Khi niệm Phật, chúng ta phải cảnh giác như người gác cổng. Phải có đôi mắt tinh sáng nhận diện kẻ ra người vào. Người có nhiệm vụ gác cổng, tất nhiên là không được chính mang lơ là. Phải chuyên tâm chăm chỉ nhìn cho thật kỹ ở nơi cửa của cổng. Khi chúng ta tụng kinh, trì chú, niệm Phật… cũng phải chuyên tâm như thế.
Một câu hỏi phổ biến trong cộng đồng Phật tử Việt Nam là: khi chúng ta tụng kinh, niệm Phật, lấy sám hối, mà tâm chúng ta vẫn còn tán loạn tưởng, nghĩ nhơn lẳng xẳng, như vậy chúng ta có được lợi ích gì không? Có người nói, như thế chỉ là công dã trồng, không có lợi ích gì hết. Chúng ta còn là phàm phu, nghiệp chướng sâu nặng, làm sao chúng ta giữ tâm không tán loạn cho được? Nếu như không có được lợi ích gì hết, thì thử hỏi chúng ta làm những việc đó để làm gì? Nhiều Phật tử rất hoang mang, xin thầy giải đáp cho rõ.
Sự Lợi Ích Không Phải Từ Kết Quả Hoàn Hảo
Phật tử đừng lo, dĩ nhiên là có lợi ích rồi. Nhưng sự lợi ích đó thì không được nhiều lắm. Vì cái nhân, không chín chắn tốt lắm, thì cái kết quả, tất nhiên cũng không được tốt đẹp cho mấy. Trong lúc chúng ta dùng công tu, dù tu theo bất cứ phái môn nào, điều tối kỳ là để tâm buông lung tán loạn. Vì chúng ta còn là phàm phu nghiệp chướng sâu dày, tập khí nặng nề, nên khi ứng dụng tu, tất nhiên không sao tránh khỏi tán tâm loạn động. Người tu sợ nhất là tập khí và pháp trần.
Niệm Phật giữ chính niệm khi tâm còn tán loạn là tu tập bước đầu quan trọng
Điều quan trọng là chúng ta phải cố gắng nhiếp tâm để có được chính quán. Nếu chúng ta chịu khó thực tập lâu ngày, thì những vọng niệm sẽ không làm gì được ta. Cho nên người tu, việc gìn giữ chính niệm thật là điều tối ưu quan trọng. Chúng ta phải có sự kiên nhẫn vượt qua mỗi chướng duyên thử thách khó khăn. Chỉ khi nào chúng ta bền chí tu hành, Phật tử mới mong đạt thành sở nguyện.
Tập Khí – Rễ Sâu Của Tán Loạn
Tập khí là những thói quen mà hằng ngày chúng ta huấn tập. Những thói quen xấu, tốt nằy, không phải chúng ta chỉ huấn tập trong hiện đời, mà nó đã có từ nhiều đời trong quá khứ. Người có những tập khí sâu nặng, thì khi tu thật khó gìn giữ được nhiếp tâm, chính niệm.
Nói pháp trần, thật ra cũng chỉ là tên khác của những tập khí mà thôi. Vì trong khi chúng ta đối cảnh xúc duyên hằng ngày, sâu căn tiếp xúc với sâu trần, tất cả đều được huấn chứa vào trong kho A Lạy da thử. Kho này nó có công năng cấu chứa những hạt giống là nh dữ, vì gìn giữ không cho sót mất một hạt giống nào. Những hạt giống bản hữu (sẵn có) hoặc tân huấn (mới đem vào) đều được nó cấu giữ rất kỹ. Những hạt giống đã được cấu giữ trong kho này gọi là pháp trần. Duy thức học gọi là “tiền trần lạc tả ảnh tú”. Nghĩa là những bóng dáng của sâu trần rơi rụt vào trong tâm thức của chúng ta.
