Oai nghi là tác phong, là cách cử chỉ trang trọng của một người có tu dưỡng, đặc biệt là người xuất gia. Trong truyền thống Phật giáo, oai nghi không chỉ đơn thuần là những cử chỉ ngoài hình thức mà còn là biểu hiện của tâm linh sâu sắc, là ceremonies trang trọng đối với Tam Bảo và là dấu hiệu của một người thực tập chánh pháp. Để có được oai nghi như vậy, cần phải có những chi tiết tinh tế trong mỗi động tác, từ cách đi đứng ngồi nằm trong cuộc sống hàng ngày. Chúng ta hãy cùng tìm hiểu về những chi tiết để tạo nên vẻ đẹp oai nghi ấy.
Trong nhà Phật, mọi cử chỉ đi đứng ngồi nằm, dù nơi nào đều phải đúng như pháp. Các sư tổ cổ xưa đã truyền lại cho chúng ta bốn oai nghi cơ bản, bao quát cả bốn phương diện của cuộc sống thường nhật. Những oai nghi này không chỉ là các quy tắc ăn mặc hay cử chỉ mà còn là cách thể hiện tâm thức, sự tôn kính và mục đích tu tập của mỗi người hành giáo Phật tử.
Oai Nghi Đi – Thể Hiện Chánh Niệm Trong Mỗi Bước Chân
Oai nghi “đi” là cách đi bộ của một người tu tập, trong đó tâm không hướng theo ngoài cảnh, không có vô ý, luôn ở trong chánh niệm. Khi thực tập oai nghi đi, người tu phải nhận thức rõ ràng mỗi bước chân, mỗi chuyển động của cơ thể. Đây là một hình thức thiền hành, giúp người tu tập rèn luyện khả năng tập trung tâm ý, từng bước một để thành tựu tam muối lục thánh hành – những hành động đúng như pháp.
Người tu tập khi đi phải giữ thân hành thẳng, từng bước chân rõ ràng và trang trọng, như thể mỗi bước chân đều chứa đựng giáo lý Phật. Cách đi của người tu không phải là để hiển thị hay để được mọi người khen ngợi, mà là để rèn luyện tâm ý, để mỗi hành động đều nên với chánh pháp. Trong lần đi bộ thiền (kinhin), người tu thường đi chậm, tập trung vào hơi thở, vào cảm giác chân tiếp đất, vào tiếng bước chân kêu vang trong sự yên tĩnh của tu viện.
Các sư cô thực tập thiền hành trong khuôn viên chùa chiều sáng
Thông qua oai nghi đi, người tu tập có thể liên hệ với những bài kinh trong Pali Canon. Kinh Samyutta Nikaya ghi lại rằng Phật dạy các tỷ kheo về cách tu tập chánh niệm trong bốn tác vụ: đi, đứng, ngồi, nằm. Khi đi với chánh niệm, tâm ý người tu được định tĩnh, không bị lôi cuốn bởi những ái dục, những suy tư phiền não. Đó chính là ý nghĩa sâu sắc của oai nghi đi mà chúng ta cần phải hiểu rõ.
Oai Nghi Đứng – Sự Tọng Kính Đối Với Tam Bảo
Oai nghi “đứng” là cách đứng của một người tu tập, không đứng phiêu bạt hay bồn chồn. Khi đứng, người tu phải đứng chủng chặt, thường nhớ việc cung dưỡng Tam Bảo, khen ngợi kinh pháp, rao giảng về người giải thoát, từ duy nghĩa kinh Phật, tất cả đều phải như pháp mà đứng. Oai nghi đứng biểu hiện sự tôn kính sâu sắc của người tu dối với Phật, Pháp, Tăng – ba bảo vật quý báu nhất trong Phật giáo.
Một người tu tập khi đứng không nên lặng câm tĩnh mà ngược lại cần phải luôn có tâm niệm về chánh pháp. Đứng với tư thế thẳng tắp, hai chân cách nhau bằng vai, tay xếp tự nhiên, mắt nhìn thẳng phía trước hoặc hơi hạ xuống, miệng giữ nụ cười tự nhiên. Khi đứng như vậy, tâm người tu được định tĩnh, không lan man, không phiêu dạo, luôn ở trong tình thức tỉnh tảo.
