Cuộc sống đôi khi mang đến cho chúng ta những cú sốc tâm lý mạnh mẽ đến mức khiến tâm trí gần như đổ vỡ. Những người phụ nữ bất hạnh, những người mất đi nhiều thứ quý giá, thường đặt câu hỏi: Tại sao lại là tôi? Tại sao số phận lại khắc khem thế? Những câu hỏi này lặp lại hàng triệu lần qua các thế kỷ, từ lúc Phật giáo ra đời đến ngày nay. Và Phật đã có những lời dạy rất thực tế, rất gần gũi với cuộc đời để giúp phụ nữ, cũng như bất cứ ai, hiểu rõ hơn về khổ đau và cách vượt qua nó.
Kinh thánh Phật có ghi lại một câu chuyện rất dễ chạm tới trái tim. Đó là câu chuyện của một chàng trai ở thành phố Xá-vệ (Sravasti) – một địa danh quan trọng trong Phật giáo – người đã lập gia đình và có hai con. Sau khi vợ lại mang thai, theo phong tục xưa của xứ Thiên Trúc, người vợ phải về nhà cha mẹ để sinh con. Một buổi sáng, chồng đã dắt vợ và hai con lên đường đi.
Đến giữa trưa, mọi người dừng xe để ăn cơm. Bất chợt có một con rắn độc bò tới, tấn công con bò và giết luôn người chồng. Người vợ chứng kiến cảnh tượng kinh hoàng này, run sợ hoảng hốt, kêu trời khóc lóc thảm thiết. Khi mặt trời khuất nơi, người vợ đã dắn dưỡng hai con tiếp tục cuộc hành trình, đi một đoạn không xa lại gặp con sông. Vì sợ bị cướp ban đêm, với vạn đoan để đưa lên bế còn ẵm đứa nhỏ lội qua trước. Mỗi lần qua giữa dòng thì nghe tiếng hét lớn: “Mẹ ơi…! mẹ…!” Cô ta quay lại, thấy con mình đã bị sói ăn thịt. Cô ta kinh hồn khiếp đảm bủong đứa con đang bồng, dòng nước cuốn đứa bé trôi đi. Cô áo nảo mê hoặc ngã tệ trong nước bị sôi thai luôn.
Câu chuyện Phật dạy Patacara – nữ đệ tử vượt qua khổ đau
Về đến nhà lại nghe hung tin cha mẹ mình chết trong trận hỏa hoạn đêm qua, còn cha mẹ chồng thì bị giặc cướp sát hại. Bao chuyện khổ đau dồn về một lúc làm cô ta mê loạn phát điên, cởi hết quần áo bộ chạy. Ai thấy cũng xót thương. Có người lại nghĩ cô bị tà ma, quỉ thần quay nhiều. Cô ta chạy mãi đến tinh xá Kỳ Thọ Cấp Cô Độc (Jetavana) – nơi Phật đang thuyết pháp cho bọn chư tôn đệ tử và chư thiên, long thần nghe.
Khi ấy tâm trí cô ta tự nhiên tỉnh lại, thấy mình khỏa thân, mắc cỡ quá nên khom xuống sát đất. Đức Phật báo A-nan lấy y phục cho cô ta. Cô áy mặc rồi đảnh lễ sát chân Phật, ngồi sang một bên. Đức Phật thuyết kinh về: “Tội phước hiện tiền, mạng người vô thường, có hợp thì có tan, có sinh thì có tử, không sinh không diệt tất cả vốn không, tự khởi tự diệt luân chuyển năm đường, vì như bánh xe đã tháo gỡ thì không quay được nữa.”
Cô ta nghe Phật nói, tâm khai ý giải liền đắc quả Bất Thóa chuyển, sâu muốn tiêu tan như mặt trời không mây. Đức Phật nói như vậy, tứ chúng vui mừng, chư thiên, long thần đảnh lễ thối lui.
Năm Nỗi Khó Cần Được Thấu Hiểu
Phật giáo dạy rằng, phụ nữ ba đời gặp ba cảnh khó. Đây không phải là sự kỳ thị, mà là nhận định về thực tế xã hội cổ đại, và trong nhiều trường hợp, vẫn còn đúng ngày nay. Ngoài những điều này, Phật còn chỉ ra năm nỗi khó mà phụ nữ cần phải thấu hiểu sâu hơn.
Thứ nhất, khó về thể xác. Phụ nữ phải chịu đựng những giai đoạn sinh lý đặc biệt: kinh nguyệt, mang thai, sinh con, cho con bú – những giai đoạn này tác động sâu sắc đến cơ thể lẫn tâm trí. Hơn nữa, trong xã hội, phụ nữ thường phải chịu những áp lực về ngoại hình, sắc đẹp và tuổi tác mà nam giới không phải chịu ngang bằng.
