HT. Thích Thanh Từ
Khi sắp bước vào giây phút lâm chung, tâm trạng và ý niệm của chúng ta đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Nếu phát tâm thiện lành khi sắp lâm chung, chúng ta sẽ được những điều lành, những điều tốt đẹp. Nhưng trước tiên, chúng ta cần hiểu rõ: tâm thiện là tâm gì? Và quan trọng hơn cả, chúng ta phải tránh những điều cấm kỵ nào để tâm không lạc lối vào những con đường tối tăm?
Bài viết này sẽ chia sẻ ba điều cấm kỵ quan trọng nhất mà những Phật tử cần biết khi sắp lâm chung—những điều không nên để xảy ra, để tâm chúng ta luôn hướng về pháp Phật một cách vững chắc và thanh tịnh.
Ba Điều Cấm Kỵ Khi Sắp Lâm Chung
Điều Thứ Nhất: Không Nên Sân Giận, Tâm Sân Giận
Dù có điều gì trái ý cũng phải bỏ qua để lo cho cái chết của mình. Không nên để tâm sân giận nảy sinh khi sắp rời khỏi thế gian này. Vì sao vậy? Nếu sân giận nổi lên, chúng ta sẽ đưa mình vào cõi dự, nơi những con vật hung dữ sinh sống—những tính tình khó tránh khỏi. Những con vật hung dữ này lại không có khả năng tu tập, học hành để vươn tới giác ngộ.
Đó là điều thứ nhất mà chúng ta cần cảnh báo.
Điều Thứ Hai: Phải Dứt Tâm Oán Thù
Nếu còn ôm tâm oán thù, khi nhắm mắt, chúng ta sẽ theo nghiệp oán thù—đơn độc trả thù mà không có ngày cũng. Nói cách khác, nếu người này thù người nọ, sau khi chết sẽ tái sinh, rồi cả hai sẽ gặp lại nhau, đánh đấm lẫn nhau, đau khổ chồng chất khổ, không biết kết thúc đến bao giờ. Vì vậy, chúng ta phải dứt sạch tâm oán thù trong lúc còn sống.
Kinh Bộ Luật có những câu dạy rõ: “Oán không dứt được bằng oán, chỉ có từ mới dứt oán.” Đó là chân lý vàng của Phật giáo mà chúng ta cần nhớ.
Điều Thứ Ba: Tâm Yêu Tiếc, Luyến Ưu Con Cháu và Tài Sản
Tâm yêu tiếc con cháu, tiếc của cải—đây là hiểm họa lớn, nghĩa là vì yêu tiếc mà đôi khi bị tâm tham luyến khống chế. Nếu không dứt được sự yêu tiếc này, nó có thể đưa chúng ta vào những con đường không tốt.
Một câu chuyện rất ý nghĩa từ kinh điển:
Có một vị Sa môn đi khất thực ngang qua nhà ông Trường Giả. Nhưng ông Trường Giả đi vắng, chỉ có con chó của nhà ông chạy ra sủa rất to. Vị Sa môn nhìn nó mà nghĩ: “Người yêu tiếc của mình quá mà trở lại làm chó để gìn giữ của cải!” Nghe nói như vậy, con chó buồn bã bỏ ăn.
Ông Trường Giả về sau, thấy con chó của mình buồn bã, liền hỏi lý do. Người nhà kể lại rằng sáng sớm có một vị Sa môn đi ngang, nó thấy liền sủa. Ông không biết Sa môn nói gì, nhưng con chó từ đó buồn, bỏ ăn. Ông Trường Giả vội vàng tìm gặp vị Sa môn ấy, với tâm rất sân hận, hỏi:
“Sáng sớm ông nói gì mà con chó của tôi buồn bã bỏ ăn?”
Vị Sa môn trả lời:
“Ông đừng nóng, để tôi nói cho ông nghe. Con chó đó là cha của ông.”
Ông Trường Giả giật mình, hỏi:
“Tại sao con chó đó lại là cha tôi?”
Vị Sa môn nói:
“Nếu ông không tin tôi, ông hãy về tìm ngay giường nơi cha ông khi xưa ngủ, bây giờ là chó con chó hay nằm đó. Ông đào xuống sẽ thấy một ché vàng. Vì khi cha ông chết không kịp trả lại với ông, nên bây giờ luyến tiếc của mới sanh trở lại làm chó để gìn giữ của cải. Nếu không tin tôi, ông hãy về đào lên sẽ thấy!”
Lúc ấy, ông Trường Giả không còn dám nói lớn tiếng với Sa môn nữa. Ông về và đào chó nằm—quả nhiên ông thấy có một ché vàng! Ông liền chạy tới xin Sa môn cứu cha mình. Sa môn khuyên ông Trường Giả nên đem vàng đó bỏ thí để cha ông hết nghiệp. Ông nghe lời, đem ché vàng bỏ thí. Sau đó con chó chết.
Từ câu chuyện này ta thấy: vì yêu tiếc của cải mà trở lại làm chó để gìn giữ. Đó là điều đáng sợ.
Những điều cấm kỵ của người khi sắp lâm chung
Những Điều Tâm Nên Khởi Khi Sắp Lâm Chung
Nếu khi sắp lâm chung mà khởi tâm thiện lành thì sẽ được những điều lành, những điều tốt đẹp. Vậy tâm thiện là tâm gì?