Oai nghi đứng còn thể hiện lòng kính trọng và tôn kính. Trong các bài học Phật, chúng ta thường thấy các vị tỷ kheo đứng tay chắp tay vị Phật, đó là cách biểu hiện sự kính trọng tối cao. Trong cuộc sống tu viện, khi có tiếng chuông gọi hoặc trong lúc cầu nguyện, tụng kinh, mọi sư cô, sư thầy đều phải đứng trang trọng, chuẩn bị tâm ý để tiếp nhận pháp âm từ Phật, Pháp, Tăng.
Oai Nghi Ngồi – Cách Tu Tập Thiền Định
Oai nghi “ngồi” là cách ngồi của người tu tập, kết giao ngồi yên, xem xét thật thắng, bắt được hết các sự lo nghĩ, vắng lặng rộng rang, oai nghi đoàn chính, như pháp mà ngồi. Trong Phật giáo, ngồi là tư thế quan trọng nhất để thực tập thiền định, để có thể vào được những tầng định sâu, từ sơ định cho đến các định cao hơn.
Khi ngồi thiền, người tu thường ngồi bằng sau – ngồi như thế nào để cơ thể không cảm thấy mệt mỏi, để tâm có thể tập trung tốt nhất. Trong Phật giáo Nguyên Thủy, cách ngồi chéo hai chân (toàn bộ) hay một chân (nửa toàn bộ) là những tư thế phổ biến. Tuy nhiên, tùy theo căn cơ của mỗi người tu, chúng ta có thể điều chỉnh tư thế phù hợp, miễn là có thể ngồi yên lâu được và tâm ý tập trung.
Nhóm tu sĩ ngồi thiền trong nhà chính của tu viện trong buổi sáng
Oai nghi ngồi không chỉ là cách tư thế mà còn là cách tu tập. Khi ngồi yên với chánh niệm, với đúng tư thế, người tu có thể quán sát được tính chất vô thường của các pháp, có thể nhận rõ được sự phiền não trong tâm để từng bước loại trừ chúng. Những bài kinh Phật ghi lại rất rõ ràng rằng khi ngồi với chánh niệm, người tu có thể tu tập bốn pháp quán niệm sâu sắc nhất: quán niệm thân, quán niệm thọ, quán niệm tâm, quán niệm pháp.
Oai Nghi Nằm – Tu Tập Chánh Niệm Trong Giấc Ngủ
Oai nghi “nằm” là cách nằm của người tu tập, không nằm phiêu bạt vì để điều hoà thân tâm, giả như nằm thì nghiêng hông bên phải, không quên chánh niệm, tâm không mở tối, nằm như pháp mà nằm. Nằm là trạng thái cuối cùng trong một ngày tu tập, nhưng nó cũng là một cơ hội để tiếp tục thực tập chánh niệm.
Theo giáo pháp của Phật, khi nằm, người tu nên nằm nghiêng hông bên phải, hai chân duỗi thẳng, tay phải gác dưới gối, giữ tâm niệm sáng suốt để sớm thức dậy vào giờ tu tập. Cách nằm này gọi là “tư thế sư tử” (sihapariyadasana), được ghi chép trong nhiều bộ kinh. Đây không phải là cách nằm bình thường mà là một cách nằm có ý thức, có giáo lý.
Nhiều tu sĩ tâm niệm rằng ngay cả trong giấc ngủ, nếu nằm với chánh niệm, thì tâm vẫn tiếp tục tu tập. Khi nằm không phiêu bạt, không có tâm lý ham muốn, tâm ý vẫn giữ được sự tỉnh thức, có thể kiểm soát giấc mơ, có thể tỉnh dậy vào thời gian mong muốn mà không cần đến báo thức ngoài. Đó là kết quả của việc tu tập liên tục oai nghi nằm.
Một vị sư thầy nằm trên chiếu phat trong lúc tu tập chánh niệm
Áp Dụng Oai Nghi Trong Cuộc Sống Hàng Ngày
Ngoài bốn oai nghi cơ bản, trong sinh hoạt hàng ngày của người xuất gia còn có rất nhiều khuôn phép khác. Mỗi cử chỉ, mỗi động tác đứng niệm điều hợp với oai nghi, từ việc ăn cơm, uống nước, cho đến việc sinh hoạt trong tu viện. Điều này cho thấy rằng Phật pháp không phải là một tôn giáo tách biệt khỏi cuộc sống mà là sự hòa nhập toàn diện vào tất cả các hoạt động hàng ngày.