Pháp trần là những bóng dáng của vọng tưởng khơi lên khi tu tập
Khi chúng ta tụng kinh, lễ bái, tham thiền, trì chú, niệm Phật… thì đó là những lúc pháp trần có cơ hội nổi lên làm xáo trộn loạn động tâm ta. Lúc đó, mặc dù chúng ta ngồi yên không tiếp xúc với ngoài cảnh, nhưng những cảnh do sự tiếp xúc của căn và trần đã trải qua, bấy giờ chúng hiện lên rồi ý thức duyên vào. Đó là ý thức (thức thứ sâu) duyên với pháp trần. Cho nên lúc đó làm cho tâm ta nghĩ tưởng lẳng xẳng bất an. Trong kinh thường gọi những ý tưởng khởi nghĩ lẳng xẳng đó là vọng tưởng.
Cách Đối Trị Vọng Tưởng – Giác Quán Và Chính Niệm
Người mới niệm Phật khi chưa chứng được chính định, thì không ai lại không có những vọng tưởng dấy khởi lung tung này. Nhưng chúng ta đừng sợ vọng tưởng, mà chỉ sợ chúng ta thiếu sự giác chiếu hay tỉnh thức kịp thời. Nếu khi chúng khởi nghĩ chuyện gì đó, chúng ta liền có giác quán chính niệm chiếu soi, thì những vọng niệm kia sẽ tan biến ngay. Điều quan trọng là chúng ta phải cố gắng nhiếp tâm để có được chính quán.
Nếu chúng ta chịu khó thực tập lâu ngày, thì những vọng niệm sẽ không làm gì được ta. Cho nên người tu, việc gìn giữ chính niệm thật là điều tối ưu quan trọng. Phải nhận diện thấy rõ những tạp niệm xen vào. Như khi niệm Phật thì tâm ta phải chuyên chú vào câu hiệu Phật. Đồng thời tâm phải sáng suất nhận diện. Khi một vọng niệm vừa dấy khởi nghĩ chuyện khác, chúng ta phải kịp thời nhận diện biết rõ chúng đang nghĩ gì.
Cần Cảnh Giác Như Người Gác Cổng
Khi niệm Phật, chúng ta phải cảnh giác như người gác cổng. Phải có đôi mắt tinh sáng nhận diện kẻ ra người vào. Người có nhiệm vụ gác cổng, tất nhiên là không được chính mang lơ là. Phải chuyên tâm chăm chỉ nhìn cho thật kỹ ở nơi cửa của cổng. Khi chúng ta tụng kinh, trì chú, niệm Phật… cũng phải chuyên tâm như thế. Phải nhận diện thấy rõ những tạp niệm xen vào.
Chỉ cần nhận diện một cách nhẹ nhàng chứ không nên đề nên hay đàn áp. Vì đề nên hay đàn áp có tính cách hành xử hung bạo. Chúng ta không nên hành xử như thế. Vì vọng tưởng không phải là kẻ thù của chúng ta, mà nó là hiện tượng một phần của tâm ta. Cũng như sóng là hiện tượng một phần tử của nước. Vì sóng khởi lên từ nước. Do đó, nước và sóng không thể xem nhau là đối nghịch kẻ thù được. Mà nước phải đối xử từ tế rất nhẹ nhàng với sóng. Khi sóng nổi lên là nước biết rất rõ.
Giác quán chính niệm là cách tu tập quan trọng trong Phật pháp
Cũng thế, Bản thể và hiện tượng không thể tách rời ly khai ra được. Nói cách khác, chân tâm và vọng tâm không phải là hai phạm trù đối nghịch nhau. Có đối nghịch là có tranh chấp hơn thua. Coi chúng không khéo chúng ta sẽ tạo thành một bãi chiến trường chém giết trong tâm thức ta. Tuy nhiên, chúng ta cũng nên biết rằng, những hiện tượng tập khí vọng tưởng, tuy nó là những cái bóng mờ không thật, nhưng chúng ta cũng không nên lơ là khinh thường nó. Vì nó có một sức mạnh rất lớn. Nếu chúng ta theo nó, để nó tha hồ dẫn dắt chúng ta chạy đông chạy tây, thì nó sẽ hành hạ đẩy đưa chúng ta chịu nhiều đau khổ. Bởi nó không bao giờ biết dừng lại.
