Trong Phật giáo, một câu hỏi thường được đặt ra là liệu có nên đốt vàng mã hay không. Đây là một vấn đề phong tục xã hội rất phổ biến ở các nước có nền tảng Phật giáo, đặc biệt ở Việt Nam, Trung Quốc và các vùng Đông Á khác. Để trả lời câu hỏi này một cách chính xác, chúng ta cần hiểu rõ lý thuyết Phật giáo về tính chất của vàng mã cũng như những điều dạy của Đức Phật về sự thành kính và cảm ứng.
Lời dạy của Phật rất rõ ràng: trong mọi việc làm, Phật giáo luôn chủ trương lấy tâm thành kính để có được cảm ứng linh nghiệm. Khi đã đạt tới chân tâm thành và có cảm ứng thật sự, thì đó là có hiệu quả linh nghiệm. Điều này có nghĩa là không cần phải đốt lá số hay vàng mã. Nếu như không có tâm thành mà chỉ dốc công sức đốt hàng ngàn hay hàng vạn lá số, thì cũng chẳng có ích lợi gì cả. Tâm thành là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả của mọi hành động tu tập và lễ nghi tôn kính.
Lịch Sử Đốt Vàng Mã Trong Phong Tục
Tuy nhiên, để hiểu rõ tại sao phong tục đốt vàng mã lại phổ biến, chúng ta cần tìm hiểu nguồn gốc của nó. Đốt vàng mã không phải là truyền thống gốc của Phật giáo, mà bắt nguồn từ các nền tảng tôn giáo khác. Sách Lịch Sử Trung Quốc viết rằng từ thời nhà Hán, các người Trung Quốc đã có tập tục đốt tiền giấy khi chôn cất người chết. Bác sĩ Vương Dự trong một tác phẩm lịch sử đã ghi chép: “Từ đời nhà Hán, có tục chôn tiền, và đời sau lấy giấy thay tiền…”. Điều này cho thấy phong tục đốt tiền giấy là phát triển từ một nhu cầu thực tiễn và niềm tin của người Trung Quốc cổ đại.
Trong Trung Quốc cổ xưa, người ta tin rằng người chết sẽ biến thành quỷ, và quỷ cũng cần tiền để sống như người sống. Thánh giới của quỷ cũng giống như thế giới người sống, chỉ khác ở độ âm dương. Quỷ cũng phải có tiền để sống sót, do đó mà mọi người chôn tiền với người chết. Cách làm này dần dần trở thành phong tục phổ biến, và khi tiền thật trở nên tốn kém, người ta bắt đầu làm tiền giấy để đốt, rồi lại làm cả các loại tiền giấy khác nhau, thậm chí có cả “tiền Ngân hàng dưới Âm phủ” được làm phát hành rộng rãi.
Cây nến và hoa được đặt trên bàn thờ trong lễ cầu siêu theo truyền thống Phật giáo
Tôn Giáo Và Niềm Tin Về Vàng Mã
Phong tục đốt vàng mã có mối liên hệ mật thiết với một loại tôn giáo gọi là Hỏa giáo. Hỏa giáo tin rằng Thần Hỏa có khả năng đưa các vật bị đốt đến cho quỷ thánh dùng. Trong tôn giáo Đạo giáo Trung Quốc, thần Agui (A Kỳ Tu) được cho là có công năng đem đồ tế bị đốt đến cho quỷ thánh. Niềm tin này sâu sắc trong tâm thức người dân Trung Quốc và lan truyền sang các vùng Đông Á khác.
Trong dân gian Trung Quốc, người ta không chỉ đốt tiền giấy mà còn làm cả những ngôi nhà giấy, gia cụ bằng giấy, thậm chí cả tàu bay và thuyền bè bằng giấy để đốt vàng mã và cúng người chết. Những sáng tạo này phản ánh sự phát triển của phong tục theo thời gian, với mục đích đáp ứng nhu cầu “vật chất” của người cũ trong cõi âm.
Vàng mã được chuẩn bị trước khi đốt trong các nghi lễ tôn kính người quá cố
Quan Điểm Phật Giáo Về Phong Tục Đốt Vàng Mã
Sự thật là, theo giáo lý chính thống của Phật giáo, người chết không nhất thiết biến thành quỷ. Quỷ chỉ là một trong sáu cõi sống của chúng sinh, theo giáo lý Lục Đạo Luân Hồi trong Phật giáo. Phật giáo không tin rằng tất cả người chết đều trở thành quỷ, mà còn có năm cõi sống khác tuỳ thuộc vào nghiệp lực của mỗi cá nhân.
