh gây khích động từ mạng xã hội, truyền hình và báo chí. Để tiêu thụ tâm bạn hiến, cần phải có sự tỉnh thức trong việc lựa chọn những gì chúng ta tiêu thụ.
Một thách thức khác là thói quen cũ. Nếu ta đã sống với tâm giận trong nhiều năm, việc thay đổi sẽ cần thời gian dài. Nhưng Phật pháp dạy rằng không có gì là không thể thay đổi được. Với sự nỗ lực, kiên trì và tu tập đúng pháp, tâm bạn hiến chắc chắn sẽ được diệu trừ.
Những người sống chung với một người hay nóng giận cũng gặp khó khăn. Nếu không có sự tu tập tương tứ để sinh khí dung, nhân nhẫn và từ bi trong lòng, rất dễ bị ảnh hưởng bởi tâm giận của họ. Do đó, cần phải tránh xa hạng người này nếu không đủ tuệ trí để hòa giải, hoặc phải có sự hỗ trợ của những người có kinh nghiệm tu tập để giúp đỡ.
Kết Luận
Tâm bạn hiến hay giận dữ là một trong những điều cần được quản trị, tiêu thụ trong quá trình tu tập Phật giáo. Phật dạy qua ví dụ những loại rắn độc rằng, cũng như các loại rắn này có những tính chất khác nhau, con người cũng có những cách thể hiện tâm giận khác nhau. Điều quan trọng là nhận diện được loại tâm bạn hiến của mình, sau đó áp dụng những phương pháp tu tập thích hợp để diệt trừ nó.
Những người không có sân hận, hoặc có sân hận nhưng nhanh chóng điều chỉnh là những người lý tưởng để sống chung an hòa. Đó cũng là mục tiêu của mỗi Phật tử – nuôi dưỡng và phát triển từ bi, trí tuệ từng phút giây trong đời sống hằng ngày. Hành trình này có thể dài nhưng lợi ích của nó vô cùng quý báu. Hãy bắt đầu tu tập từ hôm nay, và dần dần tâm sẽ trở nên thanh tịnh, nhẹ nhàng, và bình an hơn.
Tài liệu tham khảo:
- Đắc Tạng Kinh Việt Nam (ĐTKVN), Tăng Chi Bộ II, chương 4, phẩm Mây mưa, phần Các con rắn
