Trong những năm gần đây, nhiều nhà nghiên cứu, những người có kiến thức cao được coi là giới trí thức đã tìm tòi, đắm chìm trong việc nghiên cứu Phật giáo. Họ phát hiện ra những triết lý cao siêu, sâu sắc trong Tam Tạng Kinh điển, thấy hứng thú và ưa thích. Tuy nhiên, khi quay lại nhìn xét hình thức thực hành tôn giáo tại các chùa chiền, khi tiếp xúc với những người tu hành, họ lại cảm thấy phiền muộn, hoài nghi, thậm chí phê phán gay gắt. Vì vậy, họ đã rút ra những kết luận sai lệch lớn lao, gán cho Phật giáo những tội danh không xứng đáng.
Giới trí thức này thường dùng những luận điểm như sau để phê bình, phản đối Phật giáo hiện nay. Hãy cùng nhau đi sâu vào các sai lầm này từ góc độ giáo lý Phật pháp để tìm ra điểm sai lệch.
Nhầm Lẫn Về Luật Nhân Quả
Thứ nhất, không phải tất cả những gì xảy ra đều có thể được giải thích bằng luật nhân quả trong một kiếp sống. Giới trí thức này thường lấy căn cứ về luật nhân quả làm dẫn chứng cho những quan điểm sai lầm của họ.
Phật giáo dạy rằng: “Cẩn cứ luật nhân quả, mình gây nhân thì mình chịu quả. Dù cha con, vợ chồng cũng không thay thế lẫn nhau được, mỗi người phải tự chịu hậu quả của hành động riêng mình. Nhân đã gây ra thì quả phải chịu; những nguyện cầu, cúng dường, phóng sinh của người khác không liên hệ gì đến người này cả.”
Ví dụ như một người ăn cơm thì chính người đó sẽ được no, không thể người A ăn mà người B lại được no. Theo logic này, những người khuyên bảo cầu nguyện, cúng dường, phóng sinh… để có thể được độ, giải thoát thực chất là đang diễn giải sai Phật pháp. Họ đang gây ấn tượng sai lệch, dễ dẫn tín đồ vào con đường mê tín dị đoan.
Sách Phật giáo là nền tảng để nghiên cứu và hiểu biết giáo lý chính thống
Chính vì nhận xét sâu sắc như trên về giáo lý, nên giới trí thức này lại cực lực phản đối việc thực hành tu tập hiện nay của tín đồ và các chùa chiền. Họ cho rằng tín đồ đang mù quáng, những lễ tự tại chùa chiền là sự lợi dụng, là sự tàn phá của đạo giáo để nuôi dương cơm áo. Đây chính là một trong những sai lầm lớn của giới trí thức.
Những người trí thức phê phán như vậy không nhận thức được rằng tôn giáo, bao gồm Phật giáo, không chỉ tồn tại ở mức độ lý thuyết cao siêu mà còn cần biểu hiện qua các hình thức thực hành cụ thể phù hợp với tâm lý, đức tin và hoàn cảnh của mỗi người. Thực hành tu tập là một phần không thể thiếu trong đường đi tìm kiếm giáo lý của mỗi tín đồ.
Hiểu Lầm Về Ngã Chấp Và Vô Thường
Thứ hai, các nhà trí thức thường lấy cơ sở về thuyết vô ngã, vô thường để chỉ trích Phật giáo. Họ nhìn vào Phật giáo mà thấy thuyết vô ngã, vô thường thực là tuyệt vời. Tuy nhiên, họ lại hiểu sai một điểm quan trọng.
Nếu người tu không phá được ngã chấp thì họ không thể nào giải thoát được. Muốn phá được ngã chấp, cần phải có công phu tu luyện, đó không phải là sự học tập lý thuyết một cách hời hợt. Không ai có thể làm cho ai khác được giải thoát nếu chính người đó không tự nỗ lực, tự tìm cách để phá ngã chấp thực sự.