Khi ăn cơm, người tu phải nhớ đủ bốn pháp tưởng về bốn điều cần phân tích rõ ràng: loại bỏ sự tham ái, không ăn vì tham lam mà ăn vì duy trì thân mạng để tiếp tục tu tập. Khi rửa mặt, gội đầu, mặc áo, đi ủ, tất cả đều phải tự tác mà thực hiện, không bột đoàn chí. Mỗi hành động, mỗi cử chỉ đều là cơ hội để rèn luyện chánh niệm, để diễn tả lòng kính trọng đối với Tam Bảo và đối với tất cả chúng sinh.
Việc tưởng niệm những bài kệ như vậy nhằm thể hiện tinh thần đại từ bi, đối thái của Phật giáo, cầu nguyện cho cải độ chúng sinh trong mọi thế khác. Sự nghiêm túc của người học Phật là để giải thoát, có tâm cung kính thì thành tựu đủ đạo. Nếu oai nghi chưa am tường, mà cố tìm tu tập, thậm nhập Phật đạo, thì thật hiếm thấy. Do vậy, trong đời sống hàng ngày, chúng ta cần phải giữ giữ chánh niệm, thực tập oai nghi trong mọi thế, từng bước một để thành tựu.
Ý Nghĩa Đạo Lý Của Oai Nghi Phật Giáo
Oai nghi trong Phật giáo không chỉ là những quy tắc ứng xử mà còn chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc về tu tập. Khi một người tu tập oai nghi đúng cách, họ không chỉ điều chỉnh cơ thể mà còn điều chỉnh tâm ý. Sự hài hòa giữa thân và tâm là nền tảng để có thể tiến bộ trên con đường tu hành.
Theo các kinh điển Phật giáo, oai nghi tốt là dấu hiệu của một vị tỷ kheo hoặc tỷ kheo ni thánh thiện. Khi Phật thuyết pháp, Ngài thường khen ngợi những vị tỷ kheo có oai nghi trang trọng, vì oai nghi tốt là một hình thức của đạo đức, là biểu hiện ngoài của sự tu tập bên trong. Một người có oai nghi tốt sẽ dễ dàng gây ấn tượng tốt, dễ dàng được mọi người tin tưởng, dễ dàng được người khác quy y tu học Phật.
Mặt khác, oai nghi cũng liên quan đến khái niệm “tịch” (shanti) trong Phật giáo – tức là sự yên tĩnh, tự tại, không bị xao lãng. Khi một người thực tập oai nghi đúng cách, họ tự động đạt được trạng thái tịch lạc, tâm ý được an định, không bị các phiền não quấy rầy. Đây là lý do tại sao các sư tổ cổ xưa luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của oai nghi trong tu tập Phật pháp.
Kết Luận: Oai Nghi Là Nền Tảng Của Tu Tập
Oai nghi là một phần không thể tách rời của con đường tu hành Phật giáo. Từ cách đi, đứng, ngồi đến nằm, mỗi cử chỉ đều là một bước trên con đường vào tâm linh sâu sắc. Việc tu tập oai nghi không phải là để tạo dáng hay để được người khác khen ngợi mà là để tu tập chánh niệm, để rèn luyện tâm ý, để từng bước tiến tới giải thoát.
Khi thực tập oai nghi đúng cách, người tu tập sẽ cảm nhận được sự thay đổi tích cực trong tâm ý của mình. Tâm trở nên yên tĩnh hơn, tập trung hơn, sáng suốt hơn. Những phiền não như tham, sân, si dần dần giảm nhẹ. Đó là kết quả thiệu kỳ của việc thực tập oai nghi.
Chúng ta hãy cùng nhau thực tập bốn oai nghi trong cuộc sống hàng ngày của mình. Mỗi bước đi, mỗi lần đứng dậy, mỗi lần ngồi xuống, mỗi lần nằm nghỉ, tất cả đều là cơ hội để tu tập chánh pháp, để tiịp gần hơn tới bích ngõa. Khi oai nghi được tu tập đúng cách, tất cả những điều khác sẽ tự nhiên theo sau – chánh niệm sẽ được phát triển, tâm ý sẽ được an định, và con đường tu hành của chúng ta sẽ trở nên sáng tỏ hơn.
Hãy nhớ lời Phật dạy: “Trong đi, đứng, ngồi, nằm, mọi nơi đều có pháp”. Vì vậy, hãy giữ gìn chánh niệm, tu tập oai nghi trong mọi thế, và từng bước một, chúng ta sẽ đạt được an lạc và giải thoát mà tất cả mọi người đều mong muốn.
