Trong hành trình tu tập Phật pháp, một Phật tử đã đặt câu hỏi đến thiền sư: “Con có tư duy thắc mắc về nhân lý tác ý, con không biết có đúng pháp không?” Câu hỏi này phản ánh tâm tư của hàng triệu Phật tử tìm kiếm sự hướng dẫn chính xác trên con đường tu học. Nhân Lý Tác Ý, hay Nhân Lý Tác Ý (Right Intention/Sammā-sankappa), là một thành phần quan trọng trong Bát Chánh Đạo của Phật giáo. Đây là một chủ đề sâu sắc liên quan đến việc làm sao để định hướng ý niệm của chúng ta một cách chính xác trong cuộc sống hàng ngày và trên con đường tu tập Phật pháp.
Tác Ý Đúng Pháp Là Gì?
Khi đối mặt với những công việc hiện tại, dù khối lượng công việc hay thông tin đến từ đâu cũng đều là để giúp mình hiểu ra thực tế. Tác ý đúng pháp chính là việc sử dụng hết công năng của thân và tâm để tạo ra mọi phương tiện và công cụ nhằm đi đến thực trải nghiệm các pháp. Đây không chỉ đơn thuần là có công cụ hay phương tiện, mà là việc tạo ra chúng để hoàn thành công việc. Thậm chí khi không có công cụ hay phương tiện gì, chúng ta vẫn có thể thực trải nghiệm những gì đến đi nhờ vào sự hiểu biết về thực tại.
Trong Kinh Tứ Niệm Xứ (Mahāsatipaṭṭhāna Sutta), Đức Phật dạy rằng tác ý chính xác bắt nguồn từ sự hiểu biết sâu sắc về bốn chân lý và việc điều khiển tâm niệm theo cách chính xác. Khi chúng ta nhận thức rõ ràng về ý tưởng và ý định của mình, chúng ta có thể tránh tạo ra những hành động tiêu cực và hướng tâm về phía giải thoát.
Thiền sư hướng dẫn Phật tử về ý niệm và tác ý chính trong tu tập Phật pháp
Sự Khác Biệt Giữa Có Ngã Và Vô Ngã
Quá trình thực trải nghiệm là chìa khóa để hiểu rõ sự khác biệt này. Khi chúng ta vẫn có cái “Ngã” (ego, tự thể), thì tự nhiên cơ thể sẽ phản ứng hoàn toàn khác nhau. Cảm giác lúc bấy giờ không thể tả bằng lời được, vì nó liên quan trực tiếp đến các cảm xúc và phản ứng sinh lý của chúng ta. Khi có cái Ngã, tâm vẫn còn những phản ứng rõ rệt và những khao khát, những ưu tiên riêng.
Tuy nhiên, khi bước vào trạng thái Vô Ngã (Non-self – Anattā), tâm hoàn toàn mở rộng, vắng lặng và mất đi sự phán xét. Tâm không còn lăng xăng tráo cử nữa, không còn những phản ứng bốn chiều, những lo lắng về bản thân. Đây là trạng thái mà các bậc thánh trong Phật giáo gọi là “Tâm vô ngã”, nơi mà ái dục, sân dùng và si mê không còn dâng trào.
Cách Xác Định Tác Ý Chính Xác
Không cần thiết phải lệ thuộc vào các thuật ngữ Phật học để nhận biết tác ý đúng pháp. Chủ yếu là chúng ta cần thực trải nghiệm và có thể diễn tả cái tháy đó theo cách riêng dễ hiểu nhất. Nếu bạn đã diễn tả rất đúng về cảm giác và trải nghiệm của mình, cứ vậy mà thực tập, khám phá, và điều chỉnh trên cơ sở thực tế, thì không cần phải so sánh để kết luận là đã đúng thuật ngữ Phật học chưa.