Người không tự mình gắng sức để phá được ngã chấp, mà sau khi chết lại ở trong thân quyến thì tinh chủng đến cầu siêu, mong được giải thoát là một sự hiểu lầm vô cùng lớn về giáo lý Phật pháp. Thực tế này cho thấy rằng những người phê bình Phật giáo từ góc độ chỉ lý thuyết mà không hiểu rõ bản chất của tu tập thực hành.
Hiểu Lầm Về Tính Tự Lực Của Con Đường Tu Tập
Phật giáo nhấn mạnh tính tự lực, mỗi người phải tự lấy, tự đạt được, tuyệt đối không được dựa dẫm vào ai cả. Dù Phật cũng không thể cứu độ chúng ta được nếu chúng ta không tu. Như vậy, bất kể làm gì mà lại đưa kinh tự tại mà cầu siêu những linh hồn còn lại là điều ngoài lề, không phù hợp với tinh thần Phật giáo chính thống.
Nếu người nào chủ trương tụng kinh để cầu siêu, để độ được những linh hồn khác thì người đó đã đi vào con đường tà đạo, không phải là Phật giáo chân chính. Giới trí thức cần phân biệt rõ ràng giữa những lệch lạc tôn giáo và Phật pháp nguyên bản được Phật tổ truyền dạy.
Trí thức cần nghiên cứu sâu Phật pháp để tránh những kết luận sai lầm
Những sai lầm của giới trí thức khi nghiên cứu Phật giáo xuất phát từ việc họ không phân biệt được giữa lý thuyết và thực hành, giữa những hiểu biết bề ngoài và bản chất sâu sắc của giáo pháp. Họ chỉ dừa vào phê bình mà không tìm hiểu kỹ lưỡng tại sao những hình thức thực hành đó lại tồn tại, hay những người tu hành có những lý do gì khi thực hành như vậy.
Nhận Thức Về Vai Trò Thực Hành Tu Tập
Để hiểu đúng Phật giáo, giới trí thức cần nhận thức rõ ràng rằng Phật pháp không chỉ là một hệ thống triết học cao siêu mà còn là một con đường thực tế để con người tiến tới giải thoát. Thực hành tu tập không phải là sự mê tín hay sự lợi dụng mà là phương tiện giúp tín đồ tiến gần hơn tới lý thuyết.
Mỗi hình thức tu tập, từ niệm Phật, tụng kinh, đến các nghi lễ tại chùa chiền, đều có lý do và tác dụng riêng của nó. Một người trí thức khi nghiên cứu Phật giáo cần phải vào sâu, tìm hiểu tại sao các Phật tín hành động như vậy, thay vì chỉ đứng ngoài mà chỉ trích.
Hơn nữa, Phật giáo Việt Nam có những đặc thù riêng, phù hợp với tâm lý, nền văn hóa và hoàn cảnh của dân tộc. Việc hòa nhập những yếu tố địa phương vào thực hành Phật giáo không phải là sự biến tướng mà là sự thích ứng thông minh, giúp giáo pháp được lưu truyền và phát triển bền vững trong cộng đồng.
Kết Luận
Những sai lầm của giới trí thức khi nghiên cứu Phật giáo đều bắt nguồn từ sự hiểu lầm về bản chất của Phật pháp hoặc sự thiếu trăm trong nghiên cứu. Để tránh những kết luận sai lệch, những nhà trí thức cần tiếp cận Phật giáo một cách toàn diện, vừa từ góc độ lý thuyết, vừa từ góc độ thực hành. Chỉ khi đó mới có thể hiểu được trọn vẹn tinh thần Phật pháp và nhận ra những giá trị thực sự của Phật giáo đối với đời sống con người.
Hãy luôn nhớ rằng Phật giáo là con đường tu tập thực tế, không phải chỉ là những triết lý treo trên không trung. Mỗi bước đi trong con đường tu hành đều có ý nghĩa và hướng tới mục đích chung là giải thoát khổ đau cho chính mình và tất cả chúng sinh.
Tài liệu tham khảo:
- Hòa Thượng Thích Thanh Tùng. Phật giáo trong mạch sống dân tộc. Chùa Bằng Lâm, 1995.
- Trích dẫn từ các bài giảng về giáo lý Phật pháp của các vị Hòa Thượng cao tăng.
