Khách thập phương viếng thăm cảnh chùa đôi khi bắt gặp câu “Nói năng như Chánh pháp” được thể hiện đầu đó trong khung cảnh trang nghiêm thanh nhã của chùa chiền thường. Đây là câu nói khá quen thuộc của nhà Phật, có ý nghĩa sâu sắc, cốt yếu khuyên nhắc những người con Phật, đặc biệt là người xuất gia, cần phải lưu tâm giữ gìn và vận dụng lời nói của mình sao cho phù hợp với Chánh pháp hay thể hiện lời nói đúng như lời Phật dạy.
Nói cách khác, những lời nói ra phải bảo đảm mang lại lợi ích cho mình và lợi lạc cho người khác. Đây là một trong những nền tảng quan trọng của đạo Phật, một phương pháp tu tập cốt lõi nhằm hoàn thiện nhân cách và mang lại hạnh phúc cho cộng đồng xã hội.
Nói năng như Chánh pháp thể hiện trang nghiêm tại chùa chiền truyền thống Phật giáo
Nền Tảng Đạo Đức Của Phật Giáo
Trong phương pháp giáo dục của Ngài, Đức Phật quan tâm huấn luyện các học trò mình rất kỹ, cốt yếu tập cho họ có được một nền tảng đạo đức trong sáng, thể hiện trong đời sống cá nhân cũng như trong quan hệ ứng xử với mỗi người. Cụ thể là việc rèn luyện thân, miệng, ý trở nên đoạn chính ngay thẳng, không rơi vào khiếm khuyết hư hỏng.
Tất cả mọi hành vi thiện hay ác, tốt hay xấu của con người đều xuất phát từ ba cửa ngõ là thân, miệng, ý. Do đó, nếu một người mà thân, miệng, ý không được uốn nắn cho ngay thẳng thì mọi hành vi của người ấy sẽ rơi vào khiếm khuyết xấu ác, đưa đến hại mình hại người. Trái lại, người nào có thân tu tập, có lời tu tập, có tâm tu tập thì mọi hành động của người ấy sẽ trở nên hiền thiện tốt đẹp, đưa đến lợi mình lợi người.
Giác Ngộ Về Lời Nói Phù Hợp Với Chánh Pháp
Vậy thế nào là lời nói đưa đến lợi mình lợi người hay “nói năng như Chánh pháp”? Trước hết, người con Phật phải biết giữ gìn lời ăn tiếng nói của mình, không để cho miệng lướn rơi vào những lời nói sai trái xấu ác gây tổn hại cho tự thân và phương hại đến người khác như nói láo, nói hai lưỡi, nói lời thô ác, nói lời phù phiếm vô ích.
Thay vào đó, vị ấy chỉ nên nói những điều chân thật, đúng đắn; những điều đưa đến đoàn kết, hòa hợp; những điều tao nhã, hiền hòa; những điều có ý nghĩa, lợi lạc. Đức Phật nhắc nhở các học trò mình với những lời dạy rõ ràng về cách nói chuyện phù hợp với Pháp:
“Về phần lời nói, khoá tu cần từ bỏ nói láo, tránh xa nói láo; nói những lời chân thật, y chỉ trên sự thật, chắc chắn, đáng tin cậy, không phản lại đời. Về phần nói hai lưỡi, khoá tu cần từ bỏ, tránh xa nói hai lưỡi; nghe điều gì ở chỗ nọ, không đến nói chỗ kia để sanh chia rẽ ở những người nọ; nghe điều gì ở chỗ kia, không đi nói với những người nọ để sanh chia rẽ ở những người kia. Khoá tu sống hòa hợp những kẻ ly giác, khuyến khích những kẻ hòa hợp, hoan hỷ trong hòa hợp, thoải mái trong hòa hợp, hân hoan trong hòa hợp, nói những lời đưa đến hòa hợp.”
Bên cạnh đó, Đức Phật cũng dạy về lời nói thô ác và lời nói phù phiếm vô ích, khuyến khích các đệ tử nên nói những lời nhẹ nhàng, thuận tai, dễ thương, thông cảm đến tâm, tao nhã, đẹp lòng nhiều người, vui lòng nhiều người, và nói những lời có ý nghĩa, chân thật, về Chánh pháp, về Luật, những lời đáng được gìn giữ, những lời hợp thời, thuận lý, có mạch lạc, hệ thống, có ích lợi.
Năm Tiêu Chí Để Nói Năng Đúng Đắn
Năm tiêu chí cơ bản để nói năng phù hợp với Chánh pháp bao gồm: đúng thời, chân thật, nhu nhuyễn, có lợi ích, và có từ tâm. Mỗi tiêu chí này đều mang một ý nghĩa sâu sắc và cần được hiểu rõ để áp dụng trong cuộc sống hàng ngày.
