Thích Minh Thành từng được hỏi: “Tại sao một người Phật tử lớn tuổi muốn đọc tụng và học thuộc kinh, nhưng học mãi vẫn không thuộc?” Câu hỏi này phản ánh một thực tế phổ biến trong hành trình tu học của nhiều Phật tử cao niên. Để trả lời thắc mắc này, chúng ta cần hiểu rõ hơn về quy luật của thân tâm con người khi bước vào giai đoạn cuối đời.
Theo lời dạy của Đức Phật, khi tuổi tác tiến hành, thân thể sẽ theo đặc điểm của định luật vô thường mà suy yếu dần dần. Trí não cũng không ngoại lệ – nó cũng suy giảm theo từng năm tháng. Vì vậy, khả năng ghi nhớ và học thuộc lòng kinh kệ trở thành một thử thách đáng kể đối với những người lớn tuổi. Đây không phải là sự thiếu thốn hay bất tài, mà đó là biểu hiện tự nhiên của vô thường – một trong những chân lý cốt yếu mà Đức Phật đã dạy cho chúng ta.
Biểu hiện vô thường qua những thay đổi của thân thể khi lớn tuổi
Những dấu hiệu suy giảm này xuất hiện ở nhiều cấp độ. Mắt không còn sáng, nhìn không rõ những chữ nhỏ trên trang kinh. Tai kém nghe, tiếng Phạn trong các bài tụng không còn rõ nét. Mũi không còn nhạy bén để cảm nhận mùi trầm hương hay nước hoa từ các dâng cúng. Lưỡi không thể nếm được những vị ngon như trước. Cơ thể run rẩy, không thể giữ tư thế ngồi yên để tập trung vào bài tụng kinh. Những thay đổi này không phải là sự suy thoái hay yếu kém, mà là thể hiện của bốn nỗi khổ mà Đức Phật đã chỉ ra: Sinh – Già – Bệnh – Chết.
Phương Pháp Tu Học Thích Hợp Cho Người Cao Niên
Nhân thức rõ ràng về các giới hạn này, chúng ta cần điều chỉnh cách tiếp cận tu học cho những người lớn tuổi. Thay vì cố gắng học thuộc kinh như những người trẻ, người cao niên nên chuyển tâm lực sang nghe pháp và tìm hiểu ý nghĩa sâu sắc của giáo lý, để từ đó ứng dụng vào cuộc sống tu hành hàng ngày. Thời gian quý báu không nên dành cho việc ghi nhớ từng câu kinh, mà nên tập trung vào sự tu học thực chất.
Điều này không có nghĩa là bỏ cuộc. Ngược lại, đó là một hướng tiếp cận thông minh hơn, phù hợp hơn với tình hình hiện tại của bản thân. Những người trẻ tuổi có thể dành thời gian để học thuộc kinh bởi vì họ còn nhiều thời gian phía trước và khả năng ghi nhớ tốt. Nhưng đối với người cao niên, thời gian là tài sản quý giá nhất. Mỗi một ngày trôi qua có thể là một ngày gần gũi hơn với sự chuyển hóa cuối cùng.
Vì vậy, việc sử dụng thời gian để “nhìn lại chính mình” trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Thay vì bận tâm với việc học thuộc kinh, hãy dành những giờ phút quý báu để quan sát những thay đổi xảy ra trên chính cơ thể và tâm thức của bản thân. Quan sát mái tóc đã bạc trắng, có những sợi tóc rơi rụng hàng ngày. Nhìn thấy hàm răng đã rơi rụng gần hết. Cảm nhận sự trưng trâng trên khuôn mặt. Đó chính là pháp thoại của vô thường, của định luật tự nhiên.
Giác Ngộ Từ Sự Chuyên Chú Vào Thân Tâm Hiện Tại
Hơn nữa, ở ngay nơi bản thân hiện tại, có một sự thật vô cùng quan trọng mà nếu không lưu ý kỹ lưỡng trong mỗi phút giây là có nguy cơ bị bỏ lỡ. Đó là sự chuyên động không ngừng của hơi thở – khí thở vào và khí thở ra. Đây là việc làm thiết thực nhất của chúng ta, nhưng lại là điều ít người chú ý hoặc ghi nhớ. Thường ngày, chúng ta chỉ nhớ đến những việc của người khác hoặc những thông tin trên các phương tiện thông tấn báo chí mà thôi.
Hơi thở là một thứ vay mượn không khí – nó vào vào và ra ra. Cứ hít vào và thở ra, vay trả đều đặn thì còn sống, nhưng nếu ngừng lại là chết ngay tức khắc. Như vậy, khi quan xét hơi thở của mình tức là sự xoay nhìn lại lẽ thật vô thường đang xảy ra ở ngay nơi bản thân mình. Đây là nhận thức rất quan trọng trong tu học Phật giáo.