Thứ hai, khó về tâm lý. Phụ nữ thường có sự nhạy cảm cao hơn với những biến cố trong cuộc sống. Khi mất mát, khi gặp khó khăn gia đình, tâm thần họ có xu hướng bị ảnh hưởng mạnh mẽ hơn. Câu chuyện của Patacara chính là một ví dụ điển hình cho điều này – mất đi tất cả những người yêu thương chỉ trong một thời gian rất ngắn.
Thứ ba, khó về vai trò xã hội. Trong nhiều nền văn hoá, phụ nữ phải mang trách nhiệm đôi vai – vừa phải chăm sóc gia đình, vừa phải hòa nhập công xã hội. Áp lực này có thể khiến phụ nữ cảm thấy kiệt sức, không biết bản thân là ai nữa.
Thứ tư, khó về sự phụ thuộc. Theo giáo lý Phật, phụ nữ thường phụ thuộc vào ba người trong đời: cha khi còn nhỏ, chồng khi lấy chồng, con khi già. Sự phụ thuộc này có thể khiến họ mất đi tính độc lập, và khi những người này ra đi, họ cảm thấy mất phương hướng.
Thứ năm, khó về tâm linh. Dù Phật giáo kính trọng đức tin và sự tu tập, song trong những xã hội phong kiến, phụ nữ lại hay bị hạn chế quyền tiếp cận những lời dạy cao và những cơ hội tu tập. Điều này khiến nhiều phụ nữ cảm thấy tâm linh của họ không được nuôi dưỡng đủ.
Giáo Lý “Vô Thường” – Chìa Khóa Vượt Qua Khổ Đau
Phật không dạy người ta chỉ để chịu khó, mà dạy cách nhìn nhận khó một cách khác. Khi Patacara nghe Phật nói: “Mạng người vô thường, có hợp thì có tan, có sinh thì có tử”, câu nói này không phải là sự xác nhận những gì cô đã trải qua là vô ích. Ngược lại, đó là một sự mở ra.
Vô thường (Anicca) là một trong ba đặc tính cơ bản của vũ trụ theo Phật giáo. Nó có nghĩa là mọi sự vật, mọi hiện tượng, mọi cảm xúc – tất cả đều không bất biến. Không có gì tồn tại vĩnh viễn. Khi chúng ta hiểu được điều này, chúng ta sẽ không bám víu vào những mất mát quá chặt chẽ. Những người được Phật dạy thường chia sẻ: “Tôi vẫn buồn, nhưng tôi biết rằng nỗi buồn này cũng sẽ qua đi. Tôi vẫn nhớ, nhưng tôi biết rằng hình ảnh của những người yêu trong ký ức của tôi cũng sẽ mờ đi theo thời gian.”
Ánh Sáng Trí Tuệ Giác Ngộ
Khi Patacara giác ngộ sau khi nghe Phật dạy, cô ta chính thức trở thành một nữ đệ tử xuất gia, và sau đó trở thành một bà thầy tôn kính có hàng trăm người xuất gia theo cô. Cô không lừa dối bản thân rằng những chuyện không xảy ra, cô cũng không cố gắng quên đi những người yêu. Cô chỉ đơn giản là nhìn sâu vào bản chất của những gì đã xảy ra, và từ đó tìm thấy giải thoát.
Đấy chính là ánh sáng trí tuệ giác ngộ của Phật giáo. Nó không ca ngợi, cũng không tán thán hoàn cảnh khổ của thế gian mà muốn nói: nó cần thiết cho chất liệu tâm linh. Người sống một trăm năm không thấy phép sanh diệt, còn tốt hơn là sống một ngày thấy được phép sanh diệt. Tri thức về vô thường không phải là tri thức về sự buồn bã, mà là tri thức về sự giải phóng.
Phụ Nữ Trong Phật Giáo Hiện Đại
Phật giáo Việt Nam, qua hàng ngàn năm lịch sử, đã tôn trọng vai trò của phụ nữ. Từ những bà Tổ truyền đạo cho đến những nữ Phật tử tu tập ngày nay, phụ nữ luôn là một phần không thể thiếu của cộng đồng giáo dân. Phật dạy: “Đất nước nào có phụ nữ được giáo dục và tôn trọng, đó là đất nước có tương lai.”
Đối với những phụ nữ bất hạnh hiện đại, những bài học từ câu chuyện Patacara vẫn còn rất liên quan. Có thể bạn không mất đi những người thân yêu như cô ta, nhưng bạn có thể mất đi công việc, sức khỏe, hạnh phúc gia đình, hoặc cơ hội mà bạn vốn tin rằng sẽ có. Sự bất hạnh này, dù dưới hình thức khác, vẫn là những cơ hội để chúng ta học hỏi.
