Khi nhắc đến con đường tu tập phương Đông, ít ai không biết đến khái niệm “nháp Không Môn” – một trong những cửa vào thiêng liêng nhất của Phật pháp. Tuy nhiên, nhiều người tu học thường mắc phải hiểu lầm lớn về khái niệm này, cho rằng nháp Không Môn là sự biến mất hoàn toàn, tan rã thành không có. Hòa thượng Thích Trí Quảng, một vị cao tăng nổi tiếng, đã phác thảo rõ ràng sự khác biệt giữa con đường tu tập này và những hiểu lầm phổ biến của người học Phật.
Để hiểu rõ bản chất của nháp Không Môn, chúng ta cần nhận thức một điều quan trọng: đây không phải là con đường dẫn đến sự biến mất vĩnh viễn, mà là một bước ngoặt lớn trong hành trình giải thoát. Người tu theo Phật pháp, sau khi vượt qua giai đoạn Không Môn, không phải tan biến thành không khí hay mây khói mà là trước tiên đạt được quả vị La-hán, một nơi dừng chân quan trọng trên con đường tu tập.
Phân Biệt Hai Hình Thế Giới Khác Nhau
Trong Phật pháp Việt Nam, đặc biệt là theo kinh Pháp Hoa, có hai hình thế giới hoàn toàn khác nhau mà người tu cần phân biệt rõ ràng. Thế giới Sánh Tử (thế giới chúng sinh) là nơi toàn là khổ đau, phiền não, nhiễm ô, còn thế giới Niết-bàn là nơi trong sạch, an lạc, tự tại. Khi người tu nháp Không Môn và đạt được La-hán, họ đã vượt qua biên giới của thế giới Sánh Tử.
Tuy nhiên, điều cần lưu ý là việc đạt La-hán trong truyền thống Phật giáo Nguyên thủy không phải là điểm kết thúc. Kinh Pháp Hoa dạy rằng, những người chứng được La-hán thiực sẽ tiếp tục tu tập để lên tới bậc cao hơn. Họ sẽ lên Đại Bạch Ngư Xa – một tầng trời trong Phật pháp – từ đó mới thật sự vào được cửa Không Môn.
Hai thế giới của Phật pháp: Sánh Tử và Niết-bàn với các đặc tính hoàn toàn khác biệt
Nháp Không Môn Không Phải Biến Mất
Nhiều người tu thiền gặp phải sự hiểu lầm nguy hiểm khi tưởng rằng nháp Không Môn là sự biến mất vĩnh viễn, tan rã thành không có, giống như những đám mây tan biến trên trời hay nước bay hơi. Tưởng tượng này khiến họ sợ hãi, ngần ngại tu tập vì lo sợ bản thân sẽ không còn tồn tại. Đây là một hiểu lầm sâu sắc về giáo lý Phật.
Theo Hòa thượng Thích Trí Quảng, sự thực hoàn toàn khác với những tưởng tượng này. Người tu theo Phật pháp, khi vào cửa Không Môn, sẽ nhận ra rằng bản thân không tan biến mà chuyển hóa sang một hình thái khác. Đó là sự chuyển hoá từ trí tuệ bình thường thành trí tuệ vô thường của Phật – gọi là “trí tuệ vô thường”. Tâm tính con người sẽ không bị mất đi mà được nâng cao lên một bậc cao hơn, thanh sạch hơn, như ánh sáng chiếu rọi vào bóng tối.
Quá Trình Tu Tập Và Sự Chuyển Hóa Của Tâm Thức
Quá trình tu tập theo Phật pháp được Phật dạy qua 37 Pháp Đạo Phẩm để loại bỏ dần dần những phiền não, những tập khí xấu. Điều quan trọng đầu tiên là Chính Kiến – thấy đúng người, đúng việc, không sai lầm. Nếu ta nhìn nhân vật chính xác, thấy người tốt là tốt, người xấu là xấu, tâm tính sẽ dần dần sạch tuổi.
Chính Ngữ là điều thứ hai – nói những gì đúng, bỏ đi lời nói dối, lời nói ác, lời nói gây chia rẽ. Một người có thực hành đúng Phật pháp không bao giờ nói sai. Tiếp đó là Chính Tư Duy – suy nghĩ của ta luôn đúng, sử dụng Bát Chính Đạo làm chuẩn để kiểm tra xem những suy nghĩ có chính xác hay không.
