Cuộc sống của mỗi chúng ta luôn tồn tại những mong cầu, những khát vọng về hạnh phúc, sức khỏe, thành công và an bình. Đây là những điều bình thường và hợp lý trong xã hội hiện đại. Tuy nhiên, theo quan điểm của Phật giáo, mong cầu chỉ là bước đầu. Điều thực sự quan trọng trong con đường tu học là hướng những mong cầu đó lên những tầm cao hơn, cao thượng hơn – đó chính là “Nguyện Cầu Thánh Thiện” (Noble Aspirations).
Thế Tôn đã từng dạy rằng mong ước xây dựng đời sống hạnh phúc bình thường vẫn rất quan trọng, nhưng quan trọng hơn cả là thiết lập nền tảng đạo đức để tịnh hóa thân tâm, thông hóa cuộc sống, hướng dẫn chúng ta đến với giải thoát và giác ngộ. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ sự khác biệt giữa những mong cầu bình thường và nguyện cầu thánh thiện, từ đó điều chỉnh hướng đi của cuộc tu học.
Hai Loại Mong Cầu Trong Phật Giáo
Tại Jetavana, vườn ông Anathapindika ở Sravasti, Phật tổ đã giảng dạy các Tỳ kheo về hai loại mong cầu phân biệt. Theo kinh điển Trung Bộ, Phật nói:
“Này các Tỳ kheo, có hai sự tầm cầu này: thánh cầu và phi thánh cầu.”
Sự phân chia này không phải vô nghĩa, mà nó chỉ ra một con đường tu học rõ ràng. Mỗi loại mong cầu sẽ dẫn đến những kết quả khác nhau trong cuộc sống và con đường giải thoát.
Phi Thánh Cầu – Những Mong Cầu Bình Thường
Người cầu nguyện tại chùa chiều dài với ánh nắng vàng
Phi thánh cầu (Worldly Desires) là những mong cầu liên quan đến những khỏa khạc mà chúng ta đang phải chịu đựng. Như Phật nói, “Có người tự mình bị sinh, bị già, bị bệnh, bị chết, bị ô nhiễm, lại tìm cầu cái bị sinh, bị già, bị bệnh, bị chết, bị ô nhiễm.”
Đây là những gì gọi là “bị sanh, giã, bệnh, chết, ô nhiễm”:
- Về con, tôi tớ, gia súc, vàng bạc
- Chấp thủ, năm giới, tham đắm và say mê
Nói cách khác, phi thánh cầu là khi chúng ta bị chứng bệnh của sanh tử luân hồi (thái sinh, lão hóa, bệnh tật, chết chóc), rồi còn tìm cầu những thứ cũng mang chất lượng tương tự – những thứ cũng sinh, già, bệnh, chết. Đó là cái vòng luẩn quẩn của tham muốn và đau khổ.
Thánh Cầu – Nguyện Vọng Giải Thoát
Ngược lại, thánh cầu (Noble Aspiration) là khi chúng ta nhận thức được sự nguy hại của những mong cầu bình thường. Phật dạy:
“Có người tự mình bị sanh, giã, bệnh, chết, ô nhiễm; sau khi biết rõ sự nguy hại của chúng, tìm cầu cái vô sanh, không già, không bệnh, bất tử, không ô nhiễm, vô thường an ổn khỏi các khổ ánh, Niết bàn.”
Hoa sen trắng nở trên mặt nước tĩnh lặng biểu trưng tâm tuệ
Thánh cầu là mong cầu những điều vượt ra ngoài vòng luẩn quẩn sinh tử. Đó là mong cầu đạt tới những trạng thái tâm linh cao thượng:
- Vô sanh: Vượt ra ngoài vòng luân hồi sinh tử
- Không già, không bệnh: Tâm linh không chịu suy giảm bởi thời gian
- Bất tử (Niết bàn): Sự an ổn vĩnh viễn, không còn bị ràng buộc bởi tham, sân,痴
- Vô ô nhiễm: Tâm thanh sạch, không còn phiền não
Đây là sự mong cầu đã được nâng lên một tầm cao mới, tìm kiếm sự hoàn thiện nhân cách hơn là chỉ thỏa mãn những nhu cầu vật chất hay danh vọng.