Lợi Ích Từ Việc Tu Tập Liên Tục
Tất cả mỗi pháp môn Phật dạy, đều có công năng đối trị, nhận diện, và chuyển hóa những thứ vọng tưởng này. Dĩ nhiên là có lợi ích rồi khi chúng ta dùng công tu. Ngay khi Phật tử ngồi yên niệm Phật, thì Phật tử cũng đang thúc liễm ở nơi ba nghiệp rồi. Thân thì ngồi nghiêm trang, hoặc lễ bái, còn miệng thì tụng kinh, hoặc niệm Phật, còn ý thì mặc dù chưa được chuyên chú thuần nhất, nhưng ít ra, nó cũng nghĩ tưởng đến Phật. Như thế, thì tại sao dám bảo là không có lợi ích? Làm sao có thể nói như công dã trồng xe cát biển đông cho được?
Nếu bảo rằng, việc làm đó như công dã trồng, thì không đúng. Chẳng qua sự lợi ích đó, nó có nhiều hay ít đó thôi. Chúng ta tập tu, lúc đầu ai cũng có những tạp loạn phiền não dấy khởi liên miên rất mạnh. Nếu không còn có những thứ này, thì thử hỏi chúng ta dùng công tu hành chi cho nó thêm hao hí một sức? Vì còn vọng niệm phiền não nào nên chúng ta mới tu để lần hỏi dứt trừ chúng.
Khi chúng ta mới bắt đầu tập sự tu hành, thì cũng giống như một đứa bé tập sự từng bước: ban đầu tập lất, tập bò, tập đứng chắc, rồi tập đi… Tất nhiên khi tập như thế, lúc đầu đối với nó cũng cảm thấy rất là khó khăn. Nhưng nhờ nó chịu khó thực tập thường xuyên thành thói quen, cho nên nó không còn cảm thấy khó khăn nhiều nữa. Như khi nó tập đứng, lúc đầu nó cũng bị té lên té xuống nhiều lần. Nhưng nhờ nó bền chí tập đứng lâu ngày, thì sẽ không còn bị té nữa. Từ đó, cứ tiến dần lên: tập đi, tập nhảy, tập chạy…
Sự tu hành của chúng ta cũng phải chịu khó luyện tập từng bước như thế. Có em bé nào mới sanh ra mà biết đứng, đi, chạy, nhảy liền đâu. Tất cả đều phải nỗ lực cố gắng thực tập cả. Sự tu hành của chúng ta cũng thế. Nghĩa là chúng ta cũng phải thực tập từng bước vững chắc. Tập từng bước để đến bước khó. Và trong khi tu tập, tất nhiên là đã có kết quả tốt đẹp của nó rồi. Hiểu thế, thì Phật tử không còn gì phải hoang mang lo sợ mình không được lợi ích.
Kết Luận: Bền Chí Là Chìa Khóa Tu Tập
Điều quan trọng của việc tu hành là chúng ta phải bền chí kiên nhẫn vượt qua mỗi chướng duyên thử thách khó khăn. Chỉ có thế, thì Phật tử mới mong đạt thành sở nguyện. Kính chúc Phật tử luôn kiên tâm an nhẫn bền chí tu hành, hướng tới Cõi Phật thanh tịnh.
Niệm Phật khi tâm còn tán loạn không phải là vô ích. Đó là những nỗ lực đầu tiên của người tu, những bước đi chắc chắn trên con đường giác ngộ. Mỗi lần nhận diện được vọng tưởng, mỗi lần kéo tâm trở lại với chính niệm, chúng ta đều đang xây dựng nền tảng vững chắc cho tu tập sâu sắc hơn sau này. Hãy tiếp tục bước đi này với tâm an nhiên, hiểu rằng Phật pháp luôn có lợi ích, chỉ là khi nào chúng ta thực tập đủ kiên nhẫn.