Điều Thứ Nhất: Phát Tâm Bỏ Thí, Giúp Đỡ Người Nghèo Khổ
Khi sắp lâm chung phát tâm bỏ thí, giúp đỡ người nghèo khổ và bệnh tật. Mình có phương tiện tài lộc, tới đâu phát tâm tới đó. Đó là cách biểu lộ tâm bồ đề từ bi.
Điều Thứ Hai: Phát Tâm Cung Dường Tam Bảo
Đối với người đã quy y rồi thì phát tâm cung dường Tam Bảo; còn chưa quy y thì phát tâm quy y Tam Bảo để tâm thiện tăng trưởng. Làm như vậy là đã hướng về điều thiện và sẽ đi theo con đường thiện.
Điều Thứ Ba: Phát Tâm Phóng Sinh
Phát tâm phóng sinh, nghĩa là cứu những con vật bị người ta bắt và sẽ bị giết. Mình cứu nó bằng cách mua lại đem thả, hoặc tìm cách nào để con vật không bị chết. Đó là phát tâm phóng sinh.
Ba tâm này—bỏ thí, cung dường, phóng sinh—là những tâm lành. Nhờ phát tâm lành, tự nhiên lần lần chúng ta sẽ đi theo con đường lành. Đó là những điều tâm nên khởi khi sắp lâm chung.
Hướng Dẫn Tu Tập Khi Sắp Lâm Chung
Người Phật tử biết tu, khi sắp lâm chung, cần biết ứng dụng pháp Phật dạy, gìn giữ tâm mình luôn luôn đi đúng đường, không bị lệch lạc.
Đối Với Người Tu Tịnh Độ
Lâu nay chuyên niệm Phật, khi bệnh nhiều phải rằng nhớ niệm Phật, không quên. Lúc nào tâm mình cũng hướng về Phật không lơi lẫng, không nghĩ tới con, không nghĩ tới cháu, cũng không nghĩ tới tài sản gì hết. Được như vậy thì nhất định sẽ đi theo Phật không nghi ngờ. Đó là điều thứ nhất.
Đối Với Người Nghiên Cứu Phiếp
Thứ hai, đối với người không chuyên niệm Phật mà thường hay xem kinh sách thì phải nhớ một bài kệ. Chẳng hạn, nếu quý vị thường tụng kinh Kim Cang, thì phải nhớ một bài kệ, tức là nhớ tới Pháp giống như nhớ tới Phật, niệm Phật vậy. Chúng ta nghiên cứu kinh điển, học pháp của Phật thì phải nhớ pháp, như tụng bài kệ sau đây trong kinh Kim Cang:
“Nhất thiết hữu vi pháp,
Như mộng huyễn bao ảnh,
Như lộ điệc như điện,
Ưng tác như thị quán.”
Nghĩa là tất cả pháp hữu vi như mộng, như huyễn, như bao, như bóng, như sương mai, như điện chớp, phải luôn quán như thế.
Chúng ta tụng mài bài kệ này thì tâm chúng ta được trong sáng, không kinh hoàng khi sắp lâm chung. Đó là trường hợp thứ hai.
Đối Với Người Tu Thiền
Trường hợp thứ ba, nếu người biết tu thiền, tâm được yên tĩnh phần nào thì nhớ lúc sắp lâm chung, mình hãng sống với tâm thanh tịnh, đừng chạy theo tâm vọng tưởng điên đảo. Nghĩa là nhớ ngay trong thân người này có cái không bại hoại—cái thể chân thật của mình là thanh tịnh, không sanh, không diệt mười đời.
Nhờ vậy chúng ta không kinh hoàng, không sợ sệt mà hãng sống với tâm bất sinh bất diệt của mình. Thân này chỉ là tưởng hư ảo, có đó rồi mất đó, chẳng qua là tạm thời. Chỉ cái thể chân thật của mình là thanh tịnh, không sanh, không diệt muôn đời. Đó là chúng ta biết tu.
Hành Động Cần Thiết Khi Sắp Lâm Chung
Trong ba trường hợp tôi kể ở trên, người tu niệm Phật thì chuyên niệm Phật, không nhớ chuyển đổi. Người chuyên nghiên cứu Pháp thì nhớ một bài kệ. Người tu Thiền thì nhớ ngay nơi mình có cái không sanh diệt, hãng thanh tịnh, không có gì đáng sợ, không có gì đáng lo.
Người biết tu nhớ được những điều này thì không bị mê muội, không có gì sợ hãi, ra đi ấm áp nhẹ nhàng. Đó là những điều tôi nhắc cho quý vị khi sắp lâm chung.
Tóm lại, những điều cấm kỵ mà người Phật tử phải tránh khi sắp lâm chung là ba tâm xấu: tâm sân giận, tâm oán thù, và tâm yêu tiếc luyến ưu con cháu, của cải. Còn những điều tâm nên khởi là tâm bỏ thí, tâm cung dường Tam Bảo, và tâm phóng sinh. Hãy nhớ rằng, tâm lành khởi lên thì toàn pháp thiện sẽ theo; tâm xấu nảy sinh thì toàn pháp ác sẽ theo. Sự khác biệt giữa tiên và phàm, giữa lạc và khổ, chủ yếu nằm ở một niệm tâm tại lúc sắp lâm chung.