Nêu Cao Mục Đích Tu Học
Theo Phật giáo, thánh cầu là mong cầu tối thượng, không thể thiếu trong lộ trình tu học. Lý do là gì?
Trước hết, những mong cầu bình thường như tìm kiếm sức khỏe, tài sản, địa vị xã hội đều có tính tạm thời. Chúng có thể thay đổi, mất đi hoặc không bao giờ đạt được. Hơn nữa, ngay cả khi đạt được, chúng cũng không mang lại sự bình an sâu sắc, bền vững.
Sáng tạo đạo tạo lập niêm an tâm
Bên cạnh đó, những mong cầu bình thường còn có khuynh hướng rơi vào tham lam, ganh tị, sân hận khi bất được. Trong khi đó, thánh cầu – mong cầu giải thoát, tu tập để tịnh hóa tâm hồn – sẽ dẫn đến những trạng thái tinh thần lành mạnh như từ bi, bình đẳng tâm, tuệ giác.
Sự Cân Bằng Giữa Hai Loại Mong Cầu
Điều đáng chú ý là Phật giáo không phủ nhận hoàn toàn những mong cầu bình thường. Phật còn khích lệ người tu phải tu dưỡng đạo đức để có cuộc sống ổn định, sức khỏe tốt. Tuy nhiên, những điều này chỉ được xem như là nền tảng, những điều kiện thuận lợi để có thể tu học tốt hơn.
Người tu Phật nên có cả hai loại mong cầu này, nhưng lẩy thánh cầu làm mục tiêu chính, lấy phi thánh cầu làm hỗ trợ. Như kinh dạy: “Ngoài những mong cầu tốt đẹp bình thường, người tu Phật cần hướng đến những mong cầu cao thượng là tự tại, giải thoát, bằng cách thực hành tự giác và giác tha đến viên mãn.”
Ứng Dụng Thực Tiễn Trong Cuộc Sống
Làm thế nào để áp dụng những lý thuyết này vào cuộc sống hàng ngày?
Thứ nhất, nhận thức rõ sự nguy hại: Hãy quan sát những mong cầu của bạn. Chúng có bản chất vô thường, bất mãn không? Hãy thấy rõ rằng nếu chỉ theo đuổi những thứ vô thường, chúng ta sẽ luôn rơi vào đau khổ.
Thứ hai, thiết định nguyện vọng cao thượng: Từng bước từng bước, hãy chuyển hướng những mong cầu của bạn. Thay vì chỉ mong cầu được giàu có, hãy mong cầu được sử dụng tài sản một cách khôn ngoan để giúp đỡ người khác. Thay vì chỉ mong cầu được nổi tiếng, hãy mong cầu được xây dựng nhân cách cao thượng.
Thứ ba, thực hành trọng tâm: Hành trì năm giới, thiền định và trí tuệ không phải là những ràng buộc mà là những công cụ để ta tìm thấy sự tự tại thực sự. Mỗi lần hành trì, bạn đang tăng cường mong cầu thánh thiện.
Kết Luận: Hướng Tới Niết Bàn
Nguyện cầu thánh thiện là nền tảng của con đường tu học Phật giáo thực sự. Đây không phải là sự từ bỏ hoàn toàn những điều bình thường, mà là sự thăng hoa, nâng cao mục tiêu của cuộc sống từ những nhu cầu vật chất đến những khao khát tinh thần cao quý.
Khi ta thiết lập những mong cầu thánh thiện, tâm hồn bắt đầu hướng về phía Niết bàn – trạng thái bình an tối cao. Hành trình tu học của bạn sẽ trở nên ý nghĩa hơn, bởi không phải chỉ để cải thiện cuộc sống hiện tại, mà còn để tìm kiếm sự giác ngộ vĩnh viễn.
Hãy bắt đầu hôm nay: hãy xem xét lại những mong cầu của bạn, và dần dần chuyển hóa chúng thành những nguyện vọng cao thượng. Đó là con đường dẫn đến sự tự tại, bình an và giác ngộ mà Phật đã chỉ dạy.