Nếu khéo biến tất cả các hơi thở này thành những tinh cầu niệm trong danh hiệu Phật, với mỗi hơi thở vào là “A Di”, mỗi hơi thở ra là “Đà Phật”, thì mỗi một lần hơi thở vào và ra có thể giúp cho tâm vừa yên định vừa tỉnh sáng nhìn thấu được lẽ thật vô thường. Phương pháp này không đòi hỏi sức lực lớn, không cần bộ nhớ tốt, chỉ cần một tâm chúc tụng nhẹ nhàng và liên tục.
Lẽ Thật Vô Thường – Giáo Pháp Sống Động
Lẽ thật gì? Nó chính là sự nhận thức rằng thân thể này đang dần dần thay đổi mỗi ngày. Khi thân đau nhức, chúng ta nhận ra rõ ràng rằng Đức Phật đã nói đúng – tâm này là tâm bộ giả dối. Khi đôi mắt bị mờ, chúng ta thấu hiểu rằng con mắt đã bị vô thường tác động. Khi chân tay run rẩy, tôi biết rằng thân thể mỗi ngày cùng đi đến chỗ già yếu.
Thấy được sự thật mỗi thứ đang đưa bản thân đi đến chỗ hoại diệt và nằm im trong hôm, trong tối tăm vĩnh viễn, thì còn gì đáng để tranh giành và tham muốn? Sự nhận thức này tự động mở ra lối thoát khỏi những phiền não. Những điều tham muốn, nóng giận, phân biệt thắng thua, sự mê chấp rằng “cái thân này là tôi” – tất cả đều tự nhiên rơi rụng theo từng danh hiệu Phật được niệm tụng, mà không cần phải cố gắng thất nhiều.
Sự giác ngộ này không phải bắt nguồn từ sách vở hay từ những lời giảng pháp phức tạp. Nó bắt nguồn từ chính những trải nghiệm thân thể hàng ngày của bản thân. Vì vậy, người cao niên có thể thấy Phật pháp ở khắp nơi, bất kỳ lúc nào.
Từ Khuyết Thiếu Đến Toàn Bộ Phật Học
Thực tế, nhìn gương soi ngắm dung nhan của mình cũng có thể tu, lỗ tai nghe không rõ cũng có thể giúp chúng ta thấy được pháp, sự ăn uống khó khăn hay đi đứng vất vả cũng có thể đưa chúng ta đến chỗ giác ngộ. Ở đâu cũng thấy Phật pháp, lúc nào cũng nhận ra được sự thật, cho nên dễ dàng đạt được giác ngộ. Đó chính là sự học tập và thực hành được cốt tủy của sự tu học theo Phật.
Đây là một góc nhìn khác về tu học Phật pháp dành cho những người cao niên. Thay vì nhìn vào khuyết thiếu và hạn chế, chúng ta có thể biến những hạn chế này thành tài sản quý báu cho hành trình tu tập. Mỗi một sự suy yếu của thân thể là một tiếng gọi nhắc nhở chúng ta về vô thường, về sự chuyển hóa không ngừng.
Người cao niên không nên cảm thấy buồn rầu vì không thể học thuộc kinh như xưa. Thay vào đó, hãy xem đây là một cơ hội để tu học theo một cách khác – cách mà Đức Phật đã dạy qua hàng trăm năm: học từ chính cuộc sống, từ chính bản thân, từ mỗi hơi thở, từ mỗi phút giây còn lại trên đời.
Kết Luận: Vô Thường Là Giáo Viên Vĩ Đại Nhất
Tu học Phật pháp không phải lúc nào cũng cần những quyển kinh dày cộp hay những lời giảng dài dòng. Những người cao niên có thể học được những bài học sâu sắc nhất từ sự thay đổi trong chính thân tâm của họ. Vô thường – đó chính là giáo viên lớn nhất, luôn luôn hiện diện, luôn luôn dạy dỗ.
Thay vì bỏ công sức để học thuộc kinh kệ, hãy chuyên tâm niệm Phật, thực hành thiền định, và quan sát kỹ những diễn biến của thân tâm. Đó là con đường tu học thực chất, những con đường mà Đức Phật đã đi qua và chỉ dạy cho chúng ta. Hành trình tu học không bao giờ kết thúc, và mỗi một giai đoạn của đời người đều là một cơ hội mới để tiếp cận Phật pháp với cách thức phù hợp nhất với hoàn cảnh hiện tại.
Với tâm niệm thật tâm, ngay cả những hạn chế cũng sẽ trở thành những bậc thang dẫn chúng ta đến chỗ giác ngộ và giải thoát.
