Một trong những bài học sâu sắc nhất của Phật giáo là sự khác biệt giữa nói năng và hành động. Trên con đường tu tập, chuyển hóa tâm tính và làm chủ tâm thần, sự chênh lệch này trở nên thậm chí còn rõ rệt hơn. Chính vì vậy, hiện tượng “nói nhưng không làm” thường xuyên xảy ra với hầu hết mọi người, dù ở những cấp độ khác nhau. Các bậc tiền nhân đã tóm gọn điều này trong câu nói huyền thoại: “Việc làm và lời nói tương ứng mới xứng đáng là bậc thầy” — một tiêu chuẩn mà chính Phật giáo luôn nhắc nhở các đệ tử theo đuổi.
Khoảng Cách Giữa Lý Thuyết Và Thực Hành
Tuy nhiên, những người yêu thích nói về những phẩm chất cao thượng như lý dục, xả bỏ vũ trụ vẫn có xu hướng lý tưởng hóa. Đây chính là hạt giống sẽ nảy mầm trong tương lai khi lời nói trở thành một chiếc máy không có linh hồn, khi sự giảng dạy không kèm theo hành động mà chỉ rơi rơi vão lòng ngỏng ngoe. Chính vì vậy, đạo pháp dạy rằng để nói về đạo, trước tiên phải phát sinh từ nền tảng sống theo đạo; để giảng dạy về thiện, cần phải dốc lực sống thiện một cách chân thật.
Kinh Tạp A Hàm ghi lại một câu chuyện Phật dạy đầy ý nghĩa, minh họa rõ ràng về chân lý này:
“Một thời, Phật ở tại vườn Cấp Cô Độc, rừng cây Kỳ Đà, nước Xá Vệ. Bây giờ Phật bảo các Tỳ kheo:
Thời quá khứ, trên một hòn đảo, có một vị Phú Bà tắc đến nhà một vị Phú Bà khác, cùng ngồi, cực lực chỉ bày dạy độc như sau: ‘Độc này hư vọng, không thật, là pháp hư dối, như huyễn hóa, lừa gạt con nít’.
Nói xong rồi trở về nhà mình, phóng túng theo ngũ độc. Tại nhà Phú Bà đó có Thiên thần đang trú ngụ. Vì Thiên thần này nghĩ thầm: ‘Phú Bà này không hơn gì, chẳng khác gì các Phú Bà khác; ngồi giữa đám đông người cực lực chỉ bày dạy: “Độc này giả dối, không thật, là pháp giả dối, lừa gạt con nít”. Rồi trở về nhà mình lại phóng túng theo năm độc. Bây giờ, hãy giúp ông ta giác ngộ’.
Liền nói kệ rằng:
“Giữa đám đông tụ hợp,
Chỉ trách độc vô thường,
Tự chìm trong ái độc,
Như trâu lùn bùn sâu.
Ta xem trong hội kia,
Các vị Phú Bà tác,
Đã vãn hiểu rõ pháp,
Gìn giữ giới thanh tịnh.
Người thấy kia vui pháp,
Mà nói độc vô thường,
Sao tự buông theo độc,
Chẳng đoạn dứt tham ái?
Vì sao vui thế gian,
Nuôi vợ con quyền thuộc?”
Từ Lời Nói Đến Giác Ngộ
Vị Thiên thần kia khai thị cho Phú Bà được giác ngộ theo cách đó. Phú Bà được giác ngộ liền cạo bỏ râu tóc, mặc áo casa, lòng tin chân chính, không nhập xuất gia học đạo, tinh cần tu tập, dứt sạch hết các pháp hữu lâu, đắc quả A la hán.” (Kinh Tạp A Hàm, kinh số 591)
Suy nghiêm chín chắn và chân thật với lòng thì người nói ra những điều thành thiện, khuyến hóa người khác sống thiện mà chưa làm được tất cả những gì mình nói, ấy cũng là chuyện thường của chúng sinh. Bởi hàng giải tương ứng thì mỗi người đều thấy thánh hành hết rồi. Điều quan trọng là nói lên các phẩm hành cao thượng trong tinh thần chia sẻ giáo pháp, tự mình phải biết hộ thần với những hạn chế của chính mình để phần đầu vượn lên.
Hình ảnh minh họa về sự chênh lệch giữa nói và làm trong tu tập Phật giáo
Sự Thực Tế Của Nghiệp Báo
Còn nói trên trời mà làm dưới đất, cốt khoe tài hiểu biết nhằm để cao tự ngã và mưu cầu lợi dường cung kính thì thật không nên. Vì khôn lanh và khéo nói thì có thể qua mặt được người nhẹ dạ cả tin, chứ người sâu sắc và tinh tế hộ đều biết rõ. Nói chi đến hộ pháp chủ thiện và quỷ thần luôn thấy biết tâm ý chúng ta. Thế nên thường dâng lòng sống thật, biết tâm quỷ, thường phát lỗ về những hạn chế làm lỗi của chính mình.
