Nam Mô A Di Đà Phật
Có bốn hạng người này, này các Tỷ-kheo, hiện hữu có mặt ở đời. Thế nào là bốn? Hạng người đi thuận dòng, hạng người đi ngược dòng, hạng người tự dừng lại, và vị Bà-la-môn đã vượt qua đến bên bờ kia, đứng trên đất liền.
Đức Phật dạy về bốn hạng người trong kinh Phật học
Bốn hạng người này trong giáo lý Phật đà cho thấy sự đa dạng của con người trong việc theo đuổi giáo pháp. Mỗi hạng người đại diện cho một con đường tu tập khác nhau, từ những ai còn đang sa lầy trong các phiền não đến những ai đã giác ngộ hoàn toàn. Lời dạy này của Đức Phật không phải để phân biệt hay kỳ thị, mà để giúp chúng ta nhận rõ vị trí của mình trên con đường tu học, từ đó tìm ra phương pháp tu tập phù hợp nhất.
Hạng người đi thuận dòng
Ở đây, này các Tỷ-kheo, có hạng người thế nào là nhập thứ hưởng các dục và làm các nghiệp ác. Ở đây, này các Tỷ-kheo, đây gọi là hạng người đi thuận dòng. Hạng người này đi theo dòng của tham, sân, si – ba độc tính căn bản của con người. Họ thỏa sức theo đuổi các dục vọng nhục dục mà không biết tự chế ngự. Khi ta buông thả theo các sở thích dục vọng, ta đang tạo tác nghiệp ác, tạo nguyên nhân cho những đau khổ trong hiện tại và tương lai.
Những người đi thuận dòng không chỉ làm hại chính mình mà còn ảnh hưởng đến những người xung quanh. Hành động ác họ thực hiện sẽ mang lại quả báo đắng cay, dù không phải lúc này lúc đó nhưng vẫn chắc chắn sẽ đến. Như kinh sách dạy: “Gió nào thổi, cây nào bẻ”, hành động gì ta làm, quả báo đó ta sẽ gặt hái. Vì vậy, hạng người đi thuận dòng thực chất là đi theo chiều mà cuộc sống khổ đó dẫn dắt.
Hạng người đi ngược dòng
Và ở đây, này các Tỷ-kheo, có hạng người không thế hưởng các dục, không làm ác nghiệp, với khó, với ưu, nước mắt đầy mặt, khóc than, sống Phạm hạnh viên mãn thanh tịnh. Ở đây, này các Tỷ-kheo, đây gọi là hạng người đi ngược dòng. Hạng người này đi ngược lại dòng chảy của các phiền não tham lam. Họ quyết tâm từ bỏ các dục vọng nhục dục, thực hành những giới luật và những tu tập cao thượng.
Hạng người đi ngược dòng không phải vì bị cưỡng bức hay từ bỏ một cách tiêu cực. Họ hành động từ sự hiểu biết sâu sắc rằng con đường tham dục chỉ dẫn đến khổ đau. Do đó, họ chọn lựa sống một cách có ý thức, thực hành đúng pháp. Lối sống Phạm hạnh của họ không phải dù dằng hay mệt mõi, mà là một sự lựa chọn có chủ đích hướng tới giải thoát. Mặc dù con đường này có khi gặp khó khăn, nhưng đó là đau khổ có ý nghĩa, dẫn tới sự giải phóng.
Hạng người tu tập và thực hành pháp từ bỏ dục vọng
Hạng người tự dừng lại
Và ở đây, này các Tỷ-kheo, có hạng người do diệt tận năm hạ phần kiết sử, được hóa sanh tại đây nhập Niết-bàn, không còn trở lại đời này nữa. Ở đây, này các Tỷ-kheo, đây gọi là hạng người tự dừng lại.
Hạng người tự dừng lại là những ai đã tiến sâu vào con đường tu tập. Năm hạ phần kiết sử là năm xích trong chuỗi các phiền não ràng buộc con người với ba giới: tham dục, sân hận, và si mê. Khi các hạ phần kiết sử này bị diệt tận, người tu có thể sanh trực tiếp vào cõi Tịnh ký mà không cần phải quay trở lại cõi con người này. Đó là bước tiến quan trọng hướng tới Niết-bàn.
Tuy nhiên, giai đoạn này không phải là vĩnh viễn không trở lại. Sự khác biệt giữa hạng người này và hạng người vượt qua là họ vẫn còn một khỏng cách nào đó với Niết-bàn tối thượng. Nhưng họ đã tự dừng lại trước các phiền não, đã ngắt đứt được những dây xích quan trọng nhất trong vòng luân hồi sinh tử. Đây là một thành tựu to lớn trên con đường tu tập.