Hơn nữa, Phật giáo không tin rằng quỷ có thể dùng được tiền giấy hoặc các dụng cụ bằng giấy bị đốt. Theo giáo lý Phật giáo, những vật bị đốt không thể trở thành vật thật được. Điều mà Phật giáo tin là con cái thân thuộc của người chết có thể làm các việc như bồ thí, cúng Phật, trì tụng, rồi hướng công đức ấy cho vong linh, và siêu độ vong linh bằng những hành động từ bi và công đức thực sự. Những hành động này mang giá trị tâm linh thật sự, chứ không phải những vật thể giả tạo.
Những bó vàng mã được sắp xếp chuẩn bị để đốt trong các dịp lễ hội
Sự Khác Biệt Giữa Tu Tập Phật Giáo Và Phong Tục
Thực tế là hiện nay, đa số các ngôi chùa Phật giáo cũng không hiểu rõ giáo lý cơ bản này. Thậm chí, một số tăng ni từ Trung Hoa lục địa sang Đài Loan còn phát minh ra một loại tiền giấy đặc biệt gọi là “tiền giấy vàng sinh”, tức là trên một tờ giấy màu vàng, dùng mực đỏ in bài chữ Vàng Sinh bằng chữ Phạn. Tuy nhiên, công dụng của tăng chủ và tác dụng của việc đốt tiền giấy là hai chuyện căn bản khác nhau.
Công dụng của tăng chủ là những bài kinh, những câu chúc phúc được tụng niệm để giáo hóa tâm linh. Tác dụng của đốt tiền giấy theo tin tưởng dân gian là để đưa tiền đó đến cho vong linh. Nếu hiểu đúng theo kinh Phật, thì không được đốt kinh và chữ, nếu đốt thì có tội. Đốt kinh, đốt chữ Phật được coi là hành động không tôn trọng đối với giáo lý Phật giáo và có tội lỗi tâm linh.
Nên Làm Gì Thay Vì Đốt Vàng Mã
Phật giáo chủ trương không chỉ không ủng hộ việc đốt vàng mã để mai táng người chết, mà còn khuyến cáo không nên dùng quan tài đắt tiền, không nên để cho người chết mặc quần áo đắt tiền, không nên lãng trí quá nhiều công và của. Thay vào đó, nên mặc cho người chết quần áo bình thường, sạch sẽ. Những quần áo tốt đẹp và mới thì nên đem bồ thí cho người nghèo khó. Nếu có tiền, nên đem cúng dường Tam Bảo và bồ thí cho người nghèo.
Chỉ có làm theo cách như vậy, vong linh người chết mới thật sự được lợi ích. Nếu mang các đồ vật quý giá cùng mai táng với người chết, đó là hành vi ngu si nhất, hoàn toàn không xứng đáng là một Phật tử chính tín. Hơn nữa, các tăng ni thường tụng kinh, lễ sám, cầu đảo cho vong linh cũng đều có viết sơ. Sau khi đọc sơ xong rồi, họ lại đốt sơ đi. Đó được cho là bắt chước Đạo giáo để đọc sơ cho quỷ thánh nghe, nhưng thực chất đó là mê tín, hoàn toàn không có căn cứ trong giáo lý Phật giáo.
Tâm Thành Là Yếu Tố Cốt Lõi
Trong mọi việc, Phật giáo đều chủ trương lấy tâm thành kính để có được cảm ứng linh nghiệm. Đã đạt tới chân tâm thành và có cảm ứng thật sự rồi, thì đó là có hiệu quả linh nghiệm, chứ không cần phải đốt lá số. Nếu như không có tâm thành mà dốc công đốt đến trăm ngàn lá số, thì cũng chẳng có ích lợi gì cả. Tâm thành là nguồn gốc của mọi cảm ứng và hiệu quả linh nghiệm trong Phật giáo.
Kết Luận
Phật giáo không chủ trương đốt vàng mã, mà nhấn mạnh sự tôn trọng đối với giáo lý và Tam Bảo. Những gì thực sự có ích cho vong linh không phải là những hành động hình thức không có tâm thành, mà là những hành động từ bi, công đức thực sự như bồ thí, cúng dường Tam Bảo, và hướng công đức thiết thực cho người quá cố. Khi tu tập Phật giáo, người tin cần luôn ghi nhớ rằng tâm thành và ý niệm là yếu tố quyết định, chứ không phải những hình thức bên ngoài. Đây là lý thuyết cốt lõi giúp Phật tử tiến bộ trên con đường tu tập và dần dần hiểu rõ hơn về giáo lý Phật đà.
