Nghiên cứu Phật học là một việc làm thiết thực và vô cùng quan trọng. Từ đó, có thể từng bước hoạch định đường lối phát triển cũng như phát huy được những thành tựu của Phật giáo để có những đóng góp lớn hơn nữa cho lợi ích của quốc gia, dân tộc. Phật giáo ăn sâu, bám rễ vào Việt Nam từ rất sớm. Đến nhà Lý, nhà Trần, Phật giáo phát triển cực thịnh, được coi là quốc giáo, ảnh hưởng đến tất cả mọi vấn đề trong cuộc sống. Tuy nhiên, đến đời nhà Hậu Lê, khi Nho giáo được coi là quốc giáo, Phật giáo bắt đầu bước vào giai đoạn suy thoái. Nhận thức sâu sắc về quá trình này giúp chúng ta hiểu rõ hơn tầm quan trọng của công tác nghiên cứu Phật học hiện nay, đặc biệt là trong bối cảnh nước ta đang hội nhập quốc tế.
Công Tác Nghiên Cứu Phật Học tại Phân Viện Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam
Phân Viện Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam tại Hà Nội, với hơn 30 năm hoạt động, đã thực hiện những thành quả nổi bật trong lĩnh vực nghiên cứu, biên dịch và xuất bản các tài liệu Phật học. Những công việc này không chỉ đơn thuần là truyền tải kiến thức mà còn là nỗ lực bảo tồn và phát triển di sản Phật giáo Việt Nam. Một trong những công trình quan trọng nhất của Phân Viện là việc biên dịch và xuất bản bộ Từ Điển Phật Học Hán-Việt, đây là một công cụ phục vụ thiết yếu cho công tác nghiên cứu Phật học, bởi vì trước khi thành lập Phân Viện (1990), ở Việt Nam chưa có một bộ từ điển nào đầy đủ để đáp ứng yêu cầu của công tác nghiên cứu Phật học.
Một trong những công trình quan trọng là Từ Điển Phật Học được Phân Viện biên dịch và xuất bản
Ngoài từ điển, Phân Viện đã tiến hành biên soạn nhiều công trình học thuật như “Phật Học Hán-Việt Đại Từ Điển” và “Phật Quang Đại Từ Điển”. Đây là những công trình yêu cầu sự tập trung cao độ và kiến thức Phật học sâu sắc từ các chuyên gia. Thực hiện sự phân công của Viện Nghiên Cứu Phật Học, Phân Viện đảm nhiệm phần dịch và xuất bản Luật Tạng (Luật Tạng là một trong Tam Tạng Thánh Điển của đạo Phật), bao gồm Tạng Thanh Văn Luật với 71 bộ và Tạng Bộ Tất Luật với 31 bộ. Công tác dịch các kinh luận trong Kinh Tạng và Luận Tạng cũng được Phân Viện ưu tiên thực hiện.
Các Lĩnh Vực Nghiên Cứu Chính
Phân Viện Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam tại Hà Nội tập trung vào nhiều lĩnh vực nghiên cứu khác nhau. Một trong những hướng nghiên cứu quan trọng là lịch sử Phật giáo Việt Nam giai đoạn cận và hiện đại, cùng với thống sử Phật giáo vùng Thăng Long – Đông Độ – Hà Nội. Những cuốn sách về Phật Quang Đại Từ Điển, Chỉ Kinh Nhất Tự, Kinh Pháp Hoa, Kinh Phạm Vông, Phạt Tổ Tam Kinh và hàng chục cuốn sách Phật học khác đã được phát hành để phục vụ nhu cầu tu học của Phật tử.
Các công trình xuất bản của Phân Viện phục vụ cho sinh viên cao học và nghiên cứu sinh
Phân Viện cũng đã phiên dịch bộ “Tứ Phần Luật” (gồm 60 quyển), với 15 quyển đã được đưa vào xuất bản. Các quyển còn lại sẽ được xuất bản tiếp vào thời gian tới. Với hơn 30 đầu sách đã được biên soạn và xuất bản, bao gồm các công trình về triết học, văn hóa, lịch sử Phật giáo, Phân Viện đã tạo dựng một tư liệu phong phú cho cộng đồng Phật tử Việt Nam.