Vị Bà-la-môn đã vượt qua đến bên bờ kia
Và ở đây, này các Tỷ-kheo, có hạng người do hoại diệt các lậu hoặc, ngay trong hiện tại, tự mình với thánh trí, chứng ngộ, chứng đắt và an trụ vô lậu tâm giải thoát, tuệ giải thoát. Ở đây, này các Tỷ-kheo, đây gọi là vị Bà-la-môn đã vượt qua đến bên bờ kia, đứng trên đất liền.
Vị Bà-la-môn này chính là người đã đạt được giác ngộ hoàn toàn, là vị A-la-hát hay Bậc Giác Phật. “Lậu hoặc” ở đây là những khuyết điểm vô minh, những phiền não dính mắc con người khiến họ phải luân hồi sinh tử. Khi các lậu hoặc này bị hoại diệt, người tu không còn bị ràng buộc bởi bất cứ điều gì. Họ đạt được tâm giải thoát và tuệ giải thoát – sự tự do từ mọi ràng buộc, mọi vọng tưởng, mọi sợ hãi.
Bậc giác ngộ đã vượt qua được mọi phiền não và đạt Niết-bàn
Đạt được trạng thái này không phải điều dễ dàng. Nó đòi hỏi độ trí tuệ (prajña) rất cao, sự tu tập kiên cố, và sự hướng dẫn từ những vị thiền sư khai ngộ. Nhưng khi đạt được, vị đó đã thực sự “vượt qua”, không còn phải bước vào bờ kia nữa mà đã an trụ trên đất liền tuyệt đối – cõi Niết-bàn thanh tịnh.
Bài học từ bốn hạng người
Đức Phật dạy rằng khi nhìn vào bốn hạng người này, chúng ta cần tự xét mình đang ở vị trí nào. Đây không phải để phán xét người khác, mà để nhận thức rõ về con đường tu tập của chính mình. Mỗi hạng người đều là một bước tiến trên con đường hướng tới giác ngộ, từ những ai còn sa lầy trong vọng tưởng đến những ai đã hoàn toàn giải thoát.
Lời dạy của Phật rất thiết thực. Nó cho thấy rằng không phải ai cũng có thể tiến bộ nhanh chóng. Con đường tu tập có nhiều giai đoạn khác nhau, và mỗi giai đoạn đều có giá trị riêng. Điều quan trọng là chúng ta phải biết khối qua khối lại, từng bước từng bước tiến tới mục tiêu cuối cùng là Niết-bàn.
Những ai đi thuận dòng, tức là đi theo hướng của dục vọng, vẫn có cơ hội quay đầu và đi ngược dòng nếu họ tỉnh ngộ. Những ai đã đi ngược dòng thì cần tiếp tục sức mạnh của mình để tiến sâu hơn. Những ai tự dừng lại hoặc đã vượt qua đều đạt được thành tựu đáng kính trọng trong con đường tu tập. Chúng ta hãy cố gắng từng ngày một, tu tập với tâm hằng trì, để có thể bước vào hạng người cao hơn.
Kết luận
Bốn hạng người mà Đức Phật dạy không chỉ là một phân loại của con người, mà còn là một bản đồ giúp chúng ta định hướng cho con đường tu tập của mình. Từ hạng người đi thuận dòng theo các dục vọng, đến hạng người đi ngược dòng tu hành, đến hạng người tự dừng lại ở giai đoạn cao, và cuối cùng là vị Bà-la-môn đã vượt qua đến bên bờ kia – mỗi bước đều cho chúng ta một bài học quý báu.
Con đường tu tập Phật giáo không phải dành riêng cho ai. Ai ai cũng có thể bắt đầu bằng cách chuyển hướng khỏi các dục vọng nhục dục, tu tập những giới luật cơ bản, và dần dần tiến sâu vào những pháp tu cao hơn. Hãy nỗ lực để từ bỏ những hành động ác, thực hành những hành động thiện, và dâng hiến tâm trí của mình cho sự giác ngộ. Khi đó, chúng ta sẽ không còn bị ràng buộc bởi sợ hãi, lo âu hay bất hạnh. Chúng ta sẽ tìm được sự bình an và an lạc thực sự mà Đức Phật đã hứa hẹn.
Đoạn kinh này được trích từ kinh Tăng chi bộ, chương Bốn Pháp, phẩm Thuận Dòng, do HT. Thích Minh Châu dịch sang tiếng Việt.