Chính Tinh Tấn là tinh tấn trong những việc làm có ý nghĩa, lợi ích cho chư thiên và loài người. Cuối cùng là Chính Định – làm bao nhiêu việc ở thế gian nhưng vẫn ung dung tự tại, không bị mắc lưới bởi công việc đó. Người La-hán khi làm việc, việc xong thì ra đi nhẹ nhàng, mới có thể vào cửa Không Môn, gặp được Phật.
Trí Tuệ – Sự Chuyển Hóa Từ Tâm Huyền Thành Tâm Trí
Một trong những điểm quan trọng nhất mà Hòa thượng Thích Trí Quảng nhấn mạnh là sự khác biệt giữa tâm huyền (thân huyền) và trí tuệ (trí thân). Trong quá trình tu tập, tâm huyền của chúng ta sẽ dần dần chuyển hóa thành trí tuệ. Đây không phải là một sự biến mất mà là một sự nâng cấp, một sự hóa thân thần kỳ.
Phật lấy trí tuệ làm thân mạng gọi là “trí tuệ huệ mạng”. Trong khi chúng ta lấy thân huyền làm thân mạng, nên thân tuy còn nhưng tâm quên, hoặc khi thân chết thì cho rằng tất cả đã kết thúc. Tuy nhiên, trí tuệ và phúc đức không bao giờ chết. Con người có thể chết, nhưng trí tuệ và công đức vẫn tồn tại vĩnh viễn.
Khi tu tập có phúc đức và trí tuệ, những điều này sẽ sanh ra. Người tu Thanh Văn, nếu chứng được Bát Chính Đạo, trí tuệ sẽ bắt đầu sanh ra. Phật dạy rằng, khi thấy đúng người đúng việc, phiền não sẽ dần biến mất, tâm trở nên sạch sáng. Trí tuệ sanh ra là khi mình nhìn người chính xác, thấy biết đúng người đúng việc không sai lầm.
Sự Khác Biệt Giữa Các Thế Giới Tu Tập
Phật dạy rõ ràng rằng có hai loại hình thế giới hoàn toàn khác nhau. Ở thế giới Sánh Tử (thế giới chúng sinh), mọi thứ đều là bất toàn, lạc, ngã, tính (bốn đặc tính của khổ). Ở thế giới Niết-bàn, có đầy đủ thường, lạc, ngã, tính (bốn đặc tính của thường hằng an lạc). Vì vậy, người tu chứng Niết-bàn là đạt được bốn trạng thái thường, lạc, ngã, tính – tức tìm được con người bất tử của mình là chân linh bất tử.
Để vào thế giới của Phật, người tu Pháp Hoa cần vượt qua cửa Không Môn, thất thảo lên tới Đại Bạch Ngư Xa. Ở đó, họ mới thấy được Phật và Bồ Tát. Nếu chưa đạt Đại Bạch Ngư Xa, người tu chỉ Lẽ nháp Không Môn chưa thực sự, chưa thấy được Phật và Bồ Tát ở tầng trời đó. Kinh Pháp Hoa gọi đó là lên xe Nhất Thừa – chiếc xe này có khả năng ra vào ba cõi lúc nào cũng bình yên.
Hòa thượng Thích Trí Quảng cũng chỉ ra rằng, khi Phật Thích Ca Mâu Ni Niết-bàn, những đệ tử của Ngài đã vào các định thiền khác nhau. Những ai chứng được Tứ thiền sẽ theo Phật vào Năm tịnh cơ thiền – nơi chỉ có những người chứng Tứ thiền mới vào được. Qua đó, Phật nháp Không Môn, nhưng đệ tử thấy Phật ở Năm tịnh cơ thiền, không thấy Phật biến mất.
Mục Đích Thực Sự Của Tu Tập
Mục tiêu cuối cùng của tu tập theo Phật là chứng được trí tuệ vô thường, từ đó vào thế giới Thật Bảo Tịnh Độ của Phật. Đây là thế giới được tạo nên bởi trí tuệ vô thường của Phật – một thế giới toàn là vàng ròng, không bụi bẩn. Người tu không biến thành mây khói hay nước chảy, mà vẫn là người nhưng được nâng cấp lên một cấp độ cao hơn.
Khi vào thế giới Phật, người tu sẽ tiếp tục tu tập để đạt được trí tuệ tương tự như Phật. Phật dạy rằng, những người tu theo Pháp Hoa và thực chứng Pháp Hoa, tới cửa Không Môn thì lên Đại Bạch Ngư Xa. Tại đó, chúng ta gặp Phật, nghe Pháp từ Phật để tu cho tới khi thành tựu quả vị Phật.