Đúng thời tức là lời nói ra phải đúng lúc, hợp thời, đúng đối tượng, khiến cho người nghe có thể tiếp thu lời nói một cách có hiệu quả. Một người đang ăn hay đang mải mê làm công việc mà nói cho người ta nghe về điều gì đó thì không đúng lúc và lời nói sẽ không có hiệu quả. Hãy để cho người ta rảnh tay đã rồi mới nói thì lời nói mới có tác dụng tốt đẹp.
Chân thật tức là lời nói ra phải chân chính đúng đắn, xuất phát từ tâm chân trực, thẳng thắn, không thiên vị, không vụ lợi. Kinh Phật gọi là “nói như hoa”, nghĩa là lời nói đúng sự thật, thấy thì nói có thấy, không thấy thì nói không thấy; biết thì nói có biết, không biết thì nói không biết; nghe thì nói có nghe, không nghe thì nói không nghe. Đây là nguyên tắc cơ bản của sự chân thật trong lời nói.
Nhu nhuyễn tức là lời nói ra phải nhẹ nhàng, tự tôn, hiền hòa, thuận tai, dễ nghe, khiến người khác hoan hỷ, hỷ lòng, phát khởi lòng tin hướng về thiện pháp. Những lời nói nhu nhuyễn không lệch lạc hay khiên cưỡng, mà là những lời nói từ tử tế, phù hợp với cảm xúc của người nghe, tạo nên cảm giác ấm áp và thân thiết.
Có lợi ích nghĩa là lời nói ra phải bảo đảm đưa đến lợi lạc cho người nghe, khiến cho người nghe phát khởi tin tâm, tăng trưởng điều lành, giảm thiểu điều ác, tăng trưởng giới đức, tâm đức, tuệ đức, giải thoát và giải thoát tri kiến đức. Để là được điều này, người con Phật phải biết tránh độ cấp các vấn đề thuộc lãnh vực dục vọng thế gian, chỉ tập trung thảo luận hay làm sáng tỏ những vấn đề liên quan đến Phật pháp.
Có từ tâm nghĩa là lời nói ra phải xuất phát từ đông cơ thương quý người khác, mong muốn cho người nghe được lợi ích an lạc, không phải vì ghét bỏ hay do sân hận bức phiền mà “trút lên đầu người ta” những lời bằng bẹo. Đức Phật khuyên các học trò mình nuôi dưỡng thái độ tôn trọng và thương quý người khác bằng cách thực thi thân hành từ ái, khẩu hành từ ái, ý hành từ ái đối với hết thảy mọi người.
Rèn Luyện Tâm Ý Trong Sáng
Để hỗ trợ cho việc thực thi lời nói có hiệu quả tốt đẹp, nghĩa là đúng thời, chân thật, nhu nhuyễn, có lợi ích và có từ tâm, Đức Phật khuyên mỗi người chúng ta cần phải biết nuôi dưỡng tâm ý trong sáng, không bị bẩn nhiễm, có lòng lâm mâu đối với người khác, có nội tâm an tĩnh, không hận, không sân, tuyệt không nói lời ác.
Bởi mỗi lời nói hay việc làm là hiện thân của ý tưởng hay hệ quả của sự vận hành của tâm thức. Vì vậy, nếu một người có tâm ý trong sạch, an tĩnh, không cấu uế, không giận dữ bức phiền, có lòng thương quý người khác thì tự nhiên sẽ có lời nói chân chính, hiền thiện, lợi mình lợi người. Tâm trong sáng hiền thiện thì lời nói trong sạch hiền hòa.
Nhìn chung, “nói năng như Chánh pháp” hay thực thi lời nói phù hợp với Chánh pháp, đúng như lời Phật dạy, là một pháp môn tu tập hết sức căn bản và quan trọng của người con Phật. Tu tập lời nói thuộc về phạm trù đạo đức, giúp cho cá nhân có cơ hội thực tập và hoàn thiện nhân cách của chính mình, đồng thời khiến cho cuộc sống trở nên hiền thiện tốt đẹp, đưa đến hạnh phúc an lạc cho nhiều người.
Do tầm quan trọng của nó trong cuộc sống, đạo Phật xem lời nói là một phương tiện hữu hiệu, cần được sử dụng đúng đắn và thích đáng để thiết lập hạnh phúc cho mình và tạo an lạc cho người khác. Nói như thế nào để không gây tổn hại cho mình và không phương hại đến người khác, để mang lại lợi ích cho mình và lợi lạc cho người khác, người con Phật luôn tự dặn lòng mình như thế và tìm thấy các chỉ dẫn căn bản cho việc thực thi lời nói của mình thông qua những lời dạy hiền thiện của Đức Bồn Sư.
Tài Liệu Tham Khảo
- Kinh Những người ở Veludvara, Tương Ưng Bộ
- Kinh Ví dụ cái chứa, Trung Bộ
- Kinh Nói như hoa, Tăng Chi Bộ
- Kinh Nói như hoa, Tăng Chi Bộ
- Kinh Vô trách phân biệt, Trung Bộ
- Kinh Những độ tai câu chuyện, Tăng Chi Bộ
- Tiểu kinh Tuỳ phiên nẫu, Kinh Kosambiya, Trung Bộ