Tâm niệm đúng pháp trong từng khoảnh khắc của đời sống thường ngày
Thực tế, Đức Phật luôn khuyến khích các đệ tử không mê tín, không bị ràng buộc bởi các hình thức hay lời nói. Trong Kinh Kālāma (Kālāma Sutta), Phật dạy: “Không nên tiếp nhận những lời dạy vì có ghi chép trong kinh điển, vì suy lý, vì suy luận, vì bề ngoài, vì thích, vì nhân cớ, vì lời một vị tỳ kheo.” Thay vào đó, các đệ tử nên tự mình thực tập và thực trải nghiệm để tìm ra sự thật.
Ứng Dụng Tác Ý Chính Xác Trong Cuộc Sống
Tác ý chính xác không phải chỉ dành cho những người đã sâu vào tu tập, mà có thể được ứng dụng ngay trong cuộc sống hàng ngày của bất kỳ Phật tử nào. Khi thực hiện bất kỳ công việc nào, từ công việc nhỏ nhất đến những quyết định quan trọng, hãy tự hỏi: “Ý niệm của tôi bây giờ là gì? Ý tưởng này có phục vụ cho sự giải thoát hay cho những bó buộc?”
Nếu ý niệm của chúng ta xuất phát từ lòng tham, sân hận hoặc si mê, thì đó không phải là tác ý chính xác. Nhưng nếu ý niệm xuất phát từ lòng từ bi, sự hiểu biết, và ham muốn giúp đỡ mình và người khác đi đến sự tỉnh thức, thì đó là tác ý chính xác. Không cần phải là một vị sư giáo hay một tu sĩ chuyên sâu để nhận biết điều này—chỉ cần lắng nghe tiếng nói của tâm tư thực sự của chúng ta.
Thực hành tác ý chính xác trong công việc hàng ngày của người học Phật
Sự Phân Biệt Giữa Tâm Thực và Tâm Giả Tạo
Khi có cái Ngã hiện hữu, chúng ta có thể dễ dàng nhận ra sự khác biệt giữa tâm thực chứng sự thật đang là chủ không phải thỏa mãn Bản Ngã, và cảm nhận của thân tâm khi đó sẽ phân biệt qua cảm nhận của thân tâm. Khi có cái Ngã, cơ thể sẽ phản ứng hoàn toàn khác biệt, và con người có thể cảm thấy sự xáo trộn, sự giãn nở hoặc co lại của tâm.
Ngược lại, khi bước vào trạng thái Vô Ngã hoặc gần gũi với Vô Ngã, tâm sẽ trở nên hoàn toàn mờ ảo, vắng lặng, không cảm thấy sự phản ứng căng thẳng nữa. Trạng thái này mô tả rất khó vì nó nằm ngoài phạm vi của ngôn ngữ thông thường. Tuy nhiên, những ai đã trải nghiệm sẽ hiểu rõ sự khác biệt này một cách tự nhiên.
Kết Luận: Tác Ý Chính Xác Là Con Đường Đi Đến Giải Thoát
Nhân lý tác ý là một yếu tố thiết yếu trên con đường tu tập Phật pháp, không chỉ vì nó là một phần của Bát Chánh Đạo, mà vì nó là cơ sở cho mọi hành động tích cực. Khi tác ý của chúng ta chính xác, thân và tâm sẽ tự động dẫn chúng ta về phía tỉnh thức và giải thoát.
Hãy bắt đầu bằng cách quan sát những ý niệm của chính mình, nhận ra chúng với chánh tri chánh kiến, và dần dần điều chỉnh chúng theo hướng của từ bi, trí tuệ và không-ái. Không cần phải lo lắng về việc liệu mình đã sử dụng đúng thuật ngữ Phật học hay chưa—điều quan trọng nhất là bạn đang thực sự thực tập và trải nghiệm sự thật của Phật pháp. Đó chính là con đường chắc chắn dẫn đến sự tỉnh thức, bình an và giải thoát khỏi những khổ đau.
Tài liệu tham khảo: Hướng dẫn từ HT. Viên Minh, Trung tâm Hộ tông
