Trên con đường tu tập theo Phật giáo, nhiều Phật tử, đặc biệt là những bạn trẻ, thường gặp phải thách thức lớn với các thói quen xấu và tham muốn thế gian. Câu hỏi của một đệ tử mới đây phản ánh tình cảnh chung của rất nhiều người: tuy đã cố gắng tu tập nhiều năm, nhưng vẫn cảm thấy mình sa đà vào những dục vọng khó buông bỏ. Tuy nhiên, điều đáng ghi nhận là bạn ấy đã nhận ra sai lầm của mình và muốn tìm cách tu chỉnh. Đó chính là bước đầu tiên rất quan trọng trên con đường Phật pháp – khả năng tự giác và tự quan sát.
Theo Phật giáo, để thực sự vượt qua những tham muốn này, không phải cách giơ nước, đánh đuổi hay cố gắng ngăn chặn bằng ý chí. Khi chúng ta cố áp đặt bản thân, chúng ta thực ra đang tạo ra sự xung đột nội tâm. Những niệm tham, tham muốn thường trở nên mạnh liệt hơn khi chúng ta chống đối nó. Đó là lý do tại sao Phật giáo giảng dạy rằng cách duy nhất là phải nhận biết, quan sát, chính niệm trong từng phút giây.
Nhận Biết Là Bước Đầu Tiên Của Giác Ngộ
Nhận biết (recognition) trong Phật giáo không chỉ đơn giản là “biết rằng mình đang làm điều gì đó sai”. Đó là sự tỉnh thức sâu sắc về bản chất của những dục vọng đó – chúng từ đâu mà ra, tại sao chúng xuất hiện, và chúng tác động như thế nào đến tâm thức của chúng ta. Khi chúng ta có sự nhận biết này, đó chính là lúc ánh sáng của trí tuệ bắt đầu chiếu sáng vào bóng tối của vô minh.
Nhận biết tham muốn là bước đầu tiên trên con đường tu tập Phật giáo
Phật dạy trong Tứ Diệu Đế rằng bước đầu tiên để thoát khỏi khổ là phải nhận biết khổ. Tương tự như vậy, để vượt qua tham muốn, chúng ta cần phải nhận biết rõ ràng cái gốc rễ của nó. Không phải để tự trách mình hay cảm thấy tội lỗi, mà là để hiểu rõ những cơ chế tâm lý đang chi phối hành động của chúng ta.
Quan Sát Chính Niệm Với Vô Tâm
Quan sát (observation) trong Phật giáo không phải là việc nhìn nhận với thái độ phán xét hay khó chịu. Đó là sự quan sát như một nhà quan sát trung lập, không tham gia. Bạn không phải chống đối nó hay ủy mà chỉ nhìn thấy nó với tâm trạng bình thản, vô tâm.
Khi bạn có thể quan sát được cảm giác muốn xem nội dung không lành mạnh mà không cần phải làm gì, không cần chống lại nó, bạn đã bắt đầu rút lui khỏi sự kiểm soát của nó. Đây là bí quyết thực sự: thay vì cố gắng giết chết niệm đó, hãy cho nó cuộc sống nhưng chỉ quan sát nó như một người xem khách.
Chính Niệm Trong Từng Phút Giây
Chính niệm (mindfulness) không phải là một trạng thái mà là một thực hành liên tục. Đó là sự cảnh tỉnh, sự hiện diện đầy đủ trong từng khoảnh khắc. Khi bạn thức dậy, khi bạn ăn uống, khi bạn sử dụng thiết bị điện tử, luôn luôn nhớ về mình, luôn luôn biết rằng mình đang làm gì và tại sao.
Thực hành chính niệm không đòi hỏi bạn phải trở thành một người tu sĩ hoàn hảo. Nó chỉ là việc bạn nhận thức được những lựa chọn của mình. Khi bạn có cơn muốn xem phim không lành mạnh, thay vì hành động ngay lập tức, hãy dừng lại một phút. Quan sát cảm giác đó, nhận biết nó, và sau đó đưa ra quyết định có ý thức. Dần dần, bạn sẽ thấy cảm giác đó yếu dần đi, không phải vì bạn ghét nó hay chống lại nó, mà vì bạn hiểu nó và không còn bị chi phối bởi nó.
Từ Tuổi Trẻ Đến Con Đường Dài
Tuổi trẻ là thời kỳ mà các hormone, các ham muốn sinh lý rất mạnh mẽ. Đó là điều tự nhiên và không có gì đáng xấu hổ. Nhiều thanh niên Phật tử ở tuổi này cảm thấy xấu hổ hay tội lỗi vì những dục vọng bình thường này. Nhưng Phật giáo dạy chúng ta đó không phải là vấn đề cần phải bị kỳ thị, mà là một phần của hành trình tu tập.
Tuổi trẻ là giai đoạn tu tập nhiều thách thức nhưng cũng tràn đầy cơ hội
Điều quan trọng là bạn đã bắt đầu nhận thức. Bạn đã nhận ra rằng mình cần phải thay đổi. Đó là bước rất lớn. Hãy kiên trì với việc quan sát, nhận biết, và chính niệm. Đừng kỳ vọng sự thay đổi sẽ xảy ra một sớm một chiều. Phật pháp là một con đường dài, nhưng mỗi bước nhỏ của bạn đều là một bước tiến trên con đường thoát khỏi khổ.
Áp Dụng Vào Thực Tiễn Tu Tập Hàng Ngày
Để áp dụng được pháp này vào cuộc sống, bạn có thể bắt đầu bằng các bước đơn giản:
Bước 1: Mỗi khi cảm thấy muốn xem nội dung không lành mạnh, hãy dừng lại và nói với chính mình: “Đây là niệm tham, nó xuất hiện bây giờ.”
Bước 2: Quan sát cảm giác – nó xuất hiện ở đâu trong cơ thể? Nó thay đổi như thế nào theo thời gian?
Bước 3: Không chống lại nó, nhưng cũng không theo nó. Chỉ cần nhìn thấy nó một cách bình thản.
Bước 4: Sau khi quan sát, bạn sẽ tự nhiên có khả năng lựa chọn. Bạn có thể quyết định không thỏa mãn nó.
Con đường tu tập là con đường của sự tỉnh thức. Mỗi lần bạn nhận biết, quan sát, và chính niệm, bạn đang nắm lấy con đường thoát khỏi khổ. Không phải lập tức, không phải hoàn hảo, nhưng chắc chắn sẽ có kết quả. Đó là lời dạy của Đức Phật mà hàng vạn Phật tử đã thử nghiệm và khẳng định là sự thật.
Tham khảo: Giáo lý Tứ Diệu Đế, Satipatthana Sutta (Kinh về Bốn Nơi Niệm), Trung tâm Học tông Phật giáo