Người tu tu tập vì có mục tiêu rõ ràng: không biến thành mây khói hay cát bụi, mà vẫn là một con người với tâm trí siêu việt, mang vác trí tuệ vô thường, đồng hành với Phật và Bồ Tát để giáo hóa chúng sinh. Đây là con đường tu tập cao siêu, mang lại sự an lạc thực sự, không phải tuyệt diệt mà là sự chuyển hóa hoàn toàn.
Nhận Thức Đúng Về Lợi Ích Thế Tục
Trên bước đường tu tập, một điều quan trọng không kém là nhận thức rõ về hiện hữu của chúng ta. Mỗi người tu phải biết rằng, hiện hữu của ta là hiện hữu mà chúng sinh cần, vì chúng sinh không cần thì ta vào Niết-bàn, thể hiện Chính Mạng, Chính Nghiệp, đi vào cuộc đời để giáo hóa chúng sinh, hiện hữu ở thế gian để cứu độ chúng sinh.
Sáu Chính là yếu tố hỗ trợ quan trọng. Chính Tinh Tấn là siêng năng làm những công việc đó không biết mệt mỏi để lợi ích cho chư thiên và loài người. Chính Định là làm bao nhiêu việc ở thế gian, nhưng việc xong thì ra đi nhẹ nhàng, mới có thể vào cửa Không Môn, gặp được Phật.
Cuối cùng, người tu cần có một mục tiêu rõ ràng. Tôi mong lấm chung thân không bệnh tật, tâm không phiền não và được thấy Phật, được vệ vị với Phật là mục tiêu cuối cùng. Vì vậy, làm tất cả những việc Phật dạy để hồi hướng Vô Thượng Bồ-Đề, hay hồi hướng Tịnh Độ cũng được, thành tựu tất cả công đức để cuối cùng chúng ta được thấy Phật, nghe Pháp, gần Phật để tu cho đến thành Phật.
Giáo Lý Về Trí Tuệ Vô Thường Của Phật
Phật nói rõ rằng thế giới Thật Bảo Tịnh Độ là thế giới của những người có trí tuệ vô thường. Người có trí tuệ là người văn ngoại, là người làm được nhiều việc, có thể biến sỏi đá thành vật dụng. Thực tế cho thấy trí tuệ con người tìm ra quặng mỏ, tìm ra tất cả phương tiện sống của con người có sẵn trong trái đất. Chỉ nhờ trí tuệ của con người mà đã tạo được những lợi ích như vậy. Còn trí tuệ của Phật thì cao tột hơn vạn lần, nên thế giới Phật là thế giới hoàng kim cả.
Ngày nay, con người biết luyện kim thành vàng, thành sắt thép, không biết thì những thứ này trở ngại mình. Thực tế cho thấy văn minh con người tới đâu thì đời sống vật chất cao đến đó. Vì vậy, người tu theo Phật, chứng Trí Thân thì tất cả máy móc vật phẩm phải chuyển đổi theo sự hiểu biết của họ và lên đến tối độ là thế giới hoàng kim của Phật.
Chúng ta tu tuy chưa được những việc gì cao siêu, nhưng muốn vệ vị Phật để sanh trí tuệ và dùng trí tuệ rồi qua vật chất, chuyển đổi vật chất thành hữu dụng theo ý mình, chúng ta tu có mục tiêu rõ ràng như vậy, chúng ta không biến thành mây khói, thành cát bụi. Cát bụi trả về cát bụi, mây khói trả về mây khói, ta vẫn là ta vệ vị với thế giới Phật.
Kết Luận: Con Đường Tu Tập Có Mục Tiêu Rõ Ràng
Nháp Không Môn không phải là sự kết thúc mà là một bước ngoặt lớn trong con đường tu tập. Đó là sự chuyển hóa từ thân huyền sang trí tuệ, từ tâm phiền não sang tâm trong sạch. Người tu cần nhận thức rõ ràng về hai thế giới khác nhau – thế giới Sánh Tử đầy khổ đau và thế giới Niết-bàn an lạc, từ đó tạo động lực tu tập.
Quan trọng nhất là phải tu với mục tiêu rõ ràng, không phải chỉ vì sợ hãi sự biến mất hay tìm kiếm sự tuyệt diệt. Mục tiêu thực sự của tu tập là thấy Phật, nghe Pháp, gần Phật để tu cho đến khi thành tựu quả vị Phật, có trí tuệ vô thường để cứu độ chúng sinh. Với sự hiểu biết đúng đắn này, con đường tu Phật sẽ trở nên sáng tỏ, đầy hy vọng và ý nghĩa thật sự.