Tạp Chí Nghiên Cứu Phật Học – Cầu Nối Khoa Học và Phật Pháp
Tạp Chí Nghiên Cứu Phật Học đã trở thành một nơi đăng tải các công trình nghiên cứu của học sinh cao học, nghiên cứu sinh và tiến sĩ. Tạp chí được cấp mã số chuẩn quốc tế ISSN và được Bộ Giáo Dục và Đào Tạo công nhận đủ điều kiện để tác giả bảo vệ luận án Thạc sĩ và Tiến sĩ thuộc các lĩnh vực sử học, triết học. Đến nay đã có trên 50 người có bài đăng và bảo vệ thành công các học vị nói trên. Tạp chí được phát hành định kỳ 6 lần/1 năm vào ngày 15 các tháng lẻ.
Tạp Chí Nghiên Cứu Phật Học là công bố khoa học được các trường đại học công nhận
Hạn Chế trong Công Tác Nghiên Cứu Phật Học ở Việt Nam
Mặc dù đã có những thành tựu đáng ghi nhận, công tác nghiên cứu Phật học ở Việt Nam vẫn còn những hạn chế đáng lưu ý. Các công trình nghiên cứu Phật giáo ở Việt Nam vẫn còn hạn chế do những biến động lịch sử đã dẫn đến sự thất lạc và mất mát các tư liệu. Chính vì nguyên nhân đó nên thông tin trong nhiều tài liệu Phật giáo còn thiếu chính xác. Ngoài ra, việc nghiên cứu Phật giáo Việt Nam chỉ tập trung vào từng giai đoạn, từng thời gian (Lý Trần và giai đoạn chấn hưng Phật giáo); còn về không gian, vùng miền trên cả nước (vùng núi phía Bắc và Tây nguyên) vẫn còn thiếu sự quan tâm nghiên cứu.
Hơn nữa, cô các giai đoạn chưa chú trọng đến công tác nghiên cứu và độc cao các công trình nghiên cứu Phật giáo. Có nhiều học giả gặp phải rất nhiều khó khăn trong việc thực hiện các nghiên cứu của mình. Cho đến nay, chúng ta vẫn chưa tìm cách phối hợp nghiên cứu giữa trong và ngoài nước, cũng như với các nước trong khu vực. Một số nghiên cứu vẫn mang tính chủ quan do chỉ sử dụng các tư liệu ở trong nước.
Triển Vọng Phát Triển Nghiên Cứu Phật Học
Các tạp chí chuyên ngành về Phật học được xuất bản định kỳ
Theo luật đạo thải, những gì không còn hợp thời sẽ đến một ngày nào đó bị con người bỏ rơi rồi thời gian xóa mất. May thay, Phật giáo không bị rơi vào trường hợp này vì thời gian cũng xích gần, không gian cũng mở rộng, khoa học cũng phát triển thì Phật giáo vẫn còn đây, vững vàng như đỉnh Himalaya và sáng rực như mặt trời trưa hạ. Nhà bác học Albert Einstein từng nhận định: “Nếu có tôn giáo nào đương đầu được với các nhu cầu của khoa học hiện đại thì đó là Phật giáo. Phật giáo không cần xét lại các quan điểm của mình để cập nhật hóa với những khám phá mới của khoa học. Phật giáo không cần tự bỏ những quan điểm của mình để xu hướng theo khoa học, vì Phật giáo bao hàm cả khoa học cũng như vượt qua khoa học”.
Trong thời đại ngày nay, những phát minh về khoa học, công nghệ thông tin, những phát hiện mới về khảo cổ học, những vận bản gốc liên quan đến Phật giáo như tấm bia đá do vua Asoka xây dựng tại Tây Nam Nepal được phát hiện gần đây, hay cuốn kinh Bardo Tödol đã được chuyển dịch sang nhiều ngôn ngữ trên thế giới… đã mở ra chân trời mới, giúp tiếp cận với Phật giáo một cách sâu sắc, chính xác và phong phú hơn.
Nhu Cầu Nghiên Cứu Toàn Diện về Phật Giáo
Rất cần thiết phải nghiên cứu toàn diện về Phật giáo, nhận rõ những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp của nó để chủ động phát huy những nét hay, nét đẹp trong lối sống Phật giáo, hạn chế tối đa những tác động tiêu cực. Những yếu tố tích cực của Phật giáo là một phần tư tưởng văn hóa Việt sẽ cùng với văn hóa dân tộc Việt Nam làm nhiệm vụ chọn lọc và phát triển văn hóa Phật giáo và văn hóa dân tộc trong thời điểm hiện nay là hết sức cần thiết.