Phật dạy rằng tu tập không phải là chạy trốn khỏi cuộc sống, mà là sự tiếp xúc sâu hơn với cuộc sống. Khi chúng ta chấp nhận rằng khổ đau là một phần của cuộc sống, và khi chúng ta học cách làm việc với nó thay vì chống lại nó, chúng ta bắt đầu tìm thấy những khe hở để bình yên bước vào.
Hành Động Cụ Thể Để Vượt Qua Bất Hạnh
Phật giáo không chỉ là một tập hợp các giáo lý trừu tượng. Nó là một con đường thực hành. Để áp dụng những bài học này vào cuộc sống, những phụ nữ bất hạnh có thể:
Thứ nhất, hãy nhìn nhận khổ đau một cách trực tiếp. Không phủ nhân nó, không lạc quan giả tạo. Phật dạy: “Khổ đau là sự thật”. Chỉ khi chúng ta thừa nhận điều này, chúng ta mới có thể bắt đầu làm việc với nó.
Thứ hai, hãy tìm hiểu nguyên nhân. Theo giáo lý nhân quả (Karma), mọi sự việc đều có nguyên nhân. Điều này không có nghĩa rằng bạn “xứng đáng” gặp bất hạnh, mà có nghĩa là bạn có thể hiểu được nó một cách sâu sắc hơn. Khi hiểu được nguyên nhân, bạn có thể thay đổi đoạn đường phía trước.
Thứ ba, tham gia vào cộng đồng Phật tử. Những nữ Phật tử khác cũng đã trải qua những điều tương tự. Chia sẻ, lắng nghe, và hỗ trợ lẫn nhau là những hành động quý báu trong tu tập.
Thứ tư, hãy thường xuyên thiền định. Ngồi yên, chú ý vào hơi thở, và cho phép tâm trí được lặng yên. Trong sự lặng yên này, những hiểu biết sâu sắc thường tự hiện lên.
Kết Luận: Đạo Phật Là Đạo Thực Hành
Cuộc sống đôi khi mang đến cho những phụ nữ bất hạnh những nước mắt sâu sắc. Nhưng Phật giáo dạy rằng, chân lý khổ đau vẫn hằng ngự trong tâm. Dù thế giới ngày nay có vô cùng tự kiêu với nền văn minh hiện đại, chân lý khổ đau vẫn hằng ngự trước sau.
Song, hạnh phúc phải tìm nơi hạnh phúc không thể tồn tại. Quan niệm của Phật giáo tuy chỉ chân tướng cuộc đời là khổ, nhưng không phải chủ thuyết bỏ đời, trốn khổ, hay chán nản, mà hãy nhìn thẳng vào nó để tìm ra con đường giải thoát. Cho nên người phụ nữ bất hạnh kia có đau đớn, có khổ luôn hình hài, thì mới chiêm nghiệm, mới chinh phục được khổ đau.
Phật dạy: “Kẻ tự thắng mình lại vang hơn sự oanh liệt của một dũng sĩ chiến thắng ngàn quân địch trên bãi chiến trường.” Cô ấy chiến thắng được mình cũng không phải dễ, phải điên dại, phải lang thang, nhưng không tuyệt vọng, không quyên sinh – cái giá trị tinh thần căn bản của Phật giáo là điểm ấy. Và khi điên loạn mất trí, sao cô ấy không chạy vào rừng sâu, thôn xóm, chợ búa… mà chạy đến tinh xá Kỳ Thọ Cấp Cô Độc?
Vì ánh sáng trí tuệ giác ngộ của đạo Phật luôn song hành với cuộc đời, ánh sáng ấy có thể quét sạch bóng tối dục vọng và khổ đau. Đạo Phật có mặt bất đầu từ sự khổ đau, từ thân phận con người, từ cuộc đời thực tại để giải quyết những vấn đề thực tại, chứ không từ thế giới siêu hình. Cô ta giác ngộ trong cái thực tại ấy, cái thực tại chơn thường vĩnh cửu trong cái vô thường, là mỗi sự mỗi vật không thể nào không thay đổi. Sau khi nghe Phật dạy: mạng người vô thường, có hợp thì có tan, có sinh thì có tử…
Người sống một trăm năm,
Không thấy phép sanh diệt,
Tốt hơn sống một ngày,
Thấy được phép sanh diệt.
(Trích kinh Pháp Cú 113)
Đạo Phật không ca ngợi, cũng không tán thán cảnh khổ cùa thế gian mà muốn nói: nó cần thiết cho chất liệu tâm linh. Sinh tử là Niết bàn, phiền não tức Bồ-Đề! Đó chính là bộ mặt thực của giáo lý Phật – không phủ nhân, nhưng cũng không tuyệt vọng; không chạy trốn, nhưng cũng không chấp nhận một cách bị động. Phụ nữ bất hạnh, khi nhìn thẳng vào bản chất của khổ đau qua lăng kính giáo lý Phật, sẽ tìm thấy không chỉ sự cảm thông, mà còn một con đường thực tế để giải thoát.