Cuộc sống với vô số sắc màu, cung bậc biến hóa muôn hình vạn trạng nhưng sự thật vẫn là sự thật. Nghiệp nhân vẫn vô tự và lãnh luân kiết thành nghiệp quả dầu ta có nói vô vàn điều thành thiện, hoa mỹ, tốt đẹp mà không làm. Lấy đệ tử của Thế Tôn, chúng ta thường tâm niệm, suy ngẫm về một trong những định nghĩa của Như Lai là: bậc nói như thế nào thì làm như thế nấy để tu dưỡng, chuyển hóa ba nghiệp thân khẩu ý, trở thành người có “hành giải tương ứng”.
Hành Giải Tương Ứng: Lý Tưởng Phật Giáo
Hành giải tương ứng không phải chỉ là một lý tưởng xa vời, mà là một lô trinh tu tập thiết thực mà bất cứ Phật tử nào cũng có thể theo đuổi. Bắt đầu từ những điều nhỏ bé nhất trong đời sống hàng ngày, từ cách nói chuyện, cách đối xử với người xung quanh, cách quản lý tâm tư, từng bước chúng ta xây dựng sự nhất quán giữa lời nói và hành động.
Điều này không có nghĩa là chúng ta phải hoàn hảo trước khi dám nói ra giáo pháp. Ngược lại, việc nhận thức được sự chênh lệch của mình, nhen nhóm ước muốn cải tiến, và kiên trì tu tập chính là bước đi đầu tiên. Phật pháp luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của sự thật thực, của việc “nói và làm” điều hòa một. Khi chúng ta thành công trong việc này, dù chỉ ở mức độ nhỏ, tác động của chúng ta sẽ vượt qua lời nói để thôi thúc những tâm hồn xung quanh thay đổi.
Từ Tâm Vào Hành Động
Quá trình chuyển đổi từ nói thành làm bắt đầu từ tâm. Khi tâm chúng ta chân thành hướng tới đạo pháp, hành động tự nhiên sẽ theo sau. Không có hành động nào vượt quá khả năng của tâm, cũng như không có nói nào thặng thừa so với ý tưởng. Chính vì vậy, tu tập Phật giáo luôn khuyến khích chúng ta giới hạn lời nói, tập trung vào việc sôi công tu tập, để cơ thể, lời nói và ý niệm cùng hướng về một mục tiêu duy nhất: giác ngộ và giác ngộ chúng sanh.
Kinh điển Phật giáo nhắc nhở chúng ta rằng, trong con đường tu học, những gì chúng ta làm sẽ lớn tiếng hơn những gì chúng ta nói. Gương mẫu sống của một người tu tập chân thật sẽ truyền cảm hứng hơn ngàn lời hùng hồn. Đó là lý do tại sao các Bồ Tát, các Thánh Nhân luôn được tôn vinh không phải vì những lời lẽ hoa mỹ của họ, mà vì cách sống của họ phản ánh sâu sắc giáo lý Phật dạy.
Kết Luận: Từ Cam Kết Đến Thực Hành
Trên con đường tu tập Phật giáo, hãy nhớ rằng nói dễ, làm khó là một bài học vĩnh viễn. Nhưng chính từ sự nhận thức này, chúng ta mới có động lực để liên tục tu tập, phát triển hành giải tương ứng. Mỗi lần chúng ta kềm chế lời nói vô ích, mỗi khi chúng ta hành động phù hợp với giáo lý đã nghe, chúng ta đang xây dựng một nền tảng vững chắc cho tu tập.
Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ nhặt: sống chân thật, nói đúng sự thật, làm những gì chúng ta có thể làm tốt nhất. Theo đuổi hành giải tương ứng là cách để chúng ta từng bước xấp xỉ với những điều chúng ta nói, và cuối cùng, trở thành những Phật tử xứng đáng của Tam Bảo. Bởi chính qua hành động chân thật ấy, chúng ta sẽ truyền tải được chánh pháp đến những tâm hồn đang khao khát, chứ không phải qua những lời lẽ hoa mỹ nhưng rỗng tuếch.
Tài liệu tham khảo:
- Kinh Tạp A Hàm, Kinh số 591
- Theo Thư Viện Hoa Sen (thuvienhoasen.org)