Các tác giả và chuyên gia Phật học tham gia biên tập Tạp Chí Nghiên Cứu Phật Học
Sự trở ngại về ngôn ngữ và địa lý khiến các học giả đôi khi khó lòng tiếp cận với các tài liệu nghiên cứu cùng độ sâu ở nước ngoài. Nếu có thể độc hiểu được các tài liệu của những công trình Phật giáo đã được nghiên cứu và đang lưu trữ ở các nước trên thế giới thì tính khách quan và xác thực sẽ thể hiện rõ hơn. Từ đó, độc giả có thể lĩnh hội được những kiến thức từ các công trình nghiên cứu Phật giáo ở Việt Nam một cách trọn vẹn nhất.
Quá trình hội nhập với các nước trên thế giới trong thời gian tới sẽ giúp ích rất nhiều cho các nhà nghiên cứu về vấn đề Phật giáo ở Việt Nam. Nó sẽ mở ra nhiều cơ hội để chúng ta tiếp cận với các tư liệu quý giá liên quan tới Phật giáo của các dân tộc có chung tôn giáo. Chúng ta sẽ tìm ra nhiều góc nhìn và hướng đi mới cho các công trình nghiên cứu. Từ đó có thể tránh được cái nhìn phiến diện, mang tính chủ quan, thiếu xác thực. Những lợi ích này sẽ giúp các công trình nghiên cứu Phật học Việt Nam trở nên sâu sắc, toàn diện và có giá trị lâu dài hơn.
Trung tâm nghiên cứu tập trung vào những công trình lịch sử và triết học Phật giáo
Suy cho cùng, chúng ta phải thừa nhận rằng Phật giáo đã ảnh hưởng sâu sắc đến mọi khía cạnh cuộc sống của người Việt từ triết học, tư tưởng, đạo đức, văn học, nghệ thuật cho đến phong tục tập quán, nếp sống cách nghĩ. Qua những nghiên cứu Phật giáo ở Việt Nam, chúng ta cũng thấy rõ nhận định trên. Từ quan niệm nhân sinh quan, thế giới quan, đạo lý, thẩm mỹ cho đến lời ăn tiếng nói của quảng đại quần chúng ít nhiều đều chịu ảnh hưởng của triết học và tư tưởng Phật giáo. Phật giáo có mối quan hệ vô cùng bền chặt với đời sống văn hóa dân tộc nên việc nghiên cứu của các nhà học giả về Phật giáo ở Việt Nam luôn có tính ứng dụng trong cuộc sống.
Phật giáo vẫn luôn giữ một vị trí quan trọng trong tâm thức của mọi người dân Việt nên nó không bao giờ mất đi theo năm tháng. Chính vì lẽ đó, công tác nghiên cứu Phật giáo ở Việt Nam cần được đẩy mạnh và phát triển hơn nữa. Bởi ngoài mục đích tìm hiểu về một tôn giáo thì những nghiên cứu này còn đóng góp rất nhiều cho nền văn hóa Việt Nam đặm đẳm bản sắc dân tộc.
Nhiều mạng thông tin (website) của Phật giáo đã mở ra nhận thức mới, cung cấp tầm nhìn rộng và sâu về Phật giáo thế giới. Chúng ta chỉ có thể hiểu rõ được Phật giáo Việt Nam trên cơ sở hiểu rõ Phật giáo thế giới. Cũng hiểu rõ, có mối dây liên hệ mật thiết với thế giới, thì việc thúc đẩy Phật giáo Việt Nam phát triển mới được thuận lợi và có tính khả thi. Những yếu tố tích cực của Phật giáo là một phần tư tưởng văn hóa Việt sẽ cùng với văn hóa dân tộc Việt Nam làm nhiệm vụ chọn lọc và phát triển văn hóa Phật giáo và văn hóa dân tộc trong thời điểm hiện nay là hết sức cần thiết.
Kết Luận
Nghiên cứu Phật học không chỉ là tìm hiểu một tôn giáo mà còn là khôi phục và phát triển một phần quý báu của di sản văn hóa Việt Nam. Công tác nghiên cứu này đòi hỏi sự kết hợp giữa tinh thần khoa học, tôn trọng truyền thống và sự tiếp cận hiện đại. Phân Viện Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam với hơn ba mươi năm hoạt động đã trình bày được một hình ảnh rõ nét về sự cố gắng không mệt mỏi của các chuyên gia Phật học. Tuy vẫn còn những hạn chế, nhưng với sự hỗ trợ từ cộng đồng Phật tử, các nhà nghiên cứu, và sự phát triển của công nghệ thông tin, công tác nghiên cứu Phật học ở Việt Nam hứa hẹn sẽ đạt được những thành tựu mới, góp phần nâng cao nhận thức của con người về giáo pháp thiêng liêng của đạo Phật, từ đó xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
